Οκτώ μήνες μετά την πολύκροτη ομιλία του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν στη Σορβόννη για την Ευρωζώνη και ύστερα από μια παρατεταμένη περίοδο μετεκλογικών διαβουλεύσεων για τον σχηματισμό βιώσιμης κυβέρνησης στη Γερμανία, η καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ εδέησε να απαντήσει. Τι είπε όμως; Με μια άτολμη συνέντευξη στην κυριακάτικη «Φρανκφούρτερ Αλγκεμάινε» επανέλαβε ουσιαστικά τις πάγιες θέσεις της χώρας της. Υποστήριξε την ιδέα της μετατροπής του μηχανισμού διάσωσης (ESM) σε ένα ευρωπαϊκό ΔΝΤ, μια πρωτοβουλία που είχε προωθήσει με πάθος ο τεώς υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Πρότεινε το Ταμείο αυτό να δίνει αφενός βραχυπρόθεσμα και αφετέρου μακροπρόθεσμα δάνεια, υπό ιδιαίτερα αυστηρές προϋποθέσεις, σε περίπτωση που κινδυνεύει ολόκληρη η Ευρωζώνη. Ταυτόχρονα, απέφυγε να θίξει διεξοδικά το κρίσιμο ζήτημα της ολοκλήρωσης της τραπεζικής ένωσης, που προϋποθέτει την καθιέρωση του Ευρωπαϊκού Συστήματος Εγγύησης Καταθέσεων, επιβεβαιώνοντας την αποστροφή της για κάθε προσπάθεια ανάληψης κοινού ρίσκου, αλλά και αμοιβαιοποίησης του χρέους. Η μετατροπή της Ευρωζώνης σε μια Transferunion, σε μια ένωση μεταφοράς κεφαλαίων από τις οικονομικά ισχυρές στις πιο αδύναμες χώρες, παραμένει ταμπού για το Βερολίνο.
Η Μέρκελ υποστήριξε μεν τη σταδιακή δημιουργία ενός προϋπολογισμού για επενδύσεις στην Ευρωζώνη, κάνοντας όμως λόγο για ένα διψήφιο, πλην χαμηλό, αριθμό δισεκατομμυρίων ευρώ, ενώ ο Μακρόν έχει εκτιμήσει ότι θα χρειαστούν τουλάχιστον 200 δισ. ευρώ. Η καγκελάριος εμφανίστηκε πιο ανοικτή στους τομείς της άμυνας και του ασύλου, που ενδιαφέρουν ιδιαίτερα την κοινή γνώμη στη χώρα της: τάχθηκε υπέρ μιας κοινής πολιτικής ασύλου, μιας ευρωπαϊκής δύναμης για την αστυνόμευση των συνόρων και μιας πανευρωπαϊκής υπηρεσίας μετανάστευσης που θα μπορούσε να επεξεργάζεται τις αιτήσεις. Παράλληλα, υποστήριξε ένα ευέλικτο σύστημα, στο πλαίσιο του οποίου χώρες που αρνούνται να υποδεχθούν πρόσφυγες θα μπορούσαν να συνδράμουν τις άλλες που το κάνουν. Τέλος, υιοθέτησε την ιδέα Μακρόν για μια ευρωπαϊκή δύναμη επέμβασης με κοινή στρατηγική κουλτούρα, ανοίγοντας τον δρόμο για έναν πιο δραστήριο αμυντικό ρόλο της Γερμανίας. Μόνο μία φορά αναφέρθηκε ονομαστικά στον υπουργό Οικονομικών της, τον Σοσιαλδημοκράτη Ολαφ Σολτς (επικαλούμενη τη συναίνεσή του στην αύξηση της συνδρομής των χωρών-μελών κατά 1%), παρόλο που στην κυβερνητική συμφωνία η έμφαση στην περαιτέρω ομοσπονδοποίηση και οι πιέσεις για προσέγγιση με τον Μακρόν προήλθαν από τους κυβερνητικούς εταίρους της Μέρκελ.
Απογοήτευση
Η απογοήτευση για τις δειλές εξαγγελίες της ήταν μεγάλη, όχι μόνο στο Παρίσι αλλά και στο Βερολίνο, όπου πολλοί αναλυτές κατέληξαν ότι «η Μέρκελ χρωστάει στην Ευρώπη μια ομιλία» εξίσου φιλόδοξη με αυτήν του Μακρόν. Η μορφή που επέλεξε είναι το μήνυμα, σχολίασαν συμπατριώτες της αναλυτές. «Δεν είναι λεπτομέρεια ότι η καγκελάριος απάντησε στις προτάσεις Μακρόν με μία συνέντευξη. Η φόρμα μπορεί να μην υπαγορεύει μεν απαραίτητα το περιεχόμενο, καθορίζει όμως πώς θα γίνει αντιληπτό το περιεχόμενο καθεαυτό», έγραψε στην εφημερίδα «Ζιντόιτσε» ο Ντάνιελ Μπρέσλερ παρομοιάζοντας τη Μέρκελ με μια διαχειρίστρια πολυκατοικίας, στη στέγη της οποίας βρίσκεται ο οραματιστής Μακρόν.
Θετική ήταν η ανταπόκριση του επιτελείου Μακρόν, χαρακτηρίζοντας πάντως τη συνέντευξη μια «πρώτη απάντηση», έκφραση που απηχεί την προσδοκία για περισσότερες διαπραγματεύσεις στο ζήτημα. Προσεκτική χαρακτήρισε η γαλλική εφημερίδα «Λε Μοντ» τη συνέντευξη, προσθέτοντας ωστόσο ότι αυτή η προσοχή δεν συνάδει με τα μεγάλα διακυβεύματα της εποχής για την Ευρώπη. «Είναι πολύ λίγα αυτά. Εκείνα στα οποία συμφωνεί η Μέρκελ με τον Μακρόν εξυπηρετούν αποκλειστικά έναν σκοπό, να μη χάσει εντελώς το κύρος του» ο Γάλλος πρόεδρος, σημείωσε επίσης ο Μαρκ Σεμό, αναλυτής της έγκυρης γαλλικής εφημερίδας.
Αλλοι θεωρούν, εντούτοις, σημαντική την –έστω δειλή– προσπάθεια της Μέρκελ να προσεγγίσει τις θέσεις του Μακρόν και εκτιμούν ότι οι επικριτές της την αδικούν. Αντιστρέφουν την επιχειρηματολογία υπέρ της Μέρκελ, επισημαίνοντας ότι η καγκελάριος γνωρίζει καλά πως η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού, συνεπώς οι προτάσεις της είναι εκείνες που μπορούν να υλοποιηθούν άμεσα, ενώ του Μακρόν είναι πλάνα μακράς πνοής, που μπορεί να μείνουν για πάντα σχέδια επί χάρτου. Επιπλέον θυμίζουν τις πιέσεις που δέχεται η Μέρκελ στο εσωτερικό της από την ευρωφοβική υπερσυντηρητική Εναλλακτική για τη Γερμανία, η οποία ιδρύθηκε ως αντίδραση στα πακέτα διάσωσης προς την Ελλάδα και μετεξελίχθηκε στη σημερινή ξενοφοβική αξιωματική αντιπολίτευση στη χώρα, την ταμπλόιντ εφημερίδα «Μπιλντ», αλλά και από τους Ελεύθερους Δημοκράτες (FDP), που την κατηγορούν ότι πάει να συστήσει ένα ταμείο υπερανάληψης για τα σπάταλα και άτακτα μέλη της Ευρωζώνης. «Νιώθει καυτή την ανάσα των δημοσιονομικών γερακιών», έγραψε ένας αναλυτής για να αιτιολογήσει τα προσεκτικά βήματα της καγκελαρίου.
Τι μπορεί λοιπόν η Ευρώπη να περιμένει από την ευρωπαϊκή σύνοδο στα τέλη του μήνα, οπότε αναμένεται να βρεθεί μια συμβιβαστική γραμμή μεταξύ των δύο ηγετών; Το πιθανότερο είναι πως θα υπάρξει ένα γενικό περίγραμμα για την κατεύθυνση των μεταρρυθμίσεων. Με τις ΗΠΑ να απομακρύνονται και να απομονώνονται από την Ευρώπη, εξαιτίας της πολιτικής Τραμπ, σε μια σειρά από ζητήματα, από το εμπόριο και την κλιματική αλλαγή μέχρι τη συμφωνία με το Ιράν, η Γαλλία και η Γερμανία δεν μπορούν παρά να δημιουργήσουν ένα κοινό μέτωπο. Ωστόσο, η καγκελάριος επιδιώκει να υπάρξει στη σύνοδο συναίνεση σε ζητήματα όπως η άμυνα, η μετανάστευση και η φύλαξη των συνόρων παρά στο ευρώ.
Ανασταλτικοί παράγοντες
Ενας από τους ανασταλτικούς παράγοντες για την επίτευξη συμφωνίας θα είναι η νέα κυβέρνηση ακροδεξιών και λαϊκιστών στην Ιταλία, που διεκδικεί σκληρή στάση στο μεταναστευτικό και ελάφρυνση του χρέους, αλλά και η αδύναμη κυβέρνηση του Πέδρο Σάντσεθ στην Ισπανία. Ερωτηθείσα για το αίτημα της νέας ιταλικής κυβέρνησης του Τζουζέπε Κόντε περί αναδιάρθρωσης του ιταλικού χρέους, η Μέρκελ στη συνέντευξή της στη «Φρανκφούρτερ Αλγκεμάινε» υπήρξε άλλωστε σαφής: «Η αλληλεγγύη μεταξύ των Ευρωπαίων εταίρων δεν πρέπει να οδηγήσει σε μια ένωση αμοιβαιοποίησης του χρέους. Αντιθέτως, πρέπει να έχει στόχο να βοηθά τις άλλες χώρες, ώστε να βοηθούνται μόνες τους», είπε χαρακτηριστικά.
Η μεταρρύθμιση της Ευρωζώνης, όπως την ονειρεύεται ο Μακρόν, μάλλον θα αργήσει ακόμη. Τα αποτελέσματα του Ιουνίου πιθανότατα θα βρίσκονται εγγύτερα στη συνέντευξη Μέρκελ παρά στην ομιλία του Γάλλου προέδρου στη Σορβόννη, προβλέπουν οι παρατηρητές. «Η Μέρκελ θέλει να προχωρήσει μπροστά, αλλά χωρίς να δημιουργήσει περιττές αναταράξεις. Η μετακίνησή της είναι αργή, αλλά η ανάγκη για ταχύτητα δεν είναι προφανής σήμερα. Η Ευρώπη παρουσιάζει μεγαλύτερη ενότητα σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν, όταν εκδηλώνονταν οι κρίσεις χρέους. Ο Μακρόν καλό θα ήταν να στηρίξει τις προτάσεις της καγκελαρίου αντί να την πιέζει για περαιτέρω παραχωρήσεις. Μόλις ξεκίνησε τη μία από τις δύο δυνατές –με βάση το γαλλικό σύνταγμα– θητείες του και είναι 40 ετών. Εχει άπλετο χρόνο μπροστά του να οδηγήσει σε περαιτέρω, σταδιακή αλλαγή», κατέληγε η σχετική ανάλυση του πρακτορείου «Μπλούμπεργκ».
Επίδειξη ισχύος από τους συντηρητικούς
Χριστιανοδημοκράτες και Χριστιανοκοινωνιστές της συντηρητικής παράταξης της Αγκελα Μέρκελ περιορίζουν σημαντικά τα περιθώρια ελιγμών της στον τομέα της μεταρρύθμισης της Ευρωζώνης. Σύμφωνα με σχέδιο απόφασης, που συνέταξαν Γερμανοί βουλευτές, κορυφαία στελέχη της κοινοβουλευτικής της ομάδας απορρίπτουν την πρόταση για τη δημιουργία ευρωπαϊκού ΔΝΤ. Αντίθετα υπογραμμίζουν ότι η σύσταση ενός τέτοιου ταμείου προϋποθέτει αλλαγή συνθηκών, σε συνεργασία με τα εθνικά Κοινοβούλια, κάτι που θα μπορούσε να αποδειχθεί εξόχως χρονοβόρος διαδικασία. Αφήνοντας να διαρρεύσει το επίμαχο κείμενο, οι συντηρητικοί βουλευτές πραγματοποιούν μια επίδειξη ισχύος και διεκδικούν λόγο και βέτο σε οιαδήποτε αλλαγή στην Ευρωζώνη, από τα πακέτα βοήθειας μέχρι το ευρωπαϊκό ΔΝΤ. Το πάγιο επιχείρημα είναι ότι κάθε νέα μεταρρύθμιση θα χρηματοδοτηθεί από τους Γερμανούς φορολογουμένους και η ρητορική αυτή γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τον πρόθυμο Τύπο της χώρας. Με δεδομένο ότι το κόμμα της Μέρκελ έλαβε το χαμηλότερο ποσοστό του εδώ και δεκαετίες και το πολιτικό κεφάλαιο της καγκελαρίου είναι σαφώς αποδυναμωμένο, η εσωκομματική αντίδραση αναμένεται να έχει σοβαρές συνέπειες στην ευρωπαϊκή της πολιτική.