«Θρέψαμε την καρδιά με φαντασιώσεις, και η τροφή την έκανε σκληρή· πιο δυνατές οι έχθρες μας από την αγάπη».
WILLIAM BUTLER YEATS
Για τον Ντόναλντ Τραμπ έχουν γραφτεί τόσο πολλά –για το παρελθόν, τα σκοτεινά σημεία της καριέρας του και για την ακαταλληλότητά του για το σημαντικότερο αξίωμα στον κόσμο– και όμως ο άνθρωπος παραμένει μυστήριο. Τώρα ελπίζουμε να πέσει περισσότερο φως πάνω σε μυστικά, όπως η πραγματική οικονομική του κατάσταση και οι επιχειρηματικές διασυνδέσεις του, για να μπορέσουμε να εκτιμήσουμε τι μπορεί να σημαίνει η προεδρία Τραμπ για τη δική του χώρα και για τη δική μας, για την Ευρώπη, για τον πλανήτη.
Ισως είναι παρήγορο αυτή τη στιγμή ότι ο κ. Τραμπ παραμένει γρίφος. Γνωρίζουμε πολύ καλά τι έχει πει στη διάρκεια της εκστρατείας, και πολλά, επίσης, για τις επιχειρηματικές δραστηριότητες και τον χαρακτήρα του. Εχει ζήσει στο κέντρο της δημοσιότητας όλη του τη ζωή, ως πρωταγωνιστής σε ένα πραγματικό Τρούμαν Σόου, μόνο που εδώ ο ίδιος σκηνοθετεί το έργο. Η περσόνα του είναι του φωνακλά νάρκισσου, του επιβλητικού «Αλφα-αρσενικού» που δεν συμβιβάζεται με τίποτα, για τον οποίο ο κόσμος είναι άσπρος – μαύρος.
Δεν θα εκπλαγεί κανείς αν στην πραγματικότητα ο κ. Τραμπ αποδειχθεί να είναι αυτό που δείχνει – ίσως και χειρότερος. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι σήμερα δεν μπορούμε να γνωρίζουμε. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι ο ίδιος δεν είναι κομμάτι αυτού που λέμε establishment – κατεστημένο. Ούτε στην οικονομία, ούτε στην πολιτική. Πριν από την προεκλογική εκστρατεία ήταν άγνωστο αν οι συμπάθειές του ήταν με τους Ρεπουμπλικανούς ή τους Δημοκρατικούς. Είναι γνωστή η απέχθεια του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος για τον κ. Τραμπ. Πιο σημαντικό για τους πολίτες, όμως, είναι ότι ο κ. Τραμπ, ως «πραγματιστής» που θα θέλει να γίνεται η δουλειά, ίσως αναγκάσει τους Ρεπουμπλικανούς να υιοθετήσουν πολιτικές πιο αποτελεσματικές από αυτές στις οποίες οδηγήθηκαν από το λαϊκιστικό κύμα των τελευταίων ετών – που παρέλυσαν την πολιτική των ΗΠΑ. Είναι ίσως φρούδα ελπίδα οι αρχιλαϊκιστές να βάλουν νερό στο κρασί τους, αλλά ο κ. Τραμπ είναι ο μόνος από τους άλλους υποψηφίους του κόμματος που θα μπορούσε να επιβληθεί στο κατεστημένο του. Επίσης, ίσως είναι ο μόνος που θα αγνοούσε τις σκληρές θέσεις σε πολλά ζητήματα που τηρούσαν οι «καθεστωτικοί» υποψήφιοι. Θα ταίριαζε στην περσόνα του νέου προέδρου η εικόνα του μοναχικού καβαλάρη που μπαίνει στην πρωτεύουσα και ανατρέπει τα πάντα. Τώρα αν η ίδια νοοτροπία τον οδηγήσει στην αγκαλιά ακόμη πιο σκληροπυρηνικών δεξιών, είναι άλλο ερώτημα.
«Κλειστήκαμε μέσα, και το κλειδί σφραγίζει την αβεβαιότητά μας», έγραψε ο Ιρλανδός ποιητής Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς το 1928, σε σκέψεις του πάνω στον εμφύλιο πόλεμο της χώρας του (Το επίγραμμα είναι από το ίδιο ποίημα, «Φωλιά ψαρονιών στο παράθυρό μου»). Εκεί βρισκόμαστε όλοι σήμερα – παγιδευμένοι στην αβεβαιότητα. Την ώρα που το διεθνές σύστημα διακυβέρνησης έχει ανάγκη ρύθμισης, να εξασφαλίσει μεγαλύτερη δικαιοσύνη και να απαλύνει τις συνέπειες της παγκοσμιοποίησης, ώστε να εκλείψουν επικίνδυνες τριβές μεταξύ χωρών και εντός κοινωνιών, βρίσκονται σε άνοδο δυνάμεις που απεχθάνονται κάθε μορφής συλλογική προσπάθεια. Αυτός ίσως είναι ο μεγαλύτερος, άμεσος κίνδυνος που παρουσιάζει η εκλογή Τραμπ. Ο άνεμος που γέμισε τα πανιά του νέου πρόεδρου φυσάει και στην Ευρώπη. Μετά το Brexit αναμένουμε τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος στην Ιταλία τον Δεκέμβριο, των βουλευτικών εκλογών στην Ολλανδία και τη Γερμανία τον επόμενο χρόνο, καθώς και των προεδρικών στην Αυστρία και τη Γαλλία. Στις μεγαλύτερες οικονομίες της Ε.Ε. αναπτύσσεται ρεύμα έντονης λαϊκής δυσφορίας, με αμφισβήτηση της πολιτικής ελίτ και των βάσεων της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Αυτές, όμως, είναι και οι βάσεις των συλλογικών διαδικασιών που εξασφάλισαν τη σταθερότητα, την ανάπτυξη και την ευημερία για πάνω από μισόν αιώνα. Τα προβλήματα που προκαλούν την αναστάτωση και ενισχύουν δημαγωγούς είναι αυτά που λύνονται μόνο με συνεργασία. Οσο δεν λύνονται, τόσο θα εντείνεται ο εθνικισμός παντού, θα διευρύνεται η ανισότητα μεταξύ ομάδων και κρατών, θα αναζητούνται ευκαιριακές συνεργασίες και η συνοχή της ηπείρου θα κινδυνεύει, όπως στην εποχή του Μεσοπολέμου.
Ακόμη πιο επικίνδυνες δυναμικές ίσως αναπτυχθούν σε άλλες περιοχές, όπου εθνικές και θρησκευτικές διαφορές, καθώς και εδαφικές διεκδικήσεις, είναι ήδη σε έξαρση, όπως στην Απω και Μέση Ανατολή. Στη δεκαετία του ’30, η διεθνής κοινότητα αδυνατούσε να προλάβει τα χειρότερα. Σημαντική αιτία ήταν ότι η Κοινωνία των Εθνών εστερείτο τη συμμετοχή των ΗΠΑ, λόγω εσωτερικών πολιτικών τριβών στην Αμερική. Σήμερα, εάν οι ΗΠΑ δεν επιδιώξουν αξιόπιστες συνεργασίες, εάν απέχουν από τον κόσμο ή εάν επεμβαίνουν απρόσεχτα, οι εντάσεις και οι διενέξεις θα οξυνθούν. Αλληλοσυγκρουόμενα οράματα και σκληρές καρδιές οδηγούν σε βέβαιη καταστροφή.