Δεν θυμάται πότε άρχισε στ’ αλήθεια να φοβάται. Οταν μια μέρα, τελειώνοντας την εκπομπή, τη βρήκε να τον περιμένει μέσα στο αυτοκίνητό του; Είχε πείσει τους παρκαδόρους ότι ήταν η γυναίκα του και της είχαν ανοίξει. Οταν χτύπησε πρώτη φορά το κουδούνι του σπιτιού του; Ισως τότε. Μέχρι εκείνη τη στιγμή το «πρόβλημα» περιοριζόταν στον χώρο της δουλειάς και γύρω από αυτόν. Οχι πια. Το «πρόβλημα» είχε έρθει κάτω από το παράθυρό του και φώναζε το όνομά του.
Ενας λόγος που ο Γιάννης, ραδιοφωνικός παραγωγός, δεν έχει ακόμη παρακολουθήσει τη σειρά του Netflix «Baby Reindeer» (Μικρό ταρανδάκι) είναι αυτός. Η ιστορία είναι υπερβολικά οικεία και όσο κι αν έχουν περάσει χρόνια από τότε που είχε πέσει ο ίδιος θύμα stalking, κάποια πράγματα είναι μοιραίο να μένουν πάντα κοντά στην επιφάνεια. Διηγείται την ιστορία με τον όρο της ανωνυμίας γιατί δεν έχει μιλήσει ακόμη στα παιδιά του γι’ αυτήν.
Η Μαρία είχε έρθει αρκετές φορές στο στούντιο την ώρα της εκπομπής, όπως κάνουν πολλοί ακροατές. «Από κάποια στιγμή και μετά, όμως, άρχισε να πιστεύει ότι είμαστε ζευγάρι. Με περίμενε έξω από τον σταθμό και με ακολουθούσε, παρενοχλούσε τους συναδέλφους μου. Το θυμάμαι σαν τώρα όταν πρώτη φορά ήρθε έξω από το σπίτι μου και φώναζε το όνομά μου. Μια άλλη φορά χίμηξε στη μητέρα μου στη λαϊκή λέγοντάς της ότι “η επόμενη γυναίκα του γιου σου θα είμαι εγώ”».
«Φοβάμαι εμένα»
Αυτή η ιστορία κράτησε σχεδόν δύο χρόνια. Ο Γιάννης είχε απευθυνθεί πολλές φορές στην αστυνομία χωρίς αποτέλεσμα. Η Μαρία στους αστυνομικούς άλλαζε πρόσωπο – «είμαι μια ερωτευμένη γυναίκα απλώς», τους έλεγε. «Κι εγώ στη θέση τους δεν θα με πίστευα», λέει ο Γιάννης. Μια μέρα έχασε την ψυχραιμία του. «Ηταν έξω από το σπίτι μου και θυμάμαι ότι την έπιασα από τον λαιμό. Εκείνη τη στιγμή σκέφτηκα ότι δεν φοβάμαι πια εκείνη, αλλά εμένα».
Κάποια στιγμή οι Αρχές κινητοποιήθηκαν και η θύελλα κόπασε. Για περίπου ένα χρόνο η Μαρία νοσηλεύτηκε σε ψυχιατρική κλινική. «Με ενδιέφερε να μάθω αν είναι καλά και γιατί συνέβη ό,τι συνέβη», θυμάται ο Γιάννης. «Κάλεσα τον γιατρό και τον ρώτησα. Ετυχε να είναι ακροατής. Θυμάμαι ότι μου είπε πως αυτό που στην περίπτωσή μου πυροδοτεί τέτοιες συμπεριφορές είναι ότι απευθύνομαι στους ακροατές στο μικρόφωνο στο δεύτερο ενικό, σαν να μιλάω σε έναν άνθρωπο. Ανθρωποι όπως η Μαρία θεωρούν ότι μιλώ μόνο σε εκείνους».
Το επιβεβαιώνει μιλώντας στην «Κ» και η κλινική ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια Αννα Κανδαράκη. «Είχα περιστατικό νεαρή φοιτήτρια η οποία είχε γίνει stalker καθηγητή της. Το οικοδόμημα που είχε χτίσει στο μυαλό της είχε ξεκινήσει από τη στιγμή που εκείνος είχε γράψει το μέιλ του στον πίνακα. Μια παρανοειδής προσωπικότητα –εκείνη ωστόσο είχε ψυχωσική συνδρομή– θεώρησε ότι το μέιλ γράφτηκε αποκλειστικά για εκείνη».
«Το θυμάμαι σαν τώρα όταν πρώτη φορά ήρθε έξω από το σπίτι μου και φώναζε το όνομά μου. Μια άλλη φορά χίμηξε στη μητέρα μου στη λαϊκή λέγοντάς της ότι “η επόμενη γυναίκα του γιου σου θα είμαι εγώ”».
Σύμφωνα με την ίδια, πίσω από τέτοιες παρενοχλητικές συμπεριφορές μπορεί να κρύβεται από πιο ήπια μέχρι πιο βαριά ψυχοπαθολογία, νοητική διαταραχή και διαταραχές προσωπικότητας. «Πρόκειται συχνά για αντικοινωνικές, ψυχοπαθητικές προσωπικότητες που δεν μπαίνουν στη διαδικασία να σκεφτούν τι μπορεί να προκαλούν στον άλλο με τη συμπεριφορά τους. Το μείζον είναι αυτό που θέλουν εκείνη τη στιγμή, η ικανοποίησή τους, παίρνουν ηδονή από αυτό, το να τον τρομάξουν. Αυτός είναι ένας κοινός παρονομαστής και με τους δολοφόνους. Μπορεί, δηλαδή, να γίνουν και επικίνδυνοι».
Οπως λέει η κ. Κανδαράκη, δεν είναι απαραίτητο ότι το κίνητρο είναι ερωτικό. «Μπορεί να μην έχουν συγκεκριμένο αίτημα. Αρχίζουν όμως να βασίζουν την ύπαρξή τους μέσα από τον άλλο και παίρνουν ικανοποίηση με τη μορφή του ψυχαναγκασμού. Κύριο χαρακτηριστικό του stalking είναι η εμμονή, η επανάληψη. Τα πάντα γυρίζουν γύρω από ένα αντικείμενο, ένα πρόσωπο».
Επίμονα μέιλ
Οταν η Χρύσα Οικονομοπούλου, που τότε εμφανιζόταν σε πρωινή εκπομπή, άρχισε να λαμβάνει επίμονα μέιλ θαυμασμού από έναν τηλεθεατή, άρχισε να θορυβείται. «Δεν μου φαινόταν πολύ λογική αυτή η επιμονή», λέει στην «Κ». «Οπότε σταμάτησα να απαντάω». Σήμερα πιθανολογεί ότι ήταν αυτό που πυροδότησε τη συνέχεια. «Τα μέιλ άρχισαν να πολλαπλασιάζονται και να γίνονται επιθετικά, ενώ μου έστελνε και φωτογραφίες που έβγαζε την οθόνη και τα πόδια μου όταν έκανα σταυροπόδι». Οσο η Χρύσα δεν αντιδρούσε, τόσο εκείνος κλιμάκωνε την πολιορκία. «Μολονότι δεν είχα σόσιαλ, ούτε το είχα πει ποτέ δημοσίως, έμαθε ότι ήμουν έγκυος και άρχισε να μου στέλνει στο μέιλ μου κηδειόχαρτα και φωτογραφίες με ανήλικα κοριτσάκια ντυμένα σαν την Κουκλίτσα της Νέας Ορλεάνης, λέγοντας ότι αν το μωρό είναι κορίτσι θα γίνει έτσι. Ταυτόχρονα άρχισε να παρενοχλεί με μηνύματα και φίλους και γνωστούς». Είχε πάει στην αστυνομία, «ήταν πολύ ευγενικοί αλλά είχαν υποβαθμίσει το πρόβλημα».
Τελικά βρήκε τη λύση μόνη της με τη βοήθεια κάποιων τεχνικά καταρτισμένων φίλων της. Μέσω του μέιλ του ανακάλυψαν ότι πρόκειται για διδακτορικό φοιτητή Ιατρικής(!) από τη Θεσσαλονίκη. Οταν η Χρύσα έστειλε μέιλ με όλα τα αποδεικτικά στον πρύτανη του πανεπιστημίου, το stalking σταμάτησε. Η ιστορία άφησε τα κατάλοιπά της. «Εκτοτε, στα σόσιαλ μίντια αλλά και στο ραδιόφωνο, δεν μιλώ ποτέ για τη ζωή μου, την οικογένειά μου».
Μια συγγνώμη
Οταν η Μαρία βγήκε από το νοσοκομείο, επισκέφθηκε τον Γιάννη στον ραδιοφωνικό σταθμό. «Ηταν πολύ ήρεμη. “Ηθελα να σου ζητήσω συγγνώμη”, μου είπε, “και να σου ζητήσω αν ήθελες να κάνουμε παρέα”. Της είπα πολύ ήρεμα κι εγώ ότι εκτιμώ τη συγγνώμη, αλλά θα προτιμούσα όχι. Δεν την ξαναείδα».
Το νομικό οπλοστάσιο και οι καταδίκες των δραστών
Σύμφωνα με δικηγόρους, τέτοιες υποθέσεις απασχολούν περισσότερο από ό,τι φανταζόμαστε την ελληνική Δικαιοσύνη.
«Τα σόσιαλ μίντια διευκολύνουν αυτές τις συμπεριφορές. Και παλιότερα υπήρχε το φαινόμενο, αλλά τώρα μπαίνεις μέσα στη σφαίρα του άλλου. Τον βλέπεις κλεισμένος στο σπίτι σου», λέει η δικηγόρος και διαπιστευμένη διαμεσολαβήτρια Ροζίτα Σπινάσα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα και την επικαιροποίηση της νομοθεσίας. Το stalking ποινικοποιήθηκε το 2018, με τον νόμο 4531/18 (στο πλαίσιο της Κύρωσης της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης για την Καταπολέμηση της Βίας κατά των γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας).
Σύμφωνα με την τροποποίηση του άρθρου 333 του Ποινικού Κώδικα, «…τιμωρείται και όποιος, χωρίς απειλή βίας ή άλλης παράνομης πράξης ή παράλειψης, προκαλεί σε άλλον τρόμο ή ανησυχία, με την επίμονη καταδίωξη ή παρακολούθησή του, όπως ιδίως με την επιδίωξη διαρκούς επαφής μέσω τηλεπικοινωνιακού ή ηλεκτρονικού μέσου ή με επανειλημμένες επισκέψεις στο οικογενειακό, κοινωνικό ή εργασιακό περιβάλλον αυτού, παρά την εκπεφρασμένη αντίθετη βούλησή του».
«Το αδίκημα δεν μπορούσε προηγουμένως να τιμωρηθεί αφού δεν υπήρχε σχετική πρόβλεψη για αυτό το σύνολο των συμπεριφορών που συνιστούν stalking. Τώρα το νομικό πλαίσιο είναι επαρκές, ενώ υπάρχει πρόβλεψη και για την παρενοχλητική συμπεριφορά σε ενδοοικογενειακό πλαίσιο», αναφέρει η κ. Σπινάσα. Πράγματι, με την τελευταία τροποποίηση του Ποινικού Κώδικα το 2019, ποινικοποιήθηκε και το λεγόμενο spouse stalking, δηλαδή η ενδοοικογενειακή έμμονη παρενοχλητική παρακολούθηση. «Πολλές γυναικοκτονίες ξεκίνησαν από stalking», όπως υπογραμμίζει η ίδια.
Το stalking πάντως είναι πλημμέλημα το οποίο τιμωρείται με φυλάκιση έως ενός έτους. Με τον νέο νόμο καταδικάστηκε πριν από δύο χρόνια από το Μεικτό Ορκωτό Δικαστήριο Καβάλας και ο διώκτης της Αννας Κορακάκη, ένας πυγμάχος από τη Γεωργία ο οποίος για πέντε χρόνια είχε γίνει «σκιά» της Ελληνίδας πρωταθλήτριας σκοποβολής, φτάνοντας μέχρι το σημείο να κάψει το αυτοκίνητο του συντρόφου της.
«Υπάρχουν καταδίκες, καθώς το αδίκημα είναι τις περισσότερες φορές εύκολο να αποδειχθεί. Δεν γίνεται να μην υπάρχουν ίχνη της ηλεκτρονικής επικοινωνίας», λέει η Ροζίτα Σπινάσα. Ακόμη και φαινομενικά «άκακα» μέιλ μπορεί να αποτελέσουν αποδεικτικό υλικό όταν είναι μαζικά.
«Η διάταξη μιλάει για επίμονη καταδίωξη. Το θέμα είναι η εμμονή, που προκαλεί όχι μόνο ενόχληση, αλλά φόβο. Νιώθεις ότι ο άλλος είναι άρρωστος και έχει αρρωστήσει μαζί σου». Συχνά πάντως ο θύτης καταδικάζεται αλλά δεν μπαίνει στη φυλακή. «Το θέμα είναι λοιπόν πως ενώ το νομικό οπλοστάσιο είναι επαρκέστατο, δεν φαίνεται να μπορεί να σταματήσει τον δράστη», αναφέρειη κ. Σπινάσα.