«Στις είκοσι δύο μέρες που είχαμε στρατοπεδεύσει στην εθνική οδό, γύρισα σπίτι μου μόνον τρεις φορές για να πλυθώ και να πάρω ρούχα». Ο 55χρονος Μανώλης αναπολεί τα «δοξασμένα» χρόνια της δεκαετίας του ’90 στα θεσσαλικά αγροτικά μπλόκα, αρχικά στη Βιοκαρπέτ και μετέπειτα στη Νίκαια. Οι «γουρουνοχαρές» αλλά και τα πάσης φύσεως γλέντια στα γύρω χωριά με σούβλες και ζωντανή ορχήστρα έχουν αφήσει εποχή. «Τότε τα πράγματα ήταν πιο ζωντανά, είχαμε την οικονομική δυνατότητα να κουβαλήσουμε σόμπες και σκηνές στο οδόστρωμα», λέει ο Μανώλης, που παραμένει στην πρώτη «γραμμή».
Το εναρκτήριο λάκτισμα δίδεται στις αρχές της δεκαετίας του ’90 σε Λάρισα και Κατερίνη, αλλά η κορύφωση έρχεται το 1996, τη χρονιά που η Ελλάδα «κόβεται» κυριολεκτικά στα δύο. «Τότε ο κάμπος ήταν γεμάτος βαμβάκι, ο κόσμος ήταν με το κεφάλι ψηλά και δεν σήκωνε μύγα στο σπαθί του». Η αποχώρηση έρχεται μετά σχεδόν δύο μήνες, όταν τα ΜΑΤ ρίχνουν ζάχαρη στις μηχανές των τρακτέρ και κόβουν ιμάντες… Τις κρύες νύχτες του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου, που έκτοτε πραγματοποιούνται οι κινητοποιήσεις, ανάμεσα σε μεζέδες και τσίπουρο, υπό τον ήχο τραγουδιών από την ντουντούκα, γίνονται και πολλές ζυμώσεις: κτίζονται φιλίες, αναδεικνύονται ηγετικές φυσιογνωμίες, υπογράφονται συμφωνίες, γίνεται ακόμα και… ανταλλαγή τεχνογνωσίας. «Στην προ Ιντερνετ εποχή, τα μπλόκα μάς έδωσαν μια ευκαιρία να συναντηθούμε και να γνωριστούμε».
Αλλωστε, αρχικά το αγροτικό κίνημα μοιάζει ενιαίο. Από το 2002 αποκτούν και τα τρακτέρ επίσημα «χρώμα». «Λίγοι πολιτικοί είχαν τα κότσια να μας επισκεφθούν στη Νίκαια», λέει ο Μανώλης. Εξαίρεση έχουν αποτελέσει η Αλέκα Παπαρήγα και ο Δημήτρης Κουτσούμπας, αλλά και ο Σωτήρης Χατζηγάκης που έκανε τη διαδρομή Νίκαια – Τέμπη ανεβασμένος σε τρακτέρ. «Ο Τσίπρας πήγε στη Βοιωτία για την αντίστοιχη “παράσταση”». Ωστόσο, στη συλλογική μνήμη έχει εγγραφεί η κόντρα των αείμνηστων Γιάννη Πατάκη, αγροτοσυνδικαλιστή και μετέπειτα βουλευτή και ευρωβουλευτή ΚΚΕ, με τον υπουργό του ΠΑΣΟΚ Βαγγέλη Γιαννόπουλο, που κατηγορούσε τον πρώτο για κατάχρηση εξουσίας με αφορμή τα «πατακόχαρτα».
Ολα τα… Φ
«Ηταν το χαρτί που έδειχνε κανείς στα μπλόκα για να περάσει», «μεταφράζει» για τους νεότερους ο Μανώλης, που θεωρεί ότι υπήρξαν δίκαιοι στο εν λόγω ζήτημα. «Είχαμε αποφασίσει ότι όλα τα Φ περνάνε – φοιτητές, φαντάροι, φίλαθλοι». Στο περυσινό μπλόκο του Προμαχώνα οι συνάδελφοί του έδειξαν ανάλογη επιείκεια στον Βούλγαρο ποδοσφαιριστή του ΠΑΟΚ τότε, Ντιμιτάρ Μπερμπάτοφ, που πέρασε «σφαίρα» μια ουρά χιλιομέτρων στο τελωνείο. Ελεύθερη διέλευση είχαν ανέκαθεν εκπαιδευτικοί, μαθητές, ιατρικό προσωπικό και ασθενείς. «Στο μπλόκο συνειδητοποίησα το πλήθος των καρκινοπαθών που πηγαίνουν καθημερινά Θεσσαλονίκη για χημειοθεραπεία», σημειώνει με πικρία. Το πούλμαν γεμάτο με γυναίκες που «μετέφερε» από την Αθήνα στη Μολδαβία έφερε τον Μανώλη αντιμέτωπο με μια άλλη, σκληρή, πραγματικότητα. «Κατέβηκε ο οδηγός και με ρώτησε ευθαρσώς: ποια θέλεις για να μας αφήσεις να περάσουμε;», διηγείται, «ντράπηκα για λογαριασμό του και τους άνοιξα τον δρόμο».
«Θυμάμαι την αναστάτωση που ακολούθησε την αυτοπυρπόληση του συνδικαλιστή καπνοπαραγωγού Βασίλη Χαρισόπουλου το 1987», λέει στην «Κ» σήμερα ο πρόεδρος Νέων Αγροτών Πιερίας, Γιάννης Δημαλής, γεννηθείς το 1976 σε οικογένεια καπνοπαραγωγών. «Οι αγρότες πίστευαν τότε ότι άπαξ και κάποιος εγκαταλείψει την καλλιέργεια καπνών, υπογράφει την καταδίκη του». Από το 2010, ωστόσο, ο ίδιος έχει περιβόλια. «Κρυφάκουγα τον πατέρα μου τότε να συνομιλεί με τον καπνέμπορα, που του έδινε εξευτελιστικές τιμές», εξιστορεί ο 40χρονος αγρότης. «“Τι σε πειράζει; Αφού έχεις την επιδότηση!” αποκρινόταν αμέσως ο έμπορος». Σύμφωνα με τον Γιάννη, «γαλούχησαν μια ολόκληρη γενιά αγροτών να στηρίζεται στις ευρωπαϊκές επιδοτήσεις και όχι στην εμπορική αξία του προϊόντος τους». Ως γιος και εγγονός αγροτών, ο Γιάννης βρέθηκε από μικρός στις κινητοποιήσεις. «Κάναμε πορείες στην Κατερίνη, μπροστά οι μαθητές και πίσω οι αγρότες». Ανακαλεί ακόμα στη μνήμη μια έμπορο να τους αποδοκιμάζει στην αρχή και την επόμενη χρονιά να τους επιβραβεύει. «Η μεταστροφή της αποτυπώνει τις κακοδαιμονίες του κλάδου της ένδυσης, που άνθησε κάποτε στην Κατερίνη με βιοτεχνίες φασόν που εξήγαγαν παντού, αλλά σταδιακά έσβησε».
Το κρύο στη γέφυρα του Στρυμόνα θυμάται ακόμα ο «συναγωνιστής» του Γιάννη, Χρήστος Γκόντιας από τη Δράμα, που συμμετείχε σε μπλόκα από δώδεκα χρόνων. «Τότε αγωνιζόμασταν για μια καλύτερη ζωή, τώρα για να επιβιώσουμε», επισημαίνει ο επικεφαλής της Πανελλήνιας Συντονιστικής Επιτροπής Αγροτών, που σημειώνει ότι χάρη στις κινητοποιήσεις απέκτησε φίλους σε όλη τη χώρα, «τώρα νιώθω παντού σαν στο σπίτι μου». Από τον παλιό χαρακτηρισμό του, όμως, ως «μπλοκατζή» παίρνει αποστάσεις. «Σήμερα αναζητούμε τρόπους διαμαρτυρίας που να τις αγκαλιάζει η υπόλοιπη κοινωνία». Ο Μανώλης από την άλλη, θεωρεί τα μπλόκα «μονόδρομο», επιρρίπτοντας γι’ αυτό ευθύνες και στα ΜΜΕ. «Μόνον κλείνοντας τον δρόμο γινόμαστε ορατοί και μας δίνετε βήμα», υποστηρίζει.