ΑΘΗΝΑ ΠΑΠΑΔΑΚΗ
Σκιά ψυχής
εκδ. Καστανιώτη, σελ. 48
Μολονότι με την ελληνική κρίση χρέους νιώσαμε το έδαφος να κλονίζεται κάτω από τα πόδια μας, τίποτε δεν μπορούσε να μας προετοιμάσει για το τι έμελλε να ακολουθήσει σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο. «Φυσάει δυνατός βοριάς/ρίχνει τ’ ανθάκια./ Εκπνέει τι;/ κι ακούω τ’ ανήκουστα», γράφει η Παπαδάκη στο πρώτο ποίημα της μινιμαλιστικής σύνθεσης με γενικό τίτλο «Μόνο με μάγια», από το υπό συζήτηση βιβλίο. Πλέον, μετά την COVID, τους πολέμους που διαρκούν, την τραμπική απειλή και μεσούσης της κλιματικής κρίσης, ζούμε σε έναν κόσμο διάχυτα αβέβαιο και ανασφαλή. Κοινός παρονομαστής της στάσης μας, ανεξάρτητα από τρόπους σκέψης, ιδέες και ιδιοσυγκρασίες, είναι προπάντων αυτός που απηχούν οι στίχοι της ποιήτριας: μια ενδεής απορία.
Με μακρά πορεία στη συγγραφή και την ποίηση, η Αθηνά Παπαδάκη (γεν. 1945) που την είχαμε επί δεκαετίες συνηθίσει να κεντά ποιητικές δαντέλες των ιδιωτικών χώρων –χωρίς βέβαια ποτέ να είναι ανυποψίαστη για το «γενικό»– στρέφει τα λιγοστά και ολιγόλογα ποιήματα της τελευταίας της συλλογής, σαν αδύναμους αλλά αποφασισμένους φακούς, προς τα σκοτάδια που κυκλώνουν τη συλλογική μας ύπαρξη. Ηδη το ασυνήθιστο γεγονός ενός όψιμου αναπροσανατολισμού έχει το ενδιαφέρον του. Ακούμε, στο βάθος των πραγμάτων, τον Μπρεχτ που αναμετρήθηκε με τη ζοφερή πραγματικότητα της εποχής του: «Μέσα μου ερίζουν/ Ο ενθουσιασμός για τη μηλιά που ανθίζει/ Κι η φρίκη για τους λόγους που εκφωνεί ο μπογιατζής./ Ομως μόνον η δεύτερη με ωθεί/Να κάτσω και να γράψω».
Η Παπαδάκη ανήκει σε μια γενιά που γνώριζε καλά τον Μπρεχτ. Η ανάβαση στο βουνό της ατομικής χρονογραμμής συμπλέκεται στα ποιήματά της με την τραυματική, αμφιλεγόμενη πορεία που διαγράφει ο ανθρώπινος πολιτισμός: «Γυμνές οι ξωτικές/νυφικό περιμένουν/από του πλάτανου/τα ρέοντα φύλλα./Μ’ αγγίζει ήχος/νίκης ή χαμού;» αναρωτιέται η φωνή του ανθρώπου που μιλάει στο ποίημα. Τον ποιητικό αναπροσανατολισμό από το ιδιωτικό στο συλλογικό και από το ειδικό στο γενικό φαίνεται να καταγράφει ως ανοιχτό ερώτημα το ποίημα «Ατελές χρονικό»: «Αληθεύει πως ο βίος μας/ θα καταγραφεί σαν μαρτυρία εποχής;/ Αποδημούν οι πράξεις/ ταχύτερα από τα λόγια./ Λόγια.» Τα λόγια, λοιπόν, θα κερδίσουν την παρτίδα του χρόνου, μαρτυρώντας τη ζωή των ανθρώπων για λογαριασμό μιας εποχής.
Η Παπαδάκη δεν εγκαταλείπει ολότελα τη βυθομέτρηση στην ιδιωτική σφαίρα. Μοιάζει προπάντων να καθιστά αντικείμενο των ποιημάτων την υπαρξιακή περιπέτεια μιας ποιητικής ιδιοσυγκρασίας που, παρά το πέρασμα του χρόνου και τη διαφαινόμενη αναπότρεπτη ήττα (τον θάνατο), ανασκουμπώνεται και γράφει σαν τον τραυματισμένο στρατιώτη που, μόλις γιατρευτεί, ξαναμπαίνει στη μάχη: «Η βοήθεια φτάνει/με μικρά βήματα γκέισας./ Σκύβει,/ το σηκώνει από το χώμα./ Σιωπητήριο ακούγεται/ σε άκρα σιγή/ οικουμένη. Πριν πιάσει τ’ άρματα ξανά» (από το ποίημα «Ημερόβιο»). Οριακά εξομολογητικός, αλλά πάντοτε δουλεμένος, προσεχτικός ο τόνος της ποιήτριας όταν επιχειρεί να συνοψίσει ένα είδος κατασταλαγμένης σοφίας.
Κατά τρόπο ανακουφιστικό, η σοφία αυτή δεν είναι καταθλιπτική και εξουσιαστική, όπως συχνά συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις. Είναι χαριτωμένη, ανάλαφρη, ανατρεπτική. Σαν να ξεγλιστρά την τελευταία στιγμή ο ηθοποιός από έναν ρόλο βαρύγδουπο, και να εκτελεί επί σκηνής μια διασκεδαστική, γλυκόπικρη παντομίμα: «Αποφάσισε τελευταία ανατροπή./ Και σφράγισε στο σεντούκι/ όλες τις θυσίες που έκανε στη ζωή της./ Στις επερχόμενες γενιές,/κληροδότησε μία μία τις απορίες.» Το ποίημα αυτό, με τίτλο «Αποσύνδεση», θα έδινε καλές αφορμές για συζήτηση σε νεανικές αναγνωστικές κοινότητες, αν τους δινόταν η ευκαιρία να το προσεγγίσουν. «Την κάθε ενοχή/να την καλοδεχτείς,/ στο βάθος κουβαλάει/κρυφή ελπίδα». Μα, ασφαλώς!