Μην προσπεράσετε τα αγγεία. Την καθισμένη στην κλίνη της Τιμοκρίτη, που προσπαθεί να καρφιτσώσει μια πόρπη στο φόρεμά της. Τον Ερωτα που ποτίζει παπαρούνες έχοντας αριστερά του τον Διόνυσο και δεξιά τις Μαινάδες. Τις γυναίκες στο λουτρό. Η έκφραση του ωραίου σε γυναικεία και ανδρικά σώματα αλλάζει σχήματα, αναλογίες, χρώματα, υποτάσσεται σ’ αυτό που κάθε εποχή θεωρεί όμορφο. Το βλέπουμε στην έκθεση «Οι αμέτρητες όψεις του Ωραίου στην αρχαία τέχνη», στα 340 έργα που εκτίθενται στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, η οποία μεταμορφώθηκε καθώς απαλλάχθηκε από το παλιό μωσαϊκό.
Ο επισκέπτης που περιηγείται στις πλούσιες συλλογές του Εθνικού Αρχαιολογικού, παρακολουθεί το πανόραμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού από τις αρχές της προϊστορίας έως την ύστερη αρχαιότητα. «Το ωραίο», μας λέει η διευθύντρια του Μουσείου δρ Μαρία Λαγογιάννη – Γεωργακαράκου, προτού μας οδηγήσει στην καινούργια περιοδική έκθεση που επιμελήθηκε, «ενυπάρχει στην τέχνη όλων των εποχών. Οι αμέτρητες όψεις του αποκαλύπτουν στοιχεία μιας μεταβαλλόμενης πραγματικότητας. Ομως, παρότι οι αισθητικές προτιμήσεις, το στυλ, ο ρυθμός αλλάζουν, παραμένει πάντοτε στην τέχνη σταθερός ένας γνώμονας που εκφράζεται ως απόλυτη, οικουμενική αλήθεια».
«Κοιτάξτε την τρίχρωμη διακόσμηση, τα γραμμικά μοτίβα σ’ αυτό το πήλινο αγγείο από το Διμήνι Θεσσαλίας (5.300-4.800 π.Χ.)» προτείνει με ενθουσιασμό η κ. Λαγογιάννη. Επειτα δείχνει το σκεύος από ορεία κρύσταλλο που έφτιαξε ένας Μυκηναίος τεχνίτης, την πήλινη πυξίδα με τα τέσσερα άλογα στο πώμα (750-735 π.Χ.), τα χρυσά κύπελλα, το λυχνάρι από στεατίτη, τα υπέροχα κοσμήματα που θα ποθήσει κάθε γυναίκα σαν επισκεφθεί την έκθεση.
«Συναρπαστικό ταξίδι»
Το μαύρο βιομηχανικό δάπεδο, το μπρονζέ χρώμα στα τετράγωνα των προθηκών και τις αέρινες κουρτίνες, όλα τονίζουν όσα υπαινίσσονται η θεά του έρωτα αλλά και τα λόγια του Γκαίτε, ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνο ένα πλάσμα της σκέψης αλλά και του συναισθήματος. Σ’ αυτόν τον άνθρωπο απευθύνεται η συγκεκριμένη έκθεση.
«Επιχειρούμε», υπογραμμίζει η διευθύντρια του πρώτου μουσείου της χώρας, «ένα συναρπαστικό ταξίδι στο ρεύμα του χρόνου παρακολουθώντας το νήμα του ωραίου, που διαπερνά την ανθρώπινη δημιουργία από τη Νεολιθική εποχή μέχρι την ύστερη αρχαιότητα».
Η Αφροδίτη είναι ξελογιάστρα ακόμη και μαρμάρινη. Συγκρατώντας το ιμάτιό της στους γλουτούς μοιάζει να προσκαλεί τον επισκέπτη από το προοίμιο (Aesthetica aeterna) στο δεύτερο μέρος της έκθεσης. «Το ωραίο και το επιθυμητό» εστιάζει στις προτιμήσεις των αρχαίων για τα ρούχα, τα κοσμήματα, τις κομμώσεις, τα αρώματα.
Ο επισκέπτης που περιηγείται στις πλούσιες συλλογές του Εθνικού Αρχαιολογικού παρακολουθεί το πανόραμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού από τις αρχές της προϊστορίας έως την ύστερη αρχαιότητα.
Εδώ η θεά (από το ιερό του Απόλλωνος Μαλεάτα στην Επίδαυρο), παίζει το αισθησιακό της παιχνίδι. Σηκώνει με χάρη το αραχνοΰφαντο ιμάτιο με το δεξί της χέρι, ενώ στο αριστερό κρατά ένα μήλο, θυμίζοντάς στο κοινό ότι εκείνη κέρδισε στον πρώτο διαγωνισμό ομορφιάς με εμπνευστή τον Δία.
Μια που η όσφρηση παίζει ρόλο και στον έρωτα, οι επισκέπτες μπορούν να μυρίσουν το πρώτο άρωμα από τα τρία που εμπνεύστηκε από τις πινακίδες της Γραμμικής Β από την Πύλο (13ος αι. π.Χ.), και κατασκεύασε η εταιρεία Korres. Αρωματικά έλαια φτιαγμένα από κύπειρο, κορίανδρο, τριαντάφυλλο και φασκόμηλο.
Οσο ανταγωνιστικές και αν ήταν μεταξύ τους οι θεές, ήταν και αλληλέγγυες. Οταν η Ηρα είχε τον καημό της με τα ξεστρατίσματα του ερωτύλου Δία, ζήτησε το μυστικό της Αφροδίτης για να αντιμετωπίσει τη νέα απιστία. Ηταν ο κεστός, ο κεντητός στηθόδεσμος της θεάς, το… γουόντερ μπρα της αρχαιότητας.
Οι γυναίκες δεν διέφεραν πολύ από τις σημερινές. Οι περίτεχνες κομμώσεις, ειδικά στα ρωμαϊκά χρόνια, συχνά έκρυβαν τουπέ, πρόσθετα μαλλιά. Εφταναν ακόμη και σε ακρότητες, όπως κρέμες από ανθρακικό άλας του μολύβδου για να έχουν λευκό πρόσωπο, μπάνιο σε περιττώματα κροκοδείλου για λαμπερή επιδερμίδα και για να διαστέλλονται οι κόρες των ματιών χρησιμοποιούσαν σταγόνες από Ευθάλεια (τη γνωστή Μπελαντόνα).
Η έκφραση του ωραίου στην εικονιστική απόδοση του ανθρώπινου σώματος από την αρχαιότερη Νεολιθική (6.500 π.Χ. ) μέχρι τη λήξη της Ελληνιστικής εποχής (30 π.Χ.), είναι το αφήγημα της επόμενης ενότητας. Από τα πιο σπάνια λίθινα ειδώλια είναι η μικρή ιέρεια από τη Σπάρτη αλλά και ο «στοχαστής» από την Καρδίτσα (4.500-3.300 π..χ.) μορφές αινιγματικές. «Είναι μια προσπάθεια του ανθρώπου να αυτοπροσδιοριστεί και να μεταφέρει μηνύματα από την εποχή του και την κοινωνία του», εξηγεί η κ. Λαγογιάννη.
«Κοσμοϊστορικό γεγονός»
Τον αρχετυπικό τρόπο απόδοσης της ανθρώπινης μορφής ακολουθεί η μνημειώδης γλυπτική των αρχαϊκών χρόνων (700-500 π.Χ.) όπως τη θαυμάζουμε στους γυμνούς Κούρους. Με τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη και τη θεμελίωση της Δημοκρατίας παύουν να παράγονται. «Τότε συμβαίνει το κοσμοϊστορικό γεγονός που αλλάζει τη ροή της ιστορίας της τέχνης: Προβάλλονται πια η θέληση και η οντότητα του ανθρώπου. Οι στατικές μορφές δίνουν τη θέση τους στις καλογυμνασμένες με κίνηση».
Στη σύνθετη περίοδο μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου μέχρι τον θάνατο της Κλεοπάτρας που καθιερώθηκε να ονομάζεται Ελληνιστική, «η γλυπτική τέχνη κατακτά τον ρεαλισμό, τη δραματικότητα, την έντονη κίνηση και το εκρηκτικό άνοιγμα των μορφών στον χώρο. Την ίδια εποχή διαδραματίζεται νέα κοσμοϊστορική ανατροπή που αφορά τον τρόπο πρόσληψης της τέχνης».
Η χάλκινη κεφαλή των αρχών του 1ου αι. π.Χ. στο βάθος της τελευταίας αίθουσας συμπυκνώνει τις νέες αλλαγές. «Η βαθμιαία κατάρρευση των ελληνιστικών βασιλείων και η κυριαρχία των νέων ισχυρών παρακολουθείται και μέσα από την τέχνη. Στον ιδεαλισμό, στην κίνηση και στο πάθος της ελληνιστικής γλυπτικής παράδοσης οι Ρωμαίοι αντιπροτείνουν την αντικειμενική θεώρηση του κόσμου», σημειώνει η κ. Λαγογιάννη. Το έντονο, γεμάτο περίσκεψη, δέος, αγωνία βλέμμα στο πορτρέτο του άνδρα απέναντί μας «δείχνει να έζησε σε μια εποχή σαν τη δική μας». Εκεί κορυφώνεται η μουσική του Βαγγέλη Παπαθανασίου από το έργο Nina, Pinta, Santa Maria που ακούγεται στην περιήγηση. Πολλοί αναρωτιούνται, τι είναι τελικά το Ωραίο; Την απάντηση δίνει ο μεγάλος σοφιστής Πρωταγόρας στο τρίλεπτο φιλμάκι, πριν από την έξοδο: «Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος».