Εδώ και πολλά χρόνια προσπαθούσα να πείσω του ιθύνοντες ότι αν θέλουμε να πατάξουμε τη φοροδιαφυγή πρέπει να δώσουμε σημαντικά κίνητρα στη χρήση καρτών (χρεωστικών και πιστωτικών), ώστε οι συναλλαγές να δημιουργούν ένα ηλεκτρονικό «ίχνος». Αντίθετα, οι συναλλαγές με μετρητά ουσιαστικά χάνονται. Το πιο συνηθισμένο επιχείρημα που άκουγα ενάντια στην ιδέα αυτή ήταν το κλασικό: «Αυτά δεν γίνονται στην Ελλάδα. Δεν είναι δυνατόν να υποχρεώσεις τον συνταξιούχο να χρησιμοποιεί κάρτα».
Φυσικά, δεν είναι έτσι τα πράγματα. Να λοιπόν που ήλθαν τα περίφημα Capital Controls και ξαφνικά όλοι στην Ελλάδα, νέοι, γέροι, νοικοκυρές και γιαγιάδες έμαθαν μέσα σε χρόνο ρεκόρ να χρησιμοποιούν τις κάρτες τους στα ΑΤΜ, και έτσι διαλύθηκε άλλος ένας μύθος γι’ αυτά «που δεν γίνονται στην Ελλάδα». Ολα μπορούν να γίνουν, αρκεί να υπάρχει η βούληση και να δοθούν και τα σχετικά κίνητρα.
Θέλω όμως να πιάσω την ιστορία από την αρχή. Ο πρώτος υπουργός Οικονομικών ο οποίος αντιλήφθηκε τη χρησιμότητα των συναλλαγών με κάρτες για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής ήταν ο Στέφανος Μάνος το 1993. Ο Μάνος τότε ζήτησε από τις τράπεζες να του στείλουν τα αρχεία με τις συναλλαγές που έγιναν με κάρτες στα καταστήματα αποδοχής καρτών για το 1992. Εκανε μια γρήγορη διασταύρωση με τις δηλώσεις ΦΠΑ του 1992 και διαπίστωσε ότι σε πολλές περιπτώσεις οι συναλλαγές με κάρτες σε ορισμένους επιτηδευματίες ήταν σημαντικά χαμηλότερες από τα ποσά τα οποία δήλωναν και πλήρωναν ΦΠΑ. Ξεκίνησε και κυριολεκτικά έβαλε λουκέτο σε δύο καταστήματα: ένα στη Μύκονο και ένα στο κέντρο της Αθήνας. Δυστυχώς, η πτώση της κυβέρνησης Μητσοτάκη τον Σεπτέμβριο του 1993, έβαλε τέλος στην προσπάθεια του Μάνου. Θέλω όμως να επισημάνω κάτι πολύ σημαντικό, το οποίο είναι καταλυτικό στη χρήση των ηλεκτρονικών συναλλαγών για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Η καταγραφή και ανάλυση των συναλλαγών με κάρτες στοχεύει τους επιτηδευματίες και τα νομικά πρόσωπα και όχι τα φυσικά πρόσωπα. Αυτό είναι ένα εξαιρετικά λεπτό σημείο που φαίνεται ότι δεν το αντιλαμβάνονται οι ιθύνοντες. Στη μάχη κατά της φοροδιαφυγής, τα φυσικά πρόσωπα πρέπει να είναι οι σύμμαχοι του Κράτους και όχι ο στόχος.
Με την επάνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία το 1993, όχι μόνο σταμάτησε την προσπάθεια του Μάνου, αλλά η νέα ηγεσία του υπουργείου Οικονομικών έκανε το θανάσιμο σφάλμα να καθιερώσει τις συναλλαγές με κάρτες σαν τεκμήριο για τα φυσικά πρόσωπα! Πολλοί από σας θα θυμάστε ότι για κάμποσα χρόνια μετά το 1993, υποβάλαμε μαζί με τις φορολογικές μας δηλώσεις, κατάσταση με τα ετήσια έξοδα που κάναμε με κάρτες, τις οποίες μας έδιναν οι τράπεζες. Αυτή ήταν η χαριστική βολή για τις ηλεκτρονικές συναλλαγές. Η χρήση καρτών σε όλες τις τράπεζες μειώθηκε κατά 30% και παρά το γεγονός ότι τα τεκμήρια των καρτών καταργήθηκαν ύστερα από αρκετά χρόνια, πολλοί άνθρωποι φοβούνται να χρησιμοποιήσουν τις κάρτες τους, μήπως ξαναμπούν σαν τεκμήρια.
Αυτά τα ολίγα σχετικά με την ιστορία που αποδεικνύεται ότι η προσπάθεια για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής μέσω διασταυρώσεων των συναλλαγών με κάρτες ξεκίνησε το 1993. Δυστυχώς ποτέ δεν συνεχίστηκε ώστε να γίνει συστηματική δουλειά η οποία να αποδώσει καρπούς. Από τον καιρό που αρθρογραφώ στη στήλη αυτή, έχω γράψει τέσσερα κείμενα επιμένοντας ότι η μοναδική λύση είναι να επιβραβεύσουμε τις συναλλαγές με κάρτες, ώστε να περιορίσουμε κυρίως τη φοροκλοπή του ΦΠΑ, η οποία φθάνει τα 10 δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο. Από τα κείμενα αυτά σταχυολογώ μερικές προτάσεις για να επισημάνω τη συνεχή προσπάθεια που έκανα στην υποστήριξη των ηλεκτρονικών συναλλαγών, σαν το κυριότερο όπλο στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και ειδικότερα της μη απόδοσης του ΦΠΑ, που προσωπικά πιστεύω ότι ισοδυναμεί με κλοπή (και όχι απλώς φοροδιαφυγή) γιατί ενώ ο πελάτης έχει πληρώσει τον φόρο του, ο επιτηδευματίας τον ενθυλακώνει και δεν τον αποδίδει στο κράτος.
Εγραφα στις 13 Ιανουαρίου 2013 με τίτλο «Η επιβράβευση των ηλεκτρονικών συναλλαγών», τα ακόλουθα: «Η προώθηση της χρήσης καρτών μπορεί να γίνει μόνο με σημαντικά κίνητρα… Μόνο ο ΦΠΑ που χάνεται… είναι περίπου 10 δισ. ευρώ. Αξίζει, λοιπόν, να δοθούν ουσιαστικά κίνητρα για να περιοριστεί η μαύρη οικονομία που κινείται με μετρητά. Πιστεύω ότι ένα ισχυρό κίνητρο θα ήταν η πλήρης αποδοχή όλων των ηλεκτρονικών συναλλαγών σαν έκπτωση από το εισόδημα. Το σύστημα αυτό εφαρμόστηκε με πολύ μεγάλη επιτυχία στις αρχές της δεκαετίας του 2000 στην Κορέα, όταν έγινε μια ριζική φορολογική μεταρρύθμιση».
Στις 19 Οκτωβρίου 2014 επανήλθα με νέο κείμενο με τίτλο «Η ζωή χωρίς μετρητά – encore» όπου επισήμανα ότι «αν πραγματικά ήθελε η κυβέρνηση να προωθήσει και να πριμοδοτήσει τις ηλεκτρονικές πληρωμές, θα έπρεπε να δώσει κίνητρα και μάλιστα σημαντικά. Για παράδειγμα τα έξοδα που γίνονται με κάρτες, σε ορισμένες κατηγορίες επαγγελμάτων, να εκπίπτουν είτε εξ ολοκλήρου είτε σε κάποιο μεγάλο ποσοστό από το φορολογητέο εισόδημα».
Για να ολοκληρώσω την ιστορία, θέλω να σας αποκαλύψω ότι σε γραπτή πρότασή μου με ημερομηνία 19 Φεβρουαρίου 2010, στον τότε πρωθυπουργό, με τίτλο «Χρεωστικές (και Πιστωτικές) Κάρτες στο κυνήγι του ΦΠΑ αλλά ταυτόχρονα και στην εξυπηρέτηση του Πολίτη», το κείμενο ξεκινούσε με την ακόλουθη πρόταση «η χρήση χρεωστικών καρτών μπορεί να συμβάλει αποτελεσματικά στην προσπάθεια της κυβέρνησης για την αύξηση των εσόδων (ΦΠΑ), αλλά και ταυτόχρονα να εξυπηρετήσει τον πολίτη στο χτίσιμο του αφορολόγητου ποσού» και παρακάτω έγραφε «στην Αργεντινή, στην οικονομική κρίση, η κυβέρνηση αύξησε τον ΦΠΑ αλλά επέστρεφε 3% του ΦΠΑ σε όσους χρησιμοποιούσαν κάρτες».
Γιατί τα γράφω όλα αυτά; Γιατί απλούστατα διάβαζα στο «Βήμα» της 13ης Σεπτεμβρίου 2015, ένα ρεπορτάζ με τίτλο «Εκπτωση φόρου 2% για συναλλαγές χωρίς μετρητά».
Βλέπετε ενώ η πρόταση για έκπτωση φόρου στις ηλεκτρονικές συναλλαγές έγινε αρχικά τον Φεβρουάριο του 2010 και ακολούθησαν σειρά από δημοσιεύματα με παρόμοιες προτάσεις, φτάσαμε αισίως στον Σεπτέμβριο του 2015 για να ξανασυζητάμε την ίδια πρόταση. Είναι πεντακάθαρο πού βρίσκεται το πρόβλημα. Ενώ γνωρίζουμε τις λύσεις εδώ και πολλά χρόνια, βρίσκουμε συνεχώς διάφορες δικαιολογίες για να μην τις εφαρμόζουμε και να διατηρούμε τη σημερινή κατάσταση, η οποία φαίνεται ότι βολεύει πολλούς. Και όταν λέω πολλούς, εννοώ πραγματικά πολλούς και από τις δύο πλευρές. Δηλαδή τόσο από τη μεριά αυτών που φοροδιαφεύγουν όσο και από τη μεριά των φορολογικών αρχών που κάνουν οτιδήποτε μπορούν ώστε να μην αυτοματοποιηθούν οι έλεγχοι και να απαιτείται πάντοτε η πρόσωπο με πρόσωπο επαφή, η οποία εμπεριέχει και την πιθανότητα συναλλαγής μεταξύ ελεγκτή και ελεγχόμενου.
Σήμερα μετά την ταλαιπωρία των Capital Controls, έχουμε μια μοναδική ευκαιρία να εκμεταλλευθούμε την κατάσταση όπως έχει διαμορφωθεί και να κάνουμε ένα ουσιαστικό βήμα στην προώθηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών. Πάρα πολλοί συμπολίτες μας απέκτησαν για πρώτη φορά χρεωστική κάρτα και όπως έμαθαν να τη χρησιμοποιούν στα ΑΤΜ, με τον ίδιο τρόπο μπορούν να μάθουν να τη χρησιμοποιούν για τις αγορές αγαθών και υπηρεσιών, ώστε να μην κουβαλάνε μετρητά πάνω τους και να κινδυνεύουν να τα χάσουν ή να τους τα κλέψουν.
Τα capital controls έχουν κάνει τόσο κακό στην αγορά που θα είναι πραγματικά έγκλημα αν η κυβέρνηση δεν εκμεταλλευτεί αυτή τη μοναδική ευκαιρία, ώστε να προωθήσει και να επιβραβεύσει τις ηλεκτρονικές συναλλαγές, που είναι οι μόνες που μπορούν να συμβάλουν αποτελεσματικά στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και ειδικότερα της μη απόδοσης του ΦΠΑ. Τότε μόνο θα μπορούμε να πούμε ότι «ουδέν κακόν αμιγές καλού»!
Σκοπεύω να επανέλθω στο θέμα αυτό με συγκεκριμένες προτάσεις, γιατί πιστεύω ότι αυτά που περάσαμε το φετινό καλοκαίρι, έχουν συμβάλει ώστε να εκπαιδευτούν και να ωριμάσουν οι συμπολίτες μας για να είναι έτοιμοι να ανταποκριθούν στον περιορισμό της χρήσης μετρητών στην καθημερινότητά τους.
* O κ. Ανδρέας Δρυμιώτης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων.