Η Ελλάδα έχει το πλεονέκτημα να είναι η… Ελλάδα. Ο,τι κι αν εμείς σήμερα έχουμε κάνει για να απαξιώσουμε την πατρίδα μας, το όνομα της Ελλάδας ακόμη έλκει ξένους, από την Κίνα έως την Αμερική. Η Ελλάδα είναι αυτό που γνωρίζουν γι’ αυτήν – και, ευτυχώς, γνωρίζουν περισσότερα απ’ αυτά για τα οποία οι δικές μας γενιές ευθύνονται. Το ίδιο με την Αθήνα – είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο ως έδρα της φιλοσοφίας, ως πόλη της Ακαδημίας του Πλάτωνος, του Λυκείου του Αριστοτέλη. Η Αθήνα, αλλά και όλη η χώρα, θα μπορούσε να εκμεταλλευθεί τη φήμη αυτή· δεν θα ήθελε πολύ για να προσελκύσει φοιτητές απ’ όλο τον κόσμο αν τους προσφερόταν η ευκαιρία να σπουδάσουν εδώ και εάν ήταν εξασφαλισμένο το κύρος των πανεπιστημίων μας. Και όμως, φαίνεται ότι οι σημερινοί κυβερνώντες προτιμούν την οικειότητα της μιζέριας και της κομματικής συναλλαγής, εμποδίζοντας τη συναναστροφή με τον υπόλοιπο κόσμο.
Είναι εντυπωσιακή η απουσία του ακαδημαϊκού πνεύματος, που κάποτε χαρακτήριζε την Αθήνα και τους πνευματικούς της ανθρώπους. Η Αθήνα άντεξε ως κέντρο γνώσης και σοφίας μέσα από τη ρωμαϊκή εποχή, και για άλλους δύο αιώνες αφότου η αυτοκρατορία ασπάστηκε τον χριστιανισμό. Οταν ο Ιουστινιανός, μεταξύ 529 και 531, ανέστειλε τη λειτουργία των σχολών της Αθήνας, επιφανείς φιλόσοφοι πήγαν στον Πέρση βασιλιά Χοσρόη και ζήτησαν τη βοήθειά του. Σύμφωνα με την Ιστορία, ο Χοσρόης τους ζήτησε να παραμείνουν στην αυλή του, αλλά αυτοί τελικά προτίμησαν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Οι «καθηγητές» της τότε Αθήνας, με άλλα λόγια, έκαναν ό,τι μπορούσαν για να σώσουν τις σχολές τους, φτάνοντας στο να εκλιπαρούν τη συνδρομή του «βάρβαρου» βασιλιά (ο οποίος φάνηκε πιο συμπονετικός από τον Μέγα Ιουστινιανό…). Παρ’ όλες τις αλλαγές των προηγούμενων αιώνων και την παρακμή της Αθήνας, οι σχολές αυτές προσείλκυαν σπουδαστές απ’ όλο τον πολιτισμένο κόσμο. Στη δική μας εποχή, κάποιοι καθηγητές που βρίσκονται σε θέση να αναδείξουν τις προοπτικές της χώρας, να στηρίξουν την εξωστρέφεια και να συμβάλουν στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, κάνουν ό,τι μπορούν για να μαραζώσουν οι σχολές.
Δεν είναι μόνο η επιμονή του υπουργού Παιδείας, καθηγητή Κώστα Γαβρόγλου, να οδηγήσει την ανώτατη παιδεία πίσω στο απολύτως αποτυχημένο μοντέλο διοίκησης που υιοθετήθηκε το 1982, αλλά και τα εμπόδια που στήνονται σε όποια προσπάθεια για μεγαλύτερη εξωστρέφεια. Ενδεικτικό το γεγονός ότι, ενώ υπάρχει ενδιαφέρον για αγγλόφωνο πρόγραμμα στην ελληνική αρχαιολογία, ο κ. Γαβρόγλου αρνήθηκε να εγκρίνει πρόταση της Φιλοσοφικής Αθηνών, λέγοντας ότι δεν το προβλέπει ο νόμος που ψηφίσθηκε το 2011. Ομως, ούτε τώρα φαίνεται να ανοίγει τον δρόμο για τέτοια προγράμματα ο κ. Γαβρόγλου με το νομοσχέδιό του. Ουδείς φαίνεται να συγκινείται με την προοπτική να έρχονται ξένοι φοιτητές στην Ελλάδα, με ό,τι αυτό θα σήμαινε για την Παιδεία και των Ελλήνων γενικότερα, για την οικονομία, για την επιρροή που θα αποκτούσε η χώρα.
Οι υπεύθυνοι δεν μπορούν να επικαλεστούν την άγνοια ως άλλοθι. Κατά καιρούς παρουσιάζονται εμπεριστατωμένες προτάσεις για τις προοπτικές ενός ανοίγματος προς τον κόσμο, είτε αφορά την Παιδεία είτε την Yγεία. Στην Ελλάδα υπάρχουν επιστήμονες εξαιρετικού επιπέδου –όπως και στη διασπορά–, που έχουν ανάγκη μόνο τη στήριξη ενός συστήματος που λύνει προβλήματα και παρέχει ευκαιρίες και δεν υπάρχει μόνο για να εμποδίζει όποια προσπάθεια. Μελέτη της Εθνικής Τράπεζας, που δόθηκε στη δημοσιότητα πριν από λίγες ημέρες, εκτίμησε ότι εάν η Ελλάδα συνέκλινε με κριτήρια που ισχύουν διεθνώς, θα μπορούσε να «εισαγάγει» περίπου 110.000 ξένους φοιτητές, από 27.600 το 2015. Σε συνδυασμό με λιγότερους Ελληνες να φοιτούν έξω, αυτό θα μπορούσε να συνεισφέρει περίπου 1,8 δισ. ευρώ στην οικονομία ετησίως, σύμφωνα με την έρευνα – η οποία σημείωσε ότι 60% των Ελλήνων καθηγητών εργάζονται εκτός χώρας, όταν ο μέσος όρος της Ε.Ε. είναι 11%. Οι υποδομές, επίσης, είναι ικανοποιητικές για να προσφέρουμε καλές υπηρεσίες σε φοιτητές και ασθενείς. Η εισροή ανθρώπων που είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν θα ευνοούσε και τους Ελληνες, των οποίων οι φόροι και εισφορές δεν αρκούν για τη συντήρηση των δομών αυτών. Εδώ, όμως, βρίσκεται η καρδιά του προβλήματος: οι ξένοι θα πληρώνουν, πράγμα που αντίκειται στις ιδεοληψίες των κυβερνώντων. Ετσι κυριαρχεί η μετριότητα της εσωστρέφειας, της συναλλαγής με φοιτητικές παρατάξεις, της έλλειψης αξιολόγησης και αξιοπιστίας. Τα επιτεύγματα των Ελλήνων που αναγκάζονται να φύγουν από την Ελλάδα υπογραμμίζουν το μέγεθος της απώλειας και γι’ αυτούς που μένουν στην Ελλάδα χωρίς ευκαιρίες, και για τη χώρα γενικότερα. Οσοι ευθύνονται για τη συνέχιση του κατήφορου, ας γνωρίζουν ότι η Ιστορία θα είναι αμείλικτη μαζί τους.