Ολα του γάμου δύσκολα και τα χρέη… δυσβάσταχτα. Πλάι στα ζευγάρια, τα οποία παρά τις αγεφύρωτες διαφορές μένουν για λόγους οικονομίας μαζί, υπάρχουν εν μέσω οικονομικής κρίσης εξίσου πολλά που, για να «σώσουν» το σπιτικό τους, αποφασίζουν να… χωρίσουν. Δεν πρόκειται, ωστόσο, για συμβουλή κάποιου οικογενειακού συμβούλου ή ψυχολόγου, αλλά του δικηγόρου και του λογιστή τους.
«Είναι κοινό μυστικό ότι αυτό συμβαίνει» ομολογεί στην «Κ» δικηγόρος των Αθηνών, που θέλει για ευνόητους λόγους να διατηρήσει την ανωνυμία του. «Απαξ και τέθηκε σε ισχύ ο περίφημος νόμος Κατσέλη (3869/2010) για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά, φάνηκε ότι σε πολλές υποθέσεις οφειλετών το εικονικό διαζύγιο ήταν η μοναδική διέξοδος», εξηγεί ο ίδιος.
Οι λόγοι είναι προφανείς, «όταν το δικαστήριο καλείται να αποφανθεί για τη δυνατότητα αποπληρωμής ενός χρέους, π.χ. ενός στεγαστικού δανείου, λαμβάνει υπ’ όψιν το οικογενειακό εισόδημα». Αν, λοιπόν, δύο σύζυγοι με ένα τέκνο εργάζονται και έχουν μηνιαίο μισθό 1.000 ευρώ ο καθένας, το δικαστήριο ενδέχεται να αποφασίσει ότι μπορούν να ζήσουν με 1.200 ευρώ και να ζητήσει να πληρώνουν στην τράπεζα 800 ευρώ για το χρέος τους. «Αν όμως εμφανιστούν ως χωρισμένοι, δύο άνθρωποι που συντηρούν δύο διαφορετικά νοικοκυριά, το ύψος της δόσης μπορεί να πέσει ακόμα και στα 100 ευρώ».
Νόμιμο ίσως δεν είναι, αλλά ποιος μπορεί να αποφανθεί ότι είναι και ανήθικο; «Κατορθώνουν με αυτό το τέχνασμα να επιβιώσουν κατά το μάλλον ή ήττον αξιοπρεπώς, ενώ ενδέχεται να σώσουν και το σπίτι τους», περιγράφει ο δικηγόρος, «ο χρόνος αποπληρωμής του χρέους επιμηκύνεται, ωστόσο πολλοί ελπίζουν ότι η οικονομική κατάσταση μπορεί μελλοντικά να βελτιωθεί και τα παιδιά τους να ξεχρεώσουν αντί αυτών σε είκοσι ή τριάντα χρόνια».
Υπάρχουν, όμως, και τα «ψιλά» γράμματα. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων μιλάμε για ζευγάρια εν διαστάσει, που έχουν δηλαδή καταθέσει αίτηση διαζυγίου, αλλά η διαδικασία δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί. «Απαξ και δηλώσεις εν διαστάσει, δίνεις μια διαφορετική διεύθυνση κατοικίας από το έτερον ήμισυ και ξεκινάτε ξεχωριστές φορολογικές δηλώσεις», υπογραμμίζει ο δικηγόρος. «Αν κάποιοι θέλουν να γίνουν ακόμα πιο πιστευτοί, μπορεί η σύζυγος να προβεί σε αγωγή για διατροφή», συμπληρώνει.
Μέχρι πρότινος η αργοκίνητη Δικαιοσύνη και η δαιδαλώδης γραφειοκρατία διευκόλυναν τη σκηνοθεσία του χωρισμού. «Είναι εξαιρετικά δύσκολο να ισχυριστεί –πόσο μάλλον να αποδείξει– κάποιος ότι ένας χωρισμός είναι εικονικός», συνεχίζει ο δικηγόρος, «ωστόσο, μια αγωγή διαζυγίου που έχει “παγώσει” για πέντε χρόνια εγείρει υποψίες». Συνάδελφός του από τη Θεσσαλονίκη παραθέτει μιαν άλλη περίπτωση: «Εχουν και οι τράπεζες τους ελεγκτικούς τους μηχανισμούς, κάποτε αμφισβήτησαν την ύπαρξη νέας κατοικίας, παρουσιάζοντας αποδεικτικά στοιχεία για την πλήρη απουσία αλληλογραφίας στην εν λόγω διεύθυνση».
Παράπλευρες απώλειες
Και οι δύο εικάζουν, πάντως, ότι η θεσμοθέτηση του «διαζυγίου εξπρές» μάλλον θα δυσκολέψει τους ενδιαφερόμενους παρά θα τους διευκολύνει. «Εκείνοι επωφελούνται από ένα εκκρεμές διαζύγιο, αλλά δεν είναι πάντοτε έτοιμοι να ρισκάρουν με ένα τελεσίδικο διαζύγιο…». Οι λόγοι, βέβαια, δεν είναι (μόνο) συναισθηματικοί. «Ενα διαζύγιο έχει και παράπλευρες απώλειες» επιμένει ο έμπειρος δικηγόρος, που δεν συστήνει εικονικά διαζύγια ούτε στους πιο απελπισμένους. «Μετά το πέρας τριών ετών ο πρώην σύζυγος χάνει, πλέον, το δικαίωμα συμμετοχής στα αποκτήματα», διευκρινίζει. «Αυτό σημαίνει ότι μπορεί για την αγορά του εν λόγω σπιτιού να συνεισέφεραν και οι δύο, όμως να γράφτηκε στο όνομα μόνον του ενός», επισημαίνει. «Επειτα, επειδή είχαν πάρει συμπληρωματικά και δάνειο, το οποίο δεν κατόρθωναν να αποπληρώνουν, ένας εκ των δύο κάνει την “εξυπηρέτηση” στον άλλο και χωρίζουν». Το σπίτι σώζεται, αλλά είναι γραμμένο στο όνομα μόνον του ενός. «Τρία χρόνια αργότερα, ο άλλος δεν έχει πλέον κανένα δικαίωμα επί του ακινήτου», τονίζει. «Αν, βέβαια, υπάρχει καλή πίστη μεταξύ των δύο, μπορεί να μην προκύψει καμία εμπλοκή», συμπληρώνει με νόημα, «δεν είναι, όμως, λίγες οι φορές που μαθαίνουμε ότι ο χωρισμός από εικονικός έγινε πραγματικός ή ότι η ξαφνική εμφάνιση ενός τρίτου προσώπου ανέτρεψε όλα τα δεδομένα». Στην περίπτωση αυτή, ο νικητής τα παίρνει… όλα.
«Μπορεί τα εικονικά διαζύγια να αβγατίζουν, όμως δεν βάζω το χέρι μου στο Ευαγγέλιο ότι δεν γίνονται και εικονικοί γάμοι», σημειώνει ο ίδιος. «Αν ενώπιον του δικαστηρίου εμφανιστεί ένας εργαζόμενος σύζυγος, παντρεμένος με μια άνεργη και άπορη γυναίκα, που οφείλει να συντηρεί, μαντέψτε πόσο πολύ θα “πέσει” η μηνιαία δόση του…».
Την εγκατέλειψε γιατί είχε πολλά… ακίνητα
«Πλήρωνα πέντε φορές περισσότερη εφορία εξαιτίας μιας γυναίκας που δεν αγαπούσα πια». Η εν λόγω δήλωση, όσο και αν ηχεί κυνική, είναι απόλυτα ειλικρινής. «Πολλοί συνομήλικοί μας συνεχίζουν συμβατικά τη ζωή τους, για χάρη των παιδιών ή της κοινής τους ιστορίας», προσθέτει ο 57χρονος Θεσσαλονικιός, Κ.Π. Σε άλλες εποχές, ίσως να έπραττε το ίδιο και εκείνος, όμως τα αμέτρητα ακίνητα της συζύγου, που κάποτε την έκαναν πολύφερνη νύφη, σήμερα τον ώθησαν να την εγκαταλείψει μια ώρα αρχύτερα καταθέτοντας αίτηση διαζυγίου.
«Η περίπτωση του Κ.Π. μπορεί να μη συγκαταλέγεται απολύτως στα εικονικά διαζύγια, αλλά κακά τα ψέματα, άνθρωποι είμαστε και τα όρια μεταξύ αλήθειας και ψεύδους είναι δυσδιάκριτα», σημειώνει ο δικηγόρος του, που τον ενθάρρυνε να προχωρήσει. «Συνήθως τα ζευγάρια που καταλήγουν στην εν λόγω απόφαση είναι μέχρι 45 ετών, παντρεύτηκαν προ κρίσης και τότε γεμάτοι αισιοδοξία για το μέλλον πήραν ένα ωραίο σπίτι με στεγαστικό δάνειο», περιγράφει. «Σήμερα, τους έχει μείνει το χρέος, δύο –στην καλύτερη περίπτωση– κουτσουρεμένοι μισθοί και δύο παιδιά στην εφηβεία. Τι να κάνουν;», λέει μεγαλόφωνα τον συλλογισμό του ο δικηγόρος από τη συμπρωτεύουσα.
Οπως επισημαίνει με νόημα δικηγόρος του Κολωνακίου, τα εικονικά διαζύγια δεν προορίζονται μόνον για τα χαμηλά βαλάντια και τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά. «Δύο γόνοι βιομηχανικών οικογενειών γνωρίζονται το 2004, και διαδοχικά το 2007 και 2009 κάνουν δύο παιδιά», διηγείται ο ίδιος. Για φορολογικούς λόγους ο σύζυγος διατηρεί εταιρείες σε Κύπρο και Λουξεμβούργο, αλλά μεγάλο μέρος του εισοδήματός του δηλώνεται και φορολογείται στην Ελλάδα. «Μετά την αύξηση της φορολογίας επί των μερισμάτων, αλλά και τη ραγδαία αύξηση του φόρου εισοδήματος σε φυσικά πρόσωπα και επιχειρήσεις, ο σύζυγος αποφασίζει πριν από τρία χρόνια να γίνει φορολογικός κάτοικος Κύπρου, κάτι που προϋποθέτει τη συντήρηση ενός κανονικού νοικοκυριού εκεί», εξιστορεί ο δικηγόρος του. «Οι Αρχές, όμως, σκόνταφταν στην ύπαρξη παιδιών και συζύγου, που ζούσαν μόνιμα στην Ελλάδα, οπότε τον συμβούλευσαν να χωρίσει». Την «τετράγωνη» λογική του συζύγου και του δικηγόρου του δεν διέθετε η σύζυγος, που δεν ήταν διατεθειμένη να χωρίσει απλώς για τα… λεφτά. «Μέχρι τότε ο έγγαμος βίος ήταν ανέφελος, αλλά η προοπτική του χωρισμού έφερε πολλά σύννεφα». Διαφαινόταν, επομένως, ότι άμα τη εκδόσει του εικονικού διαζυγίου θα ερχόταν και ο πραγματικός χωρισμός, καθώς η γυναίκα έφερε βαρέως την ορθολογική απόφαση του άνδρα της. Τότε, ως «μάννα εξ ουρανού» ήρθε… το ΣτΕ. «Υπήρχε μεγάλο πρόβλημα με την υπάρχουσα νομοθεσία, που δεν αποδεχόταν ότι μπορεί ένας από τους δύο γονείς να ζει και να εργάζεται στο εξωτερικό», διευκρινίζει ο δικηγόρος, «όμως, εν μέσω οικονομικής κρίσης και μετανάστευσης, υπήρχαν πολλές τέτοιες περιπτώσεις, μία εξ αυτών προσέφυγε στο ΣτΕ». Ευτυχώς, το ΣτΕ απεφάνθη (1145/2016) ότι ο σύζυγος δεν είναι υποχρεωμένος να υποβάλλει φορολογική δήλωση στην Ελλάδα, απλώς και μόνον επειδή η σύζυγός του είναι φορολογική κάτοικος Ελλάδας.
«Τέλος καλό, όλα καλά», εξομολογείται ανακουφισμένος ο ηλικιωμένος δικηγόρος, κρατώντας ανά χείρας ένα προσκλητήριο. «Οι πελάτες μου παντρεύονται το φθινόπωρο εκ νέου», καταλήγει, «παρανυφάκι… το τρίτο τους παιδί, που γεννήθηκε στο μεσοδιάστημα».