Μία δεκαετία και πλέον έχει περάσει από τότε που ο πρώην δήμαρχος Γιάννης Μπουτάρης άρπαξε τη σκυτάλη της μνήμης από τους επιζώντες του Ολοκαυτώματος για να σπάσει τη σιωπή και να μετατρέψει σε συλλογική κραυγή το μεγάλο τραύμα του παρελθόντος που έκρυβε η Θεσσαλονίκη κάτω από το χαλί. Εκτοτε η πόλη αναμετριέται με αυτό το βάρος της ιστορίας, η γνώση της ιστορικής έρευνας βαθαίνει, οι μαρτυρίες αυξάνονται, οι εναλλακτικές φωνές για την αναζήτηση και τη διάδοση της αλήθειας μέσα από την τέχνη και τις δράσεις πληθαίνουν. Μια νέα, ανατρεπτική προσέγγιση του εκτοπισμού και της δολοφονίας των Εβραίων Θεσσαλονικέων στο Αουσβιτς επιχειρούν από κοινού η εταιρεία θεάτρου Γκραν Γκινιόλ και η ομάδα πολιτιστικών διαδρομών Thessaloniki Walking Tours. Το βιωματικό «Λίγο φαΐ για τον δρόμο» –ορμώμενο από το φαγητό που πήραν μαζί τους όταν αναχώρησαν για τα ναζιστικά στρατόπεδα του θανάτου– προσεγγίζει με ένα πρωτότυπο πείραμα μία από τις πιο μελανές σελίδες της ιστορίας.
«Δεν είναι μια από τις συνηθισμένες ξεναγήσεις μας. Είναι μια βιωματική διαδρομή στον τόπο και στον χρόνο που στοχεύει το αόρατο να γίνει ορατό», εξηγεί στην «Κ» η δημοσιογράφος Εύη Καρκίτη, ψυχή του Thessaloniki Walking Tours.
Λάθη και λήθη
Δύο ήταν τα κρίσιμα ζητήματα για τους συντελεστές. Το γεγονός ότι πολλοί δεν μπορούν να κατανοήσουν σε βάθος τι ακριβώς συνέβη στη Θεσσαλονίκη, πώς δηλαδή μια κοινότητα ριζωμένη στην πόλη επί αιώνες, ξεριζώθηκε. Το δεύτερο είναι ότι η πόλη μεταπολεμικά δεν γίνεται τόπος μνήμης. Η τριπλή διαδρομή –περιπατητική, οδική, θεατρική– εστιάζει ακριβώς σε αυτό. «Να κατανοήσουμε ότι το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης είναι δική μας υπόθεση, είναι η δική μας ταυτότητα· να βιώσουμε αυτό το κομμάτι της ιστορίας μέσα από τα λάθη μας, μέσα από τη λήθη μας. να διαχειριστούμε το τραύμα που άλλαξε για πάντα την ταυτότητα της Θεσσαλονίκης», διευκρινίζει η κ. Καρκίτη.
Για να το πετύχουν, ένωσαν δεξιότητες και ματιές στο θέμα του Ολοκαυτώματος και έσκυψαν με σεβασμό στα γεγονότα. Το επικαιροποιημένο υλικό και οι καινοτόμες παρεμβάσεις σε συνδυασμό με πρωτότυπα κείμενα (Κωνσταντίνου Μαυρόπουλου) και μουσικές συνθέσεις (Χρύσας Λαζαριώτου και του Χρήστου Γκουγκούμα) δίνουν μια άλλη διάσταση στο ζήτημα του Ολοκαυτώματος με ανατρεπτικό και συμπεριληπτικό τρόπο.
Οι συμμετέχοντες περπατούν, ανεβαίνουν σε ένα λεωφορείο-χώρο μνήμης και καταλήγουν σε μια σκοτεινή αποθήκη σε μια νοερή πορεία προς το Αουσβιτς.
Τρεις σταθμοί αυτής της διαδρομής ενισχύουν τη συλλογική μνήμη. Πρώτος, η περιπατητική αφήγηση στα δυτικά του κέντρου με σημείο εκκίνησης τη βίλα Πετρίδη και με τη βοήθεια της τεχνολογίας ΑΙ αναζητούνται τα ορατά και αόρατα ίχνη του εκτοπισμού των Εβραίων προς το Γκέτο Χιρς και τον Παλαιό Σιδηροδρομικό Σταθμό απ’ όπου τον Μάρτιο του 1943 αναχώρησαν τα πρώτα τρένα για το Αουσβιτς. Δεύτερος σταθμός είναι η διαδρομή των θεατών με ένα λεωφορείο-χώρο μνήμης από τον Σταθμό σε μια σκοτεινή βιομηχανική αποθήκη που ακολουθεί νοερά την πορεία των Εβραίων. Εκεί τελείται η τελευταία πράξη του δράματος με μια ξεχωριστή παράσταση σε σκηνοθεσία Χρήστου Παπαδημητρίου.
«Η χρήση των ακουστικών ως πλοηγός –μια φωνή απρόσωπη, αυθαίρετη, αυθύπαρκτη– διατρέχει την παράσταση από την αρχή ώς το τέλος», διευκρινίζει ο σκηνοθέτης. «Οι αφηγήσεις δεν είναι γραμμικές. Αποκρυπτογραφούν την αλήθεια μέσα από ιστορικά γεγονότα, μαρτυρίες επιζώντων, λογοτεχνικά κείμενα των Ιωάννου, Χριστιανόπουλου, Νίτσε, Αλιγκέρι», λέει ο κ. Παπαδημητρίου. «Πρόθεσή μας ήταν να φτιάξουμε μια καινούργια γλώσσα αφήγησης. Ενα περιβάλλον με το οποίο οι θεατές γλιστρούν στα γεγονότα μέσα από τις φωνές των ανθρώπων εκείνων που έφυγαν, εκείνων που έμειναν, εκείνων που δεν ήθελαν να γνωρίζουν».
Η παράσταση έρχεται να συμπληρώσει το ιστορικό συμβάν. «Δεν αισθητικοποιεί το Ολοκαύτωμα, ούτε εκβιάζει το συναίσθημα αλλά με μια μαεστρία της δραματουργίας ακουμπάει στο πολιτιστικό αποτύπωμα της εβραϊκής κοινότητας», διευκρινίζει ο ηθοποιός Στάθης Μαυρόπουλος. Το τοπικό αναδεικνύει την οικουμενικότητα όχι μόνο του Ολοκαυτώματος αλλά συμπεριληπτικά κάθε φυλετικού, ταξικού και κοινωνικού διαχωρισμού. «Είναι ένας οδηγός για μια αέναη σύνδεση με αυτό που χάθηκε για να καταλήξει σ’ ένα παράλληλο σύμπαν», όπως λέει ο σκηνοθέτης, «στις ψυχές των ανθρώπων που εξαϋλώθηκαν στο Αουσβιτς, οι οποίες, παραφράζοντας την “Τζιοκόντα” του Νίκου Κοκάντζη, έγιναν αέρας και τις εισπνεύσαμε στη Θεσσαλονίκη».
Η βιωματική διαδρομή «Λίγο φαΐ για τον δρόμο», διάρκειας 125 λεπτών, κάνει πρεμιέρα στις 19 Απριλίου. Κάθε Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή. Διάρκεια έως 26 Μαΐου. Συμμετέχουν αυστηρά 50 άτομα. Απαιτείται προκράτηση θέσεων.