Μέσα στη Μονή Λαζαριστών, στη βάση του Κρατικού Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΚΜΣΤ) στη Θεσσαλονίκη, συντελείται ένα θαύμα, για χάρη του οποίου το ιστορικό κτίριο, με ήπιες αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις, μετατράπηκε σε… κανονικό μουσείο. Στα τρία επίπεδα της βάσης του ΚΜΣΤ, τα 400 έργα από τα 1.277 της Συλλογής Κωστάκη Ρωσικής Πρωτοπορίας λένε μια συγκινητική ιστορία για τον τρόπο με τον οποίο η τέχνη της αχανούς χώρας, τις τρεις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, έκανε τη δική της επανάσταση, η οποία με τη σειρά της κατεπνίγη από τη σταλινική μανία.
Τα 400 έργα της ρωσικής πρωτοπορίας λένε μια συγκινητική ιστορία για τον τρόπο με τον οποίο η τέχνη της αχανούς χώρας έκανε τη δική της επανάσταση.
Η επιμελητική σφραγίδα της Μαρίας Τσαντσάνογλου, διευθύντριας του ΚΜΣΤ, που ξενάγησε την «Κ», και των Νατάλια Αφτονόμοβα, Αλα Λουκάνοβα και Αγγελικής Χαριστού, αφηγείται, χρονολογικά και αισθητικά, την ιστορία εκείνων που πήραν την τέχνη από το μανίκι, την κατέβασαν από τον θρόνο της και την απέδωσαν στην καθημερινότητα. Είναι εκείνοι οι καλλιτέχνες της ρωσικής αβανγκάρντ που παρέδωσαν το ταλέντο και το πάθος τους για το μέλλον της Γης και του Διαστήματος, της δουλειάς και της διασκέδασης, της συνύπαρξης και της συνεργασίας, σε εκείνους που το είχαν περισσότερο ανάγκη: τους ανθρώπους της καθημερινότητας, της νέας ζωής που έφερνε μαζί του ο μέχρι στιγμής ταχύτερος αιώνας της Ιστορίας.
Από την πρώιμη πρωτοπορία, τον κυβοφουτουρισμό, τον σουπρεματισμό και την αναλυτική τέχνη έως τον κονστρουκτιβισμό, την τέχνη στην παραγωγή, τον κοσμισμό και τη μεταπρωτοπορία, η μεγαλύτερη μέχρι σήμερα έκθεση έργων της συγκλονιστικής συλλογής του Γιώργου Κωστάκη, που επί δεκαετίες προσπαθούσε να συλλέξει τα «απαγορευμένα» και «ξεφτισμένα» έργα των Καντίνσκι, Μαλέβιτς, Κλιουν, Κλιούτσις, Ποπόβα, Ρότσενκο, Μαγιακόφσκι, μεταξύ δεκάδων άλλων, αναβαθμίζει έτι περαιτέρω τη Θεσσαλονίκη, την πόλη που χρησιμοποιεί τους θησαυρούς της.
Η έκθεση «Resilient Futures» φιλτράρει το παρόν και δείχνει το μέλλον.
Η έκθεση, που συνοδεύεται από έναν υπέροχο κατάλογο αλλά και την αναβίωση του μοσχοβίτικου διαμερίσματος-μουσείου μοντέρνας τέχνης του Γιώργου Κωστάκη, είναι ένα μοναδικό μάθημα για το πώς η τέχνη μπορεί να τρυπώσει στο μυαλό και να καθίσει στα χέρια όλων μας, να φανταστεί το μέλλον, να μετατρέψει το παρόν σε ομορφιά, να διοχετεύσει την υψηλή αισθητική στις δυσκολίες, στις δυστυχίες και στις ευτυχίες που συνθέτουν τη ζωή μας.
Κατηφορίζοντας από τη Σταυρούπολη προς το λιμάνι της Θεσσαλονίκης, δεν είχα φανταστεί ότι η Αποθήκη Β1, όπου στεγάζεται το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης (ΚΣΤΘ) του ΚΜΣΤ, θα έκρυβε ένα δυστοπικό αύριο, ενσωματώνοντας –άλλοτε βίαια κι άλλοτε τρυφερά– το δύσμορφο παρόν. Εντεκα βίντεο, από ξεχωριστούς σύγχρονους καλλιτέχνες της Ελλάδας και του εξωτερικού, απεικονίζουν, δίνοντας σάρκα και οστά, ένα μέλλον που προοιωνίζεται περιβαλλοντικές δυστυχίες, ερημοποίηση, θανάτους, υποταγή στο απάνθρωπο κέρδος και στον άνισο καταναλωτισμό. Η διευθύντρια του ΚΣΤΘ Συραγώ Τσιάρα, επιμελήτρια της έκθεσης «Resilient Futures – Ανθεκτικά Μέλλοντα», καταφέρνει να αφηγηθεί μέσα από τα έργα «το ζήτημα της ανθεκτικότητας των ανθρώπινων σχέσεων και του φυσικού περιβάλλοντος», που, όπως γράφει, «είναι μια γενικότερη εργασιακή σύμβαση που διερευνούμε τα τελευταία χρόνια».
Καντίνσκι, Μαλέβιτς, Κλιουν, Κλιούτσις, Ποπόβα, Ρότσενκο, Μαγιακόφσκι, μεταξύ δεκάδων άλλων, στους τοίχους της Μονής Λαζαριστών.
Οι Λουκία Αλαβάνου, Γιώργος Δρίβας, Μαίρη Ζυγούρη, Hertog & Nadler, Βασίλης Καρούκ, Eva Kotatkova, Μαρία Λοϊζίδου, Oliver Ressler & Zanny Begg, Mika Rottenberg, Στέφανος Τσιβόπουλος και Saskia Olde Wolbers ενώνουν συμβολικά τα δύο σημαντικότερα λιμάνια της χώρας, του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης, αφού η έκθεση έγινε σε συνεργασία αλλά και ξεκίνησε από τους χώρους του Polyeco Contemporary Art Initiative (PCAI) του Polyeco Group και του Αθανάσιου Πολυχρονόπουλου, στον Πειραιά, μια πρωτοβουλία που έχει ήδη αναθέσει παραγωγή έργων από καλλιτέχνες, με κεντρικό άξονα τη σχέση ανθρώπου και περιβάλλοντος. Μάλιστα, στο μεγάλο λιμάνι, τα έργα συνοδεύουν την καθημερινότητα των εργαζομένων.
Αφύπνιση
Τα έντεκα βίντεο στο ΚΣΤΘ επιτελούν αφυπνιστικό ρόλο, δίχως να υποπίπτουν στον άγονο ακτιβισμό και στη δασκαλίστικη ηθικολογία. Η Αποθήκη Β1 είναι ένα τούνελ το οποίο στους τοίχους –ίσως και στην έξοδο-λύτρωση– συνοψίζει την παρέμβαση της σύγχρονης εικαστικής δημιουργίας σε ένα ανθρώπινο και μηχανικό σύμπαν που λησμονεί ότι δημιουργεί παιδιά, άρα πρέπει να φροντίσει για το μέλλον. Κι όλα αυτά, μέσα από τους αγρότες του Εκουαδόρ, έναν μακρινό πλανήτη, τη Φλάνδρα και την Ιεράπετρα, έναν ελαιώνα, τον βιασμό της Γης και του στομάχου της, την πολύμορφη μετανάστευση, ένα νησί στον Ειρηνικό, ένα πολυκατάστημα παιχνιδιών στην Ασία, μια ισπανική πόλη και τις πετρελαιοκηλίδες. Η έκθεση «Resilient Futures» φιλτράρει την εποχή μας και, όπως γράφει η Συραγώ Τσιάρα, καλεί τον επισκέπτη «να ενταχθεί στο εσωτερικό τους για να βιώσει σωματικά τη σχέση με την εικόνα».
«Θεσσαλονίκη. Συλλογή Κωστάκη. Restart», ΚΜΣΤ, Μονή Λαζαριστών. Εως 16/9. «Resilient Futures», ΚΣΤΘ, Αποθήκη Β1, Λιμάνι Θεσσαλονίκης. Εως 23/9.