Δίον: Στη σκιά του Ολύμπου

Βασιλική Κεράστα

31.05.2016 • 16:48

Η περιήγηση ανάμεσα στα απομεινάρια των αρχαίων ναών του Δίου, τα θέατρα, τις θέρμες και τις μυρωδιές της φύσης, αποτελεί έναν μοναδικό σταθμό στο παρελθόν και στο θαυμαστό πολιτισμό μας.

«Τραγουδώντας ο Ησίοδος (700 π.Χ.) τον θεϊκό έρωτα του Δία για τη Θυία, την κόρη του προπάτορα των Ελλήνων Δευκαλίωνα, λέει ότι αυτή έμεινε έγκυος και γέννησε δύο παιδιά, τον Μάγνητα και τον Μακεδόνα, που έζησαν στην Πιερία γύρω από τον Ολυμπο. Ο ιερός τόπος του Δία στην περιοχή αυτή ήταν το Δίον, στις υπώρειες του Ολύμπου», γράφει ο καθηγητής Δημήτρης Παντερμαλής στην εισαγωγή του βιβλίου του «Δίον, η ανακάλυψη» (εκδ. Αδάμ) για τον αρχαιολογικό χώρο του Δίου, τη σημαντικότερη ιερή πόλη των Μακεδόνων. Ο ίδιος, άλλωστε, προτού αναλάβει τη διεύθυνση του Μουσείου της Ακρόπολης, εργάστηκε επί 45 χρόνια ως αρχαιολόγος στο Δίον και είναι εμφανής η αγάπη του για την αρχαία πόλη, τα τείχη, τα ιερά, τα αγάλματα, το τοπίο που πλαισιώνει όλα αυτά.

Από τον αρχαίο ποταμό Ελικώνα στον νεότερο Βαφύρα

Με θέμα τη φύση ξεκίνησε και η «ξενάγησή» μας στο Δίον, στη συζήτηση που είχαμε στο γραφείο του. Ολη αυτήν τη φυσική ομορφιά που ενέπνευσε τον άνθρωπο να φανταστεί με συγκεκριμένο τρόπο τους θεούς του και τις λατρευτικές συνήθειές τους. «Σε περιβάλλοντα ήπια εμφανίζονται ανάλογα ήπιες θεότητες, σε άλλα, όπως αυτό του Ολύμπου με έντονες κλιματικές συνθήκες, έχουμε τον Δία να κρατάει στο χέρι του τον κεραυνό, διοικώντας θεούς και ανθρώπους», εξηγεί ο καθηγητής. Εντονες μυθολογικές περιγραφές έχουμε και από τους πρόποδες του Ολύμπου, με τις Μαινάδες που κατασπάραξαν τον Ορφέα και θέλησαν να ξεπλύνουν το αίμα από τα χέρια τους στον αρχαίο ποταμό Ελικώνα, όπως ονομαζόταν μέχρι τότε. Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο ποταμός βυθίστηκε στη γη για να μη μιάνει τα νερά του προσφέροντάς τα για καθαρισμούς από φόνο. Εμφανίστηκε πάλι στην περιοχή του Δίου με το όνομα Βαφύρας και σε αυτόν λούζονταν οι νύμφες. Εκτοτε το γεωλογικό φαινόμενο ερμηνεύεται με τη δική του μυθολογική επένδυση.

Μπορείς και σήμερα να παρατηρήσεις μικρές πηγές που αναβλύζουν δίπλα στις αρχαιότητες. Στις εκβολές του ποταμού Βαφύρα τον Μάρτιο του 1999 ανακαλύφθηκε το ακέφαλο άγαλμα της Αρτέμιδος Βαφυρίας. Φυσικά φαινόμενα, μύθοι, γλυπτά, ερείπια κτισμάτων, δολίνες με βατραχάκια, πανύψηλες ιτιές και πανάρχαιοι θάμνοι συνθέτουν τον καθηλωτικό κόσμο του Δίου. Το υγρό στοιχείο είναι κυρίαρχο, βασικό συστατικό της γοητείας του!

Το θέατρο και το Φεστιβάλ Ολύμπου

Δεξιά της εισόδου του αρχαιολογικού χώρου βρίσκεται το μεγάλο θέατρο του Δίου, που τους καλοκαιρινούς μήνες ζωντανεύει φιλοξενώντας το Φεστιβάλ Ολύμπου (www.festivalolympou.gr). Δεξιά, εντός της εισόδου, μας υποδέχεται μια λίμνη, η οποία αποτελεί ένδειξη για τη λατρεία των μουσών στην περιοχή. Ο περίπατος στο Δίον σε κάνει να ξεχνάς τον έξω κόσμο. Ο αρχαιολογικός χώρος είναι «σαν μια μεγάλη αγκαλιά», όπως λέει η συνοδοιπόρος Κλαίρη Μουσταφέλλου, μια επίπεδη έκταση περίπου 1.500 στρεμμάτων στην οποία νιώθεις απομονωμένος από τον σύγχρονο κόσμο. Σημείο αναφοράς και προσανατολισμού ο Θρόνος του Δία (η κορυφή του Ολύμπου).  

Προφανώς έχουμε την εύνοια του θεού και το ξένιο πνεύμα ενσωματώνει στην περιήγησή μας η καθηγήτρια Αρχαιολογίας Σεμέλη Πινγιάτογλου, η οποία έχει συμμετάσχει για 40 χρόνια σε ανασκαφές στο Δίον, γνωρίζει πολύ καλά το χώρο και διαθέτει ιδιαίτερο χάρισμα ρητορικής. Θα ’θελες να μην τελείωνε η ξενάγησή της ποτέ ή να ήσουν φοιτητής Αρχαιολογίας, να αποτραβιέσαι για μελέτη και να επιστρέφεις κάθε εποχή του χρόνου με ανανεωμένες γνώσεις και βαθύτερη κατανόηση του πολιτισμού που κάποτε ήκμασε σε αυτόν το χώρο.  

Τα Ιερά της Δήμητρας, του Διός και της Ισιδας

Πρώτος σημαντικός σταθμός της περιήγησής μας είναι το Ιερό της Δήμητρας, με τους παλαιότερους ναούς του Δίου χτισμένους με καλο-λαξευμένους λίθους. Ανήκουν στα τέλη του 6ου αι. π.Χ. και η διάρκεια ζωής του ιερού φτάνει έως τον 4ο αι. μ.Χ. Οι αφιερωμένοι στη Δήμητρα δίδυμοι ναοί αποτελούν τον πυρήνα αυτού του συγκροτήματος, ενώ στον έναν από αυτούς βρέθηκε το μαρμάρινο κεφάλι του λατρευτικού αγάλματος της θεάς Δήμητρας. Αδελφή του Δία, θεά της γονιμότητας και της βλάστησης, έχει ανάμεσα σε άλλα για σύμβολά της τα στάχυα και τις παπαρούνες που συναντάμε αυτή την εποχή άφθονες στο Δίον.  

Συνεχίζοντας ανατολικά, υπό το ασίγαστο κελάηδισμα των πουλιών, φτάνουμε στο Ιερό του Διός Υψίστου, το πρώτο που εντοπίστηκε στην Ελλάδα αφιερωμένο στη λατρεία του «Υψίστου Διός» ή «Ουράνιου Διός» και ανήκει κυρίως στη ρωμαϊκή περίοδο. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως το βωμό του ιερού και το ναό με ένα άγαλμα του Δία στο εσωτερικό του, μαρμάρινους αετούς και πολλά άλλα αναθήματα.

Πλάι ακριβώς σε αυτό το ιερό, με ένα γεφυράκι να τα συνδέει, βρίσκεται το Ιερό της Ισιδας. Οι αρχαίοι τοίχοι είναι βυθισμένοι στο νερό και αγάλματα στέκουν πάνω σε καταπράσινα εδάφη και ανάμεσα σε λιμνάζοντα νερά. «Η λατρεία του νερού του Ολύμπου έπαιξε, φαίνεται, αποφασιστικό ρόλο στην ίδρυση ενός ιερού στη θέση αυτή, ήδη στα κλασικά χρόνια, αφιερωμένου στην Αρτεμη, ως θεά του τοκετού», γράφει ο κ. Παντερμαλής. «Μια ιερή πηγή στεγάστηκε σε μεταγενέστερα χρόνια μέσα σε ένα ναό, ενώ το νερό μιας άλλης οδηγήθηκε στη δεξαμενή του ναού της Αφροδίτης Υπολυμπιδίας (Αφροδίτης των υπωρειών του Ολύμπου) περνώντας κάτω από το άγαλμά της». Σήμερα, στην κόγχη του αγάλματος της Υπολυμπιδίας Αφροδίτης υπάρχει αντίγραφό του, ενώ το πρωτότυπο εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Δίου. Αλλα, μικρότερα, αγάλματα κλέβουν την προσοχή, όπως αυτό του Ερωτα των ελληνιστικών χρόνων. Μία ακόμα πηγή αναβλύζει παραδίπλα και ένα βατραχάκι κάνει την εμφάνισή του.

Οι μεγάλες θέρμες

Το Δίον διαθέτει επίσης ένα ρωμαϊκό θέατρο και ένα ωδείο δίπλα στο συγκρότημα των μεγάλων θερμών, οι οποίες ξεπερνούν σε μέγεθος και πολυτέλεια όλες τις άλλες που έχουν ανακαλυφθεί στην πόλη. Μαρτυρούν συνήθειες του 2ου και του 3ου αι. μ.Χ., εποχές κατά τις οποίες οι πολίτες αφιέρωναν καθημερινά κάποιες ώρες για την υγιεινή και περιποίηση του σώματός τους και τη λατρεία των θεών, ιδιαίτερα του Ασκληπιού.

Οσοι γνωρίζουν καλά το Δίον από φέτος θα νιώσουν μια σημαντική απουσία στον αρχαιολογικό χώρο. Το εξαιρετικό ψηφιδωτό της θριαμβικής Επιφάνειας του Διονύσου από την αίθουσα των συμποσίων της έπαυλης του Διονύσου μεταφέρθηκε με ιδιαίτερα δεξιοτεχνικό τρόπο στο Μουσείο του Δίου, όπου θα εκτίθεται πλέον σε προστατευμένο χώρο.

Αναχωρώντας, αξίζει κανείς να συνεχίσει την περιπλάνηση στους πρόποδες του Ολύμπου, να επισκεφτεί περιοχές όπως τα Λείβηθρα (πατρίδα του Ορφέα), με τα τεράστια αιωνόβια πλατάνια σε οργασμό βλάστησης αυτή την εποχή. Ή να κατευθυνθεί προς τους καταρράκτες της Αγίας Κόρης, για να απολαύσει την αμεσότητα με το υγρό στοιχείο. Ενα μονοπάτι οδηγεί σε ένα μαγικό σημείο όπου τρέχει ο καταρράκτης του Ορλιά, όπως επικρατεί σήμερα να ονομάζεται (του Βαφύρα ή του Ελικώνα της αρχαιότητας). Μια βουτιά στα κρύα καταπράσινα νερά της βάθρας που σχηματίζεται μπροστά του είναι (πιστοποιημένα) μία από τις πιο αναζωογονητικές εμπειρίες στις πλαγιές του ιερού βουνού των 12 θεών.