Ποιο νήμα συνδέει τον φιλελληνισμό, τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας και τη σύγχρονη φωτογραφία με τον Ντελακρουά, τον Φιλιποτό και τον Δημήτρη Μεσσίνη στους οποίους αφιερώνει το εκθεσιακό πρόγραμμα του φθινοπώρου το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης; Φαινομενικά η τέχνη, βαθύτερα όμως είναι η εικονο-φωτο-ειδησεογραφία, η ζωγραφική, το Πανόραμα -ο προάγγελος του σύγχρονου κινηματογράφου- και η φωτογραφία, τα μέσα με τα οποία σπουδαίοι καλλιτέχνες απεικόνισαν-αποτύπωσαν μεγάλα γεγονότα για να φωτίσουν πτυχές της ιστορίας. Τις «σφαγές της Χίου» και την «Ελλάδα στα Ερείπια του Μεσολογγίου» ο Ευγένιος Ντελακρουά, την «Πολιορκία του Παρισιού» -μια από τις κρισιμότερες μάχες του Γαλλοπρωσικού Πολέμου» ο Φιλιποτό, σύγχρονους πολέμους, συγκρούσεις, καταστάσεις κρίσης και σπάνιες ιστορικές στιγμές στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, την Αφρική και την Ασία ο βραβευμένος φωτορεπόρτερ Δημήτρης Μεσσίνης.
Η αποκάλυψη ωστόσο αυτής της τριπλής εικαστικής παρουσίασης βρίσκεται στον Φιλιπποτό. Τι σχέση έχει ο Γάλλος ζωγράφος με την Ελλάδα και πως το Τελλόγλειο απέκτησε τα σημαντικά αυτά έργα –άγνωστα μέχρι πρότινος ακόμη και στη Γαλλία παρά την ιστορική τους σημασία;
Τρία χρόνια έρευνας χρειάστηκαν οι επιμελητές του Τελλόγλειου για να ξεδιπλώσουν την μυθιστορηματική περιπέτεια ενός από τα ελάχιστα σωζόμενα ζωγραφικά πανοράματα του 19ου αιώνα που ανήκει στην εικαστική συλλογή του ελληνικού πανεπιστημιακού ιδρύματος κι αποτελεί την αφετηρία των ελληνογαλλικών σχέσεων στο β’ μισό του 19ου αιώνα μέσα από την τέχνη και τον Πολιτισμό.
Η περιπέτεια ενός έργου
«Το αποσπασματικά σωζόμενο έργο που φιλοτεχνήθηκε από τον Henri Felix Emmanuel Philippoteaux (1798-1863) σε συνεργασία με τον γιο του Paul, εκτέθηκε σε μια ροτόντα στα Ηλύσια Πεδία (1872) και συσχετίστηκε με δυο σημαντικά γεγονότα της εποχής: τον Γαλλοπρωσικό πόλεμο (1870-1871) και τους Πρώτους Σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας (1896) μας αποκάλυψε χθες σε συνέντευξη τύπου η διευθύντρια και γ.γ του ΔΣ του ιδρύματος κ. Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά.
Το πανόραμα απεικονίζει την υπεράσπιση του φρουρίου του Issy από τους αποκλεισμένους Γάλλους μαχητές που δέχονταν τους συνεχείς βομβαρδισμούς του Πρωσικού Πυροβολικού (1871). Η απήχηση του έργου στο γαλλικό κοινό ήταν τέτοια ώστε οι δυο ζωγράφοι και το συνεργείο τους υποχρεωθήκαν να φιλοτεχνήσουν δυο αντίγραφα (1876) τα οποία περιόδευαν στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ.
Ενα από αυτά έφτασε στην Αθήνα λίγες μέρες πριν από την έναρξη της πρώτης Ολυμπιάδας. Φιλοξενήθηκε σε μια ροτόντα, η οποία βρισκόταν ακριβώς έξω από το Παναθηναϊκό στάδιο. Παρά τις αντιδράσεις της ελληνικής βασιλικής οικογένειας, που επιθυμούσε την κατεδάφιση του κτιρίου καθώς εμπόδιζε τη θέα προς το στάδιο, το Πανόραμα των Γάλλων παρέμεινε στη θέση αυτή τουλάχιστον ως το 1915. Η Ροτόντα κατεδαφίστηκε το 1916 και τα ίχνη του έργου χάθηκαν ως τις αρχές της δεκαετίας του ’70 οπότε αγοράστηκε από το ζεύγος Τέλλογλου.
Ο κλέφτης διαμαντιών
Η περιπέτεια του έργου ωστόσο δεν σταματά εκεί. Ανάμεσα στα έντεκα έργα που έκαναν φτερά από το σπίτι της τη δεκαετία του ’80 ήταν και κάποια από τα σωζόμενα κομμάτια του Φιλιπποτό από την «κατάληψη του Παρισιού στον γαλλοπρωσικό πόλεμο 1870». Στοχευόμενη ληστεία, οργανωμένη από το εξωτερικό, εκτιμούσε τότε η Ιντερπόλ. Η έρευνα δεν απέδωσε καρπούς. Χρόνια αργότερα ένας κλέφτης διαμαντιών ομολόγησε μια κρυψώνα με κλοπιμαία στου Ζωγράφου. Μέσα σ’ αυτά ήταν και τα έργο Φιλιποτό. Τυχαίο και ανατρεπτικό το τέλος του όπως τυχαία ήταν και η απόκτηση του από την Τέλλογου «το ένστικτο της την οδήγησε τότε στην αγορά χωρίς συνείδηση της αξίας του», αναφέρει η κ. Βουτυρά. «Είναι τα μοναδικά που σώζονται κι αποκαλύπτουν ταυτόχρονα την τέχνη του πανοράματος στον 19ο αιώνα, ελάχιστα γνωστή στην ευρωπαϊκή τέχνη. Απεικόνιζαν τοπία πόλεων και στρατηγικά γεγονότα. Ο κυκλικός τρόπος παρουσίασης του έργου ξεπερνούσε το οπτικό πεδίο κι έδινε την ψευδαίσθηση διείσδυσης μέσα στον πίνακα. Σε πολλές περιπτώσεις θεωρείται ο προάγγελος του κινηματογράφου».
Δέκα κομμάτια (ένα εκ των οποίων μεγέθους 3Χ4 μέτρων) από το σωζόμενο πανόραμα που κατέχει η συλλογή του Τελλόγου θα πρωταγωνιστεί στην έκθεση «Ο Φιλιποτό δημιουργεί το Πανόραμα της Πολιορκίας του Παρισιού» (18 Οκτωβρίου 2016 – 31 Ιανουαρίου 2017)
Την ίδια περίοδο μια δεύτερη έκθεση «Ο Ντελακρουά σκηνοθετεί το ‘21» προτείνει την ανάγνωση δυο εμβληματικών έργων του Γάλλου ζωγράφου που σχετίζονται με τον ρομαντισμό και τον φιλελληνισμό, τις «Σφαγές της Χίου» και την «Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου» εμπνευσμένα από τους Ελληνες εικαστικούς Σπύρο Βασιλείου και Ευάγγελο Ιωαννίδη. Ο Ευγένιος Ντελακρουά αν και δεν επισκέφτηκε ποτέ την Ελλάδα, συγκινημένος από τα δυο τραγικά γεγονότα όπως τα κατέγραψαν ο Ουγκό, ο Μπάιρον και άλλοι φιλέλληνες μετέτρεψε τα έργα του σε σύμβολα της εξέγερσης των ελλήνων.
Δίπλα στον Ντελακρουά και στον Φιλιποτό, τα «ΠρόΣΩΠΑ» (λογοπαίγνιο με τη σιωπή) από την 25χρονη διεθνή φωτοειδησεογραφία του πολυβραβευμένου σύγχρονου φωτορεπόρτερ Δημήτρη Μεσσίνη. «Ειδησεογραφία είναι να ξεχωρίζεις το δένδρο από το δάσος. Το κλαδί αυτού του δένδρου είναι η ανθρωπινή έκφραση. Η ψυχή αποτυπώνεται στο πρόσωπο. Αν καταφέρεις να την «κλέψεις» τότε κατανοείς τον πόνο, την ευτυχία, την ελπίδα την απογοήτευση, την ταπείνωση. Την ψυχή των ανθρώπων μεταφέρει ο Ελληνας φωτορεπόρτερ σε ασπρόμαυρη μορφή –ελάχιστες σε έγχρωμη- ψηφιακά σε δέκα οθόνες με συνεχή αργή εναλλαγή θεμάτων που κάλυψε από το 1991 μέχρι σήμερα. (16 Σεπτεμβρίου-30 Οκτωβρίου)
Οι εκθέσεις Ντελακρουά και Φιλιποτό πραγματοποιούνται υπό την αιγίδα της Ελληνικής και της Γαλλικής Προεδρίας της Δημοκρατίας.
