Φανταστείτε τη σκηνή: Καλοκαίρι του 2015 στη Μύκονο, μόλις έχουν επιβληθεί τα capital controls, μια παρέα Ρώσων που διασκεδάζει σε γνωστό μπαρ του νησιού ανοίγει πανάκριβες σαμπάνιες και ουρλιάζει «YΟLO» πάνω στα τραπέζια. Η βαβέλ των θαμώνων κάθε εθνικότητας που βρίσκονταν στο μαγαζί υιοθέτησαν το ίδιο σύνθημα, εν χορώ, σε άμεση συνεννόηση. Τι σημαίνουν αυτά τα τέσσερα γράμματα, το αρκτικόλεξο που έχει γίνει διεθνής έκφραση για την εκτόνωση της χαράς; «You only live once», «Ζεις μονάχα μια φορά», συνεπώς επιτρέπεται να κάνεις αυτό που θες.
Το ΥΟLO κατέχει την πρώτη θέση στις πλέον δημοφιλείς αναζητήσεις που έκαναν οι συμπατριώτες μας στη μηχανή εύρεσης της Google στην κατηγορία των λέξεων, με βάση τα στοιχεία που δόθηκαν στη δημοσιότητα πριν από λίγες ημέρες. Ο κατάλογος περιέχει εκφράσεις που χρησιμοποιούνται συνήθως ως συντομογραφίες στα μηνύματα των έξυπνων συσκευών αλλά και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σε τηλεοπτικά σήριαλ, σε κουβέντες στα καφέ. Είναι η γλώσσα της εποχής, ένα απάνθισμα που αποτυπώνει τον τρέχοντα κώδικα. Σταχυολογώντας με σειρά προτεραιότητας πέφτουμε επάνω στο: «τρολάρω», «γκλάμουρ», «lol» (Laughing out loud, ξεκαρδίζομαι), «namaste», «bullying», «rip» (rest in peace), «Hipster», «bitcoin», «Gif». Αυτές είναι οι λέξεις και εκφράσεις της πρώτης δεκάδας για το έτος που μας πέρασε.
Συντονισμός;
Πώς σχολιάζουν δύο γνώστες αυτήν την κατάταξη που αποτελείται αποκλειστικά από νεολογισμούς ή ακρωνύμια από τα αγγλικά; Τι μας λένε για τους χρήστες, την επικοινωνία με μια παγκοσμιοποιημένη υφήλιο; Συντονισμός; Ισως όχι.
Ο συγγραφέας, μπλόγκερ και σκηνοθέτης Μανώλης Ανδριωτάκης πιστεύει ότι η ύπαρξη ορισμένων εκφράσεων όπως λ.χ. το τρολάρω, το γκλάμουρ ή και το bullying, μαρτυρά ότι την αναζήτηση δεν την έκαναν νέοι που ξέρουν τι σημαίνουν αυτοί οι όροι, αλλά άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας που δεν τις γνωρίζουν μεν αλλά ξέρουν όμως να χειρίζονται τα εργαλεία του Διαδικτύου: «Οπως συμβαίνει συνήθως στη χώρα μας, υπάρχει πάντα μια καθυστέρηση σε ό,τι αφορά τις καινοτόμες τεχνολογικές εφαρμογές και την πρόσληψή τους από την κοινωνία. Διακρίνουμε την κατηγορία των early adopters, αυτών των ατόμων δηλαδή που ακολουθούν γρήγορα τις τάσεις αλλά η εκθετική υιοθέτηση που αφορά μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού αργεί. Αυτός είναι και ο λόγος που βρίσκουμε μέσα στην πρώτη δεκάδα λέξεις που για τους γνώστες της τεχνολογίας λ.χ. είναι οικείες εδώ και πολλά χρόνια. Το πρώτο λοιπόν συμπέρασμα είναι ότι διαπιστώνουμε αργοπορία μιας πενταετίας».
Σύμφωνα με τον πεπειραμένο μπλόγκερ ένα ακόμα σημείο που πρέπει να σταθούμε είναι η ευκολία που μας προσφέρουν οι έξυπνες συσκευές των κινητών, μέσα από τις οποίες μπορούμε να λύσουμε οποιαδήποτε απορία μας δημιουργηθεί με το πάτημα ενός κουμπιού: «Είναι μια βολική και γρήγορη κινητή εγκυκλοπαίδεια. Η διάδοση του Ιντερνετ αλλά και της κινητής τηλεφωνίας στις μεγάλες ηλικίες έχει ως αποτέλεσμα να γκουγκλάρουν συνεχώς, καθώς οι λέξεις αυτές ακούγονται στην τηλεόραση και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, χρησιμοποιούνται στην καθημερινότητα, μπορεί να τις ακούν ακόμα από τα παιδιά τους, εκπορεύονται από αυτό που αποκαλούμε μαζική κουλτούρα. Κάποιες από αυτές βέβαια έχουν εκτεταμένη χρήση στα μηνύματα, όπου βρίσκουμε πολλές συντομογραφίες όπως το lol ή το Yolo και αφορούν την ταχύτητα στην επικοινωνία σήμερα».
Αν η Google ανακοινώνει κάθε χρονιά τις λέξεις και εκφράσεις που επικράτησαν στις διαδικτυακές μας αναζητήσεις, το Κέντρο Ερεύνης Επιστημονικών Ορων και Νεολογισμών της Ακαδημίας Αθηνών κάνει συστηματική δουλειά για την ενσωμάτωσή τους στη γλώσσα μας. Η διευθύντριά του, Αναστασία Χριστοφίδου μας εξηγεί πως οι ερευνητές κάνουν πρώτα μια επιλογή νεολογισμών μέσα από την αποδελτίωση εφημερίδων, με τη βοήθεια ηλεκτρονικού προγράμματος, το οποίο λειτουργεί βάσει γλωσσολογικών κριτηρίων και της συχνότητας εμφάνισής τους στο Διαδίκτυο. Η συμβολή του Κέντρου είναι σημαντική αν σκεφτεί κανείς ότι πολλά από τα νέα λήμματα δεν υπάρχουν (ακόμα) στα λεξικά, ενώ στους ξένους όρους και λέξεις, οι ερευνητές προτείνουν τη δική τους απόδοση στα ελληνικά με την ελπίδα ότι θα καθιερωθούν με αυτήν τη μορφή, όπως λ.χ. το ευρώ (και όχι το εύρο).
Και παράγωγα
«Μέσα στον κατάλογο της Google, βλέπουμε τη διάδοση αρκτικόλεξων από την αγγλική που σχηματίζονται από φράσεις, κάτι που δεν ισχύει στα ελληνικά, όπως το YOLO. Επίσης βλέπουμε και άλλες λέξεις που έχουν μπει στο καθημερινό μας λεξιλόγιο εδώ και χρόνια, όπως λ.χ. το γκλάμουρ και αυτό μπορούμε να το τεκμηριώσουμε από το γεγονός ότι ήδη βρίσκουμε και παράγωγά τους όπως “γκλαμουριά” ή “γκλαμουράτος” όπερ σημαίνει πως μπορεί να τις αναζητεί κάποιος που μπορεί να μην ανήκει στην ομάδα των νέων αλλά να είναι μεγαλύτερος» είναι τα πρώτα της σχόλια.
Σύμφωνα με τη διευθύντρια του ΚΕΕΟΝ είναι σημαντική η δημιουργία ηλεκτρονικών λεξικών, τα οποία σε αντίθεση με τα χάρτινα, έχουν την ευελιξία να αποκτούν γρήγορα νέα λήμματα, αν και «πολλές από τις νέες εισδοχές στην γλώσσα δεν καθιερώνονται αλλά έχουν παροδικότητα». Επίσης, ένα ενδιαφέρον ζήτημα είναι πώς οι λέξεις μπορεί να προκύπτουν από εικονίδια, όπως το Emoji (που βγήκε λέξη του 2015 σύμφωνα με το λεξικό της Οξφόρδης), διαδίδονται στην παγκόσμια κοινότητα.