Στη συνέντευξη με τον συγγραφέα του νέου βιβλίου για τη ζωή –και βέβαια τον θάνατο– του καθηγητή Δημήτρη Λιαντίνη (δημοσιεύθηκε στην «Κ» το περασμένο Σάββατο 25/6) ήταν πολλά αυτά που έμειναν απέξω ως συνήθως. Ενα από αυτά μού έδωσε αναπάντεχα αφορμή για λίγες σκέψεις για τις εξελίξεις στην Ευρώπη. Μου είπε ο Δημήτρης Αλικάκος σε μιαν αποστροφή σχετικά με την πολύχρονη έρευνά του για τον Λιαντίνη: «Εκανα τεράστια προσπάθεια να τον “πάρω” από τους ακροδεξιούς. Τον έχουν οικειοποιηθεί φασιστικά και εθνικιστικά μπλογκ, λόγω του ελληνοκεντρικού στοιχείου στο έργο του». Στην περίπτωση τη συγκεκριμένη, φυσικά, συμβαίνει το παράδοξο –ή όχι και τόσο παράδοξο– ο Λιαντίνης να έχει ηρωοποιηθεί και από τον αντιεξουσιαστικό χώρο, κυρίως με αφορμή τη μελέτη του για τον αναρχισμό. «Κι όμως δεν ανήκει σε κανέναν. Ο στοχαστής δεν χωράει σε καλούπια».
Αντλούμε εκείνη την πτυχή της ιστορίας, το ψήγμα της πληροφορίας που βολεύει τη δική μας γενική θεώρηση των πραγμάτων. Ενας πολυσχιδής άνθρωπος «σιδερώνεται» για να χωρέσει στις ιδεολογίες μας, πολύπλευρα φαινόμενα κατακερματίζονται για να ενταχθούν στις αυστηρά περιχαρακωμένες θεωρίες μας. Στην περίπτωση του Brexit επιδοθήκαμε όλοι κατά κόρον στο σπορ. Είναι φανερό πλέον ότι από τη βαβούρα των συζητήσεων για τα υπέρ και τα κατά πολλοί ψηφοφόροι της εξόδου απομόνωναν την πληροφορία που τους έκαιγε. «Με το Βrexit δεν θα ’χω πια Πολωνό γείτονα» ήταν το μήνυμα όπως έφτανε στον τελικό χρήστη (850.000 είναι οι Πολωνοί στο Ηνωμένο Βασίλειο, η μεγαλύτερη μειονότητα στη χώρα από χώρες της Ε.Ε.).
Αντίστοιχα, στα μέτρα τους επιχειρούν να φέρουν και πολλοί σήμερα το αποτέλεσμα. Οι ευρωσκεπτικιστές ερμήνευσαν το «όχι» σαν ράπισμα στη διοίκηση των Βρυξελλών, μήνυμα κατά των πολιτικών της λιτότητας, αφήνοντας επιμελώς έξω τον παράγοντα της ξενοφοβικής, εθνικιστικής ψήφου που δεν εξυπηρετεί τη ρητορική τους. Ιδιο λάθος κάνουν και οι ευρωπαϊστές που αποδίδουν το «όχι» εν πολλοίς σε «αδαείς» («ψήφισαν οι ηλικιωμένοι, οι αμόρφωτοι, οι ρατσιστές»). Αντί να εμβαθύνουμε στο αποτέλεσμα, αντλώντας χρήσιμα συμπεράσματα για το κοινό μας μέλλον, το αποδομούμε. Ομως η απαξίωση είναι επίσης ισοπέδωση, εξ ορισμού μονοδιάστατη.
Επιχειρούμε να ερμηνεύσουμε με μονοσήμαντο τρόπο την πιο πολυσύνθετη εποχή. Να πορευτούμε με ακλόνητες βεβαιότητες σε ένα ρευστό τοπίο. Στον στοχαστή που θέτει ερωτήματα αναζητάμε απαντήσεις. Στα φαινόμενα που απαιτούν αναστοχασμό απαντάμε με αφορισμούς. Από την άλλη πώς να αποδώσουμε την πολυπλοκότητα της σκέψης μας, τις αποχρώσεις αλλά και τη μαυρίλα της καθημερινότητας, τις πτυχώσεις των φόβων μας για το αύριο ή για τον δίπλα, τον θυμό αλλά και την πίστη μας στη συνεργασία, στη διάθεση για δημιουργία, όταν το απλοϊκό ερώτημα αναζητά ένα μεγάλο Χ στο κουτί ενός ναι ή ενός όχι;