Στον δεύτερο όροφο του Μουσείου Μπενάκη στην Πειραιώς, σε μία από τις ευρύχωρες αίθουσες, οι επισκέπτες στροβιλίζονται γύρω από τις δημιουργίες του Τόνι Κραγκ, σε μια χαριτωμένη χορογραφία. Είναι σαφώς μία από τις καλύτερες εκθέσεις που έχουμε δει φέτος, γιατί έχει μια ιαματική ομορφιά, καθώς τα έργα του Βρετανού προκαλούν τα ακροδάχτυλα: θες να τα αγγίξεις για να αισθανθείς την υφή, τη μορφή, το μέγεθος. Λες και η όραση έρχεται σε δεύτερη μοίρα, μετά την αφή. Ιδού η θεμελιώδης αρχή της γλυπτικής: να δημιουργεί στον θεατή αυτήν ακριβώς την ενστικτώδη παρόρμηση να νιώσει με το άγγιγμα και όχι με το βλέμμα.
Είκοσι γλυπτά καμωμένα τα είκοσι τελευταία χρόνια αποκαλύπτουν στο αθηναϊκό κοινό μια μονάχα πτυχή του επινοητικού καλλιτέχνη. Δίνουν, όμως, το έναυσμα να ιχνηλατήσει κανείς ολόκληρη την πορεία ενός γλύπτη που αγάπησε τον πειραματισμό και δεν φοβήθηκε ποτέ να χρησιμοποιήσει ανορθόδοξες πρώτες ύλες, όπως αντικείμενα και σκουπίδια που μάζεψε από τον δρόμο. Αργότερα πέρασε στο πλαστικό, στο ξύλο, στον μπρούντζο.
Πατώντας στα στέρεα βήματα του Χένρι Μουρ, κατακτώντας νέα μονοπάτια όπως ο Αντονι Κάρο, ο Ρίτσαρντ Λονγκ, ο Ανις Καπούρ και ο Αντονι Γκόρμλεϊ, ο Κραγκ συγκαταλέγεται στους σπουδαιότερους Βρετανούς γλύπτες που έφτιαξαν τη δική τους «γενεαλογία», σε μια εποχή που η εικόνα πάλευε εναντίον της ύλης. Βραβευμένος με το έπαθλο Turner, με εκθέσεις στα μεγαλύτερα μουσεία, αλλά και στο βρετανικό περίπτερο της Μπιενάλε Βενετίας το 1988, ο καλλιτέχνης είναι διεθνώς περιζήτητος. Δέχθηκε να δείξει τη δουλειά του στην Αθήνα και γνωρίζοντας τη δύσκολη οικονομική μας κατάσταση, συγχρηματοδότησε την έκθεσή του. Τον συναντήσαμε στην Πειραιώς και ήταν εξαιρετικά συμπαθής, προσηνής και γεμάτος θετική ενέργεια, όπως ακριβώς και τα γλυπτά του.
Η πρώτη ερώτηση είναι σχεδόν αυτονόητη: πόσο απαραίτητη μας είναι η ομορφιά; «Η ομορφιά δεν είναι ποτέ απόλυτη, αλλά πάντα σχετική με εμάς», αποκρίνεται. «Εμείς βλέπουμε τα πράγματα όμορφα ή άσχημα.
Κλείνοντας τα 66 μου έτη, πιστεύω ότι η ζωή είναι από μόνη της ένα θαύμα και το ότι ξυπνάμε κάθε μέρα πρέπει να μας κάνει να αισθανόμαστε όμορφα. Δεν έχει σημασία εάν μας βασανίζουν προβλήματα. Δεν υπάρχει βίος χωρίς δοκιμασίες. Από τη στιγμή που ο άνθρωπος σταματά τον θηλασμό, πρέπει να αντιμετωπίσει μια σειρά από προκλήσεις. Αυτό είναι η ύπαρξη, δηλαδή μια συνεχής μαθητεία για το επόμενο βήμα μας, για το πώς θα σταθούμε απέναντι στη δυσκολία, στο άγνωστο, στον φόβο, στην απώλεια, στο τραύμα. Αυτή όμως είναι και η εξέλιξή μας».
Πηγές χαράς
Ο Κραγκ συσχετίζει την απάντησή του με την παρούσα κατάσταση στην Ελλάδα: «Μπορώ να κατανοήσω ότι πρόκειται για μια σκληρή καθημερινότητα. Μεγάλωσα στη Βρετανία σε αντίστοιχες συνθήκες, στην οικονομική ύφεση του ’70, που πριν ακόμα από τον θατσερισμό, είχε κάνει πολύ κόσμο να υποφέρει. Ομως η οικονομία έχει κύκλους.
Σήμερα, λ.χ., το Λονδίνο είναι μία από τις πιο λαμπερές πόλεις στον κόσμο, κάτι που δεν θα μπορούσαμε ποτέ να πιστέψουμε ότι θα συνέβαινε αν μας ρωτούσε κανείς τότε. Εχω να σας πω κάτι: ακόμα και στις πιο δυσοίωνες εποχές υπάρχουν μικρές απολαύσεις. Να διαβάσεις ένα καλό βιβλίο, να βγεις μια βόλτα στη φύση, να επανεκτιμήσεις τις σχέσεις με τους ανθρώπους που αγαπάς. Αυτά είναι προσβάσιμες πηγές χαράς και γαλήνης, που δεν έχουν να κάνουν με τα χρήματα αλλά με τις αξίες.
Δεν είμαι βουδιστής ούτε τύπος που πουλάει φτηνή αισιοδοξία, αλλά επειδή έτυχε να γεννηθώ το 1949, ξέρω ότι ο πόλεμος είναι το πιο φρικτό πράγμα που μπορεί να μας συμβεί. Και κάτι ακόμη: είναι διαφορετικά να ζεις την οικονομική κρίση σε μια χώρα με τόσο καλό καιρό και τόσο ωραίο φυσικό περιβάλλον όσο η Ελλάδα και διαφορετικό να τη βιώνεις στην γκριζάδα του ευρωπαϊκού Βορρά. Σας διαβεβαιώ ότι δεν συγκρίνεται. Το μεσογειακό κλίμα γλυκαίνει τον πόνο».
Οικουμενικό βλέμμα
Γέννημα-θρέμμα του Λίβερπουλ, ο Κραγκ είχε πατέρα ηλεκτρολόγο μηχανικό στα αεροσκάφη, που πήρε μέρος στην ομάδα που έφτιαξε το Κονκόρντ. Θα ακολουθούσε και εκείνος την ίδια πορεία εάν δεν τον κέρδιζε η τέχνη. Το 1977 μετακόμισε στο Βούπερταλ και, αφού νυμφεύθηκε Γερμανίδα, εγκαταστάθηκε μόνιμα εκεί. Αργότερα άρχισε να διδάσκει στο Ντίσελντορφ. Πώς βλέπει τη σημερινή Ευρώπη;
«Είχα την τύχη να κοιτάζω τον κόσμο μέσα από το κάτοπτρο της καλλιτεχνικής μου δουλειάς. Αυτό σημαίνει ότι τα έθνη δεν με αφορούν ιδιαίτερα γιατί το βλέμμα μου είναι οικουμενικό. Πήγα στη Γερμανία τη δεκαετία του ’70 με όλες τις προκαταλήψεις που είχαν οι Βρετανοί για τους Γερμανούς. Και ακόμη και σήμερα διατηρώ το φλέγμα μου, το αγγλικό μου χιούμορ και την υπερηφάνεια του να είμαι Βρετανός.
Ομως, όλα αυτά τα χρόνια μπολιάστηκα και με άλλα πράγματα και έγινα πιο ευαίσθητος δέκτης. Τα τέσσερα παιδιά μου, λ.χ., παρότι γεννήθηκαν πολύ μετά τον πόλεμο και έχουν ένα γονέα Βρετανό, έχουν τύψεις για το ναζιστικό παρελθόν της χώρας της μητέρας τους. Νομίζω ότι αυτό λέει κάτι για τους Γερμανούς».
Ο συμβολισμός της Ελλάδας
«Ενα από τα μαθήματα που πρέπει να πάρουμε οι σύγχρονοι Ευρωπαίοι είναι πως δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε τις δυσκολίες σε εθνικό επίπεδο αλλά σε ευρωπαϊκό», λέει ο Τόνι Κραγκ. «Αυτός είναι και ο λόγος που δεν θα έπρεπε ποτέ η Ελλάδα να αποχωρήσει από την Ευρωζώνη. Η παραμονή της είναι ουσιαστική και συμβολική της ομαδικής δουλειάς που οφείλουμε να κάνουμε για να πάμε όλοι μαζί μπροστά. Ο κάθε ένας πρέπει να αναλάβει την ευθύνη για τη δική του συμμετοχή, για την ύπαρξή του, για τη συνεργασία με τον διπλανό του», τονίζει ο γλύπτης, που πήρε την απόφαση να συγχρηματοδοτήσει την έκθεσή του στη χώρα μας.
«Η πρόταση να δείξω τα έργα μου στο Μουσείο Μπενάκη μού έγινε πριν από δύο χρόνια, όταν η κρίση στη χώρα δεν ήταν τόσο οξεία. Ο χώρος που θα φιλοξενείτο ήταν πράγματι πολύ ωραίος και θα ήταν κρίμα να μην πραγματοποιηθεί μόνο και μόνο για οικονομικούς λόγους. Δεν δίστασα να συμπληρώσω τα χρήματα που χρειάζονταν για να προχωρήσουμε. Αλλωστε αισθάνομαι τυχερός για το γεγονός ότι στη ζωή μου είχα για επάγγελμα το πάθος μου. Είμαι παθιασμένος με την τέχνη, με τη γλυπτική. Να είσαι καλλιτέχνης είναι το πιο ριζοσπαστικό επάγγελμα στον κόσμο. Και χαίρομαι για το γεγονός ότι στην πορεία μου επέλεξα να δείξω τα έργα μου όχι με κριτήριο το χρήμα αλλά την πολιτική και οικονομική συγκυρία ενός τόπου», μας εξηγεί.
Η συζήτηση κλείνει με την αρχαία ελληνική γλυπτική: «Είναι στο DNA των Ευρωπαίων. Αυτό που με κάνει να θαυμάζω τους αρχαίους γλύπτες είναι η ικανότητά τους να μας κάνουν να βλέπουμε κάτι αόρατο, πέρα από την επιφάνεια που αγγίζει το φως. Μέσα από τα έργα τους, διαισθανόμαστε τη δομή, την ψυχή. Υπάρχει μεγαλύτερο δώρο από αυτό; Δεν νομίζω…».
Η έκθεση του Τόνι Κραγκ θα διαρκέσει έως και τις 8 Νοεμβρίου.