Γαλήνη. «Σε γενικές γραμμές, μια αίσθηση γαλήνης». Αυτό είπε ότι ένιωθε ο Μπαράκ Ομπάμα, πριν από περίπου ένα χρόνο, την 20ή Ιανουαρίου 2017, στην ορκωμοσία του διαδόχου του – σαν να μην έβλεπε ποιο πρόσωπο ορκιζόταν για να τον διαδεχτεί στην προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών.
Αλήθεια, τώρα; Γαλήνη; Ναι, λέει ο Ομπάμα, γιατί κοιτούσε τη Μισέλ και σκεφτόταν ότι έπειτα από αυτά τα οκτώ χρόνια στον Λευκό Οίκο κατάφεραν να βγουν «ακέραιοι». Στρέφοντας τον προβολέα εντός του, ο τέως πρόεδρος κατάφερε έτσι άλλη μία εκκωφαντική αποσιώπηση των σκέψεών του γι’ αυτό που έχει συμβεί και εξακολουθεί να συμβαίνει στην Αμερική και στον κόσμο τον τελευταίο χρόνο.
Πρόκειται για μια αφύσικα ησυχαστική στάση, που κάνει έξαλλους πρώτα τους πιστούς του Ομπάμα – εκείνους που δεν κουράζονται να αναρωτιούνται γιατί σιωπά· γιατί, σε τόσο έκτακτες συνθήκες, αφήνει αχρησιμοποίητο το πολιτικό του κεφάλαιο.
Θα άξιζε κάποιος να αναρωτηθεί τι αποτέλεσμα θα είχε ένα οξύ κατηγορώ του Ομπάμα κατά του διαδόχου του. Θα τον έπληττε πραγματικά; Ή μήπως θα τον τροφοδοτούσε – θα τάιζε με πόλωση το τέρας της πόλωσης;
Το νέο είδος πολιτικού που έχει έρθει στα πράγματα –στις ΗΠΑ και όχι μόνο στις ΗΠΑ– έχει αποδείξει ότι διψάει για τις επιθέσεις και την οξύτητα, επειδή τις χρησιμοποιεί ως καύσιμό του. Φροντίζοντας πάλι να δείξει το πρόβλημα, αντί να το ονομάσει, ο Ομπάμα αναφέρθηκε στις δομές των νέων media που επέτρεψαν την ανάδυση του διαδόχου του.
Δεν υπάρχει, είπε, πια «κοινό έδαφος». Δεν υπάρχει δημόσια σφαίρα, αλλά πολλές απόμακρες σφαίρες. Δεν υπάρχει πια μια κοινώς αποδεκτή πραγματικότητα, αλλά πολλές «πραγματικότητες» – πληροφοριακά κουκούλια μέσα στα οποία είναι πολύ εύκολο να βρεθεί ασυναίσθητα εγκλωβισμένος ο χρήστης των κοινωνικών δικτύων.
Το πόσο ρευστή έχει γίνει η πραγματικότητα μπορεί κανείς να το καταλάβει από το πόσο εύκολα χρησιμοποιείται ο όρος «fake news». Τον χρησιμοποιούν πλέον σχεδόν καθημερινά ως ανάθεμα κι εκείνοι που οφείλουν στα fake news την πολιτική τους ύπαρξη.
Δεν υπάρχουν μόνο εργαλεία εύκολης κατασκευής –και ραγδαίας διασποράς– ειδήσεων, υπάρχει και η σύστοιχη ευχέρεια να κατασκευάζει κανείς πλαστότητες – να παρουσιάζει το πραγματικό σαν κατασκευασμένο.
Προτού καταφύγει στην τέχνη της πολιτικής αλληγορίας, ο Ομπάμα είχε δοκιμάσει και κάτι πιο δραστικό. Σε μία από τις τελευταίες προεκλογικές ομιλίες του υπέρ της Χίλαρι Κλίντον τον Νοέμβριο του 2016 είχε προειδοποιήσει: «Κανένας δεν αλλάζει στ’ αλήθεια στην προεδρία. Το αξίωμα απλώς μεγεθύνει αυτό που ήδη είσαι». Η πείρα δείχνει ότι ο κανόνας ισχύει και αντιστρόφως: Συρρικνώνεις το αξίωμα στα μέτρα σου. Το μικραίνεις ανάλογα με αυτό που είσαι.