– Ξέρω κάτι φτερωτά άλογα. Ουράνιο πρώτη φορά βλέπω!
– Δεν έχεις μαμά σκηνογράφο, γι’ αυτό, μουρμούρισε το άλογο.
Μεγάλος καημός η κοινοτοπία. Μεγάλη και η ανάγκη των πιτσιρικάδων να εκμεταλλευθούν τις Απόκριες για να χωθούν ακόμη βαθύτερα στον κόσμο των ποπ ηρώων της μαζικής κατανάλωσης. Η μικρή Δανάη (πώς αλλιώς θα ονομαζόταν το κοριτσάκι μιας «ψαγμένης» μητέρας…) θέλει, απλά, να ντυθεί «Πριγκίπισσα Ηλιαχτίδα», υποχρεώνεται όμως να φορέσει μια αγορίστικη στολή ιππότη, παριστάνοντας την αιρετική αμαζόνα. Οσες και όσοι προσπαθήσαμε να αποφύγουμε τις «ετοιματζίδικες» στολές για τα παιδιά μας, ξέρουμε ότι μόλις αυτά σηκώσουν κεφάλι, εκεί γύρω στα επτά (ηλικία, ακριβώς, για την οποία προορίζεται το έξυπνο και χιουμοριστικό «Ζητείται άλογο για αμαζόνα»), θέλουν μονάχα να γίνουν ό,τι και όλοι οι άλλοι.
Μπορεί να ανατρέπουν τα δημιουργικά σχέδια μιας «αγωνίστριας» μαμάς ή, όπως στον πιο πάνω διάλογο, μιας μαμάς-σκηνογράφου, αλλά ας μην ξεχνάμε: οι Απόκριες είναι, πάνω απ’ όλα, έξαλλο γλέντι. Η μεταμφίεση είναι το όχημα που θα επιτρέψει όχι μόνον την έξοδο από τον καθημερινό εαυτό αλλά και την ενσωμάτωση στην ομαδική αποχαλίνωση.
Για ένα βράδυ
Το θέατρο, ο αυτοσχεδιασμός, το ξέφρενο πανηγύρι, η απελευθέρωση της σεξουαλικότητας, η φυγή από τον υποχρεωτικό εαυτό είναι λειτουργίες που υπηρετεί, ανακουφίζοντας τη ρυθμισμένη κανονικότητα της ζωής μας, η Αποκριά, με τη βοήθεια της μεταμφίεσης. Για ένα βράδυ βασιλιάς ή βασίλισσα, για ένα βράδυ ήρωας ή ηρωίδα, για ένα βράδυ αστείος αντί σοβαρός, εκφραστικός αντί συγκρατημένος. Βιβλία όπως ο «Αρλεκίνος» της Ζωρζ Σαρή επινοούν μια αθώα ιστορία για να εξηγήσουν τους ρόμβους-μπαλώματα στο κοστούμι του φτωχού ήρωα της Κομέντια ντελ Αρτε. Ο Κούκου Βάου, στο χαρτονένιο βιβλιαράκι με τις χειροκίνητες εικόνες της Τζέην-Νι Χο δίνει σε πολύ μικρούς αναγνώστες τη δυνατότητα να γνωρίσουν τα ζώα, με πρόσχημα ένα αποκριάτικο πάρτι (προτείνεται για παιδιά ενός και άνω αλλά νομίζω ότι με χαρά θα στραπατσάριζε το βιβλίο αυτό και ένα βρέφος οκτώ μηνών).
Ομως, αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, η μεταμφίεση είναι, μέχρι και την εφηβεία, υπόθεση ελαστική. Είναι μια φυσική τάση, που δεν περιορίζεται, βέβαια, στις Απόκριες. Οσο η ταυτότητα παραμένει ρευστή και εύπλαστη, τόσο πιο αυτονόητες μοιάζουν –και είναι!– η θεατρικότητα και η μεταμφίεση. Το πέρασμα από τον πραγματικό στον φανταστικό κόσμο δεν έχει, στον ανήλικο βίο, ούτε τόσα διόδια ούτε τέτοιες διατυπώσεις. Αφορά έμψυχα και άψυχα.
Σε αυτό το ατέλειωτα απολαυστικό παιχνίδι πρωταγωνιστής όλων των μεταμορφώσεων δεν είναι, απαραίτητα, κάποιο παιδί αλλά, π.χ., ένας μπλε καναπές. Το ιδιοφυές εικονογραφικά και αφηγηματικά βιβλίο του Τιμ Χόπγκουντ έχει πολλές πιθανότητες να περιληφθεί στα κλασικά της λογοτεχνίας για μικρά παιδιά – χωρίς όριο ηλικίας. Ο καναπές γίνεται στα χέρια αλλά και κάτω από τα πόδια των παιδιών πότε αερόστατο και πότε υποβρύχιο, πότε νοσοκομειακό φορείο και πότε ένας μεγάλος μπλε ελέφαντας στη ζούγκλα. Μιλώντας για ελέφαντες και μεταμφιέσεις: αδύνατον, βέβαια, να παρακάμψουμε άλλο ένα μοντέρνο-κλασικό βιβλίο: τον Eλμερ. «Oταν το χώμα γέμισε βατόμουρα, ο Eλμερ ξάπλωσε φαρδύς πλατύς, κυλίστηκε καλά καλά, μπρος-πίσω, δεξιά κι αριστερά… Eπειτα πήρε μπόλικα βατόμουρα και τα έτριψε επάνω του πολύ, πασαλείφτηκε με το ζουμί τους από τα νύχια ώς την κορφή, ώσπου τίποτα πια δεν έμεινε από τα χρώματά του: το κίτρινο και το πορτοκαλί, το κόκκινο και το τριανταφυλλί, το γαλάζιο και το λουλακί, το πράσινο, το μαύρο και το άσπρο. Με τόσο τρίψιμο, ο Ελμερ είχε γίνει τώρα σαν όλους τους ελέφαντες».
Ο Eλμερ, ελέφαντας-πάτσγουορκ και γελωτοποιός της αγέλης, δοκιμάζει την αντίστροφη μεταμφίεση που θα τον κάνει, επιτέλους, όμοιο με τους άλλους. Η ελληνική μετάφραση είναι ευχάριστα ρυθμική, όπως οφείλει απέναντι σε ένα τέτοιο πρωτότυπο, και η απόλαυση που χαρίζει το σπιρτόζικο κείμενο σε συνδυασμό με την εικονογράφηση δεν θα αφήσουν παραπονεμένους ούτε μικρούς ούτε μεγάλους.
Η συμφιλίωση
Κι ενώ ο Eλμερ θέλει να γίνει «κανονικός», ο γλυκούλης λύκος Ζαχαρίας θέλει να γίνει «Σούπερ-Eξτρα-Λύκμαν» (πολύ πετυχημένη η μεταφραστική επιλογή). Κι εδώ, όπως και στον Eλμερ, η αφήγηση αποδομεί προσεκτικά τη μεταμφίεση, οδηγώντας σε ένα φινάλε συμφιλίωσης με τον πεζό, καθημερινό εαυτό, αυτόν με τον οποίο είμαστε υποχρεωμένοι να ζήσουμε. Το παιχνίδι της μεταμφίεσης το γνώριζε, βέβαια, όσο κανείς, ο Σαίξπηρ, ιδιαίτερα ως παρενδυσία, μεταμφίεση δηλαδή αντίθετη προς το βιολογικό φύλο του καθενός.
Η Αργυρώ Πιπίνη προσφέρει σε σύντομες διασκευές το «Oπως αγαπάτε» και τη «Δωδεκάτη Νύχτα», μαζί με χρήσιμο επίμετρο, όπου, μολονότι δεν γίνεται ανοιχτά λόγος για ομοφυλοφιλικές προτιμήσεις, τουλάχιστον δεν αποκρύπτεται το γεγονός ότι πολλά από τα ερωτικά σονέτα του μεγάλου δημιουργού ήταν αφιερωμένα σε άντρα.
Αν, όμως, μιλήσουμε για εφήβους και νέους, τότε το «Κάθε μέρα άλλος» του Ντέιβιντ Λέβιθαν (γενν. 1972) είναι βιβλίο παραπάνω από αξιοσημείωτο. Δίκαια χρισμένο «New York Times Best Seller» και ενώ επίκειται, μέσα στον Φεβρουάριο, η κυκλοφορία της ταινίας που βασίστηκε σε αυτό («Every Day»), συνδυάζει αριστοτεχνικά φαντασία, μυστήριο, εφηβική ψυχολογία, έρωτα, φύλο, με όχημα μιαν ακραία, υποχρεωτική, καθημερινή μορφή μεταμφίεσης: κάθε μέρα σε άλλον εαυτό, κάθε μέρα στον εαυτό ενός άλλου.
Δεν μπορώ να πω με βάση το ένα αυτό βιβλίο, που πρόσφατα κυκλοφόρησε στα ελληνικά, αν πρόκειται για συγγραφέα του διαμετρήματος ενός Τζον Γκριν, με τον οποίο, πάντως, ήδη συνέγραψαν και από κοινού. Σίγουρα οι δύο συγγραφείς μοιράζονται πολλά: γάργαρη, αβίαστη γραφή, γρήγορη πλοκή, έναν ηθικό-πολιτισμικό κώδικα των νέων Aμερικανών της ομπαμικής περιόδου, που δεν προσχωρούν σε ριζοσπαστισμούς ούτε, όμως, υποστέλλουν τη σημαία των δικαιωμάτων, παλαιών και νέων. Εδώ, με αφορμή τη μεταμφίεση-μεταμόρφωση, το ζήτημα της ευθύνης, των ορίων και του σεβασμού γίνεται αντικείμενο λογοτεχνικής πραγμάτευσης με τρόπο που θα ζήλευαν καταξιωμένοι κλασικοί συγγραφείς.
