Την Παρασκευή 14 Σεπτεμβρίου, περίπου 15 ακτιβιστές της ομάδας Action Everywhere – Athens έκαναν «έφοδο» στο παλιό αμαξοστάσιο των ΟΣΥ στο Γκάζι, όπου βρισκόταν σε εξέλιξη το Burger Fest. Στην παρέμβασή τους κρατούσαν πανό με σκληρές εικόνες κακομεταχείρισης ζώων, φώναξαν συνθήματα και κάλεσαν τους παριστάμενους να μην καταναλώνουν προϊόντα κρέατος. Τα τελευταία δύο χρόνια, ομάδες αναρχικών αντισπισιστών πραγματοποιούν επιθέσεις σε κρεοπωλεία, pet shop και καταστήματα που πωλούν γούνες, καταγγέλλοντας ότι «εκατομμύρια ζώα ανά τη γη δολοφονούνται, φυλακίζονται, γίνονται αντικείμενα εκμετάλλευσης και βασανίζονται για την ικανοποίηση υποτιθέμενων “αναγκών” των ανθρώπων». Τους τελευταίους μήνες επίσης, εμφανίστηκε και στην Ελλάδα η ομάδα Anonymous for the Voiceless που πραγματοποιεί δράσεις στον δρόμο, προβάλλοντας βίντεο από μονάδες παραγωγής ζωικών προϊόντων. Από τις 9 Σεπτεμβρίου, τέλος, «τρέχει» μεγάλη διαφημιστική εκστρατεία υπέρ του βιγκανισμού στο μετρό, πίσω από την οποία βρίσκεται η ομάδα Greek Vegans. Ενας ολόκληρος συρμός έχει γεμίσει με 184 αφίσες με μηνύματα όπως «δες ποιον έφαγες σήμερα», «κάποιες κραυγές δεν ακούγονται ποτέ», «vegan σημαίνει συμπόνια».
Οι παραπάνω ομάδες έχουν κοινά αλλά δεν συνδέονται μεταξύ τους (οι περισσότερες καταδικάζουν τα «σπασίματα» καταστημάτων για παράδειγμα). Το βέβαιο είναι ότι οι βίγκαν ως υπέρμαχοι των δικαιωμάτων των ζώων –όλων των ζώων και όχι μόνο των ζώων συντροφιάς ή των άγριων ζώων– επιχειρούν τα τελευταία χρόνια να βγουν από τη «γωνιά» τους, διεκδικώντας το δικαίωμα να ακουστούν. Οπως ήταν αναμενόμενο, το πέρασμα από το περιθώριο στο προσκήνιο, από τις σποραδικές «ερασιτεχνικές» ακτιβιστικές δράσεις σε μια «επαγγελματική» καμπάνια στο μετρό (πρόκειται για τη μεγαλύτερη και πιο άμεση καμπάνια που πραγματοποιήθηκε ποτέ στην Ελλάδα, η οποία στηρίχθηκε οικονομικά από vegans σε Ελλάδα και εξωτερικό), δεν ήταν χωρίς αντιδράσεις. Η Εθνική Διεπαγγελματική Οργάνωση Κρέατος (ΕΔΟΚ), εν προκειμένω, διαμαρτυρήθηκε στην αττικό μετρό ότι «δίνει βήμα σε ομάδες χωρίς θεσμικό χαρακτήρα οι οποίες θέλουν να επιβάλουν με ακτιβισμό μια προσωπική τους διατροφική επιλογή», ενώ εκατοντάδες είναι τα χλευαστικά σχόλια που δέχονται οι βίγκαν στις σελίδες τους στο facebook. Οπως εύστοχα έγραψε κάποιος, οι αντιδράσεις θυμίζουν αυτές για τις διοργανώσεις Pride: «Ας κάνουν ό,τι θέλουν σπίτι τους, αλλά να μην προκαλούν δημόσια».
Παρά τον θόρυβο, η κοινότητα των βίγκαν στην Ελλάδα παραμένει μικρή. Ο 42χρονος Αλέξανδρος Φατσής, εκπρόσωπος των Greek Vegans, εκτιμά ότι το ποσοστό βίγκαν και χορτοφάγων στη χώρα μας κυμαίνεται στο 3%. Αν και όπως τονίζει πρόκειται για δύο διακριτές κατηγορίες ανθρώπων.
Οι χορτοφάγοι
«Ο χορτοφάγος κάνει μια διατροφική επιλογή, ο βίγκαν κάνει μια ηθική επιλογή. Δεν είναι μόνο ότι ο χορτοφάγος τρώει αβγά και γαλακτοκομικά και ο βίγκαν δεν τρώει τίποτα ζωικό. Ο χορτοφάγος μπορεί να μην τρώει κρέας γιατί προσέχει την υγεία του, αλλά μπορεί να μην τον πειράζει να πηγαίνει σε δελφινάρια και να φοράει δερμάτινα. Ο βίγκαν προσπαθεί με τη διατροφή του και τις καταναλωτικές του συνήθειες να μη ζει εις βάρος των ζώων». Για τους βίγκαν, η μπριζόλα είναι προϊόν φόνου. Το γάλα προϊόν εκμετάλλευσης. Το μέλι προϊόν κλοπής.
Στις ΗΠΑ, οι καταναλωτές που αυτοχαρακτηρίζονται vegan έφτασαν από 1% το 2014 στο 6% το 2017, ενώ στη Μεγάλη Βρετανία το ποσοστό των βίγκαν, των χορτοφάγων και pescatarians (δεν τρώνε κρέας, αλλά τρώνε ψάρια και θαλασσινά) φτάνει το 12%. Μπορεί να μην πλησιάζουμε αυτά τα ποσοστά, αλλά ενδεικτική της τάσης είναι η ανάπτυξη και στην Ελλάδα δυναμικής βίγκαν αγοράς, το άνοιγμα καταστημάτων βίγκαν προϊόντων, το γεγονός ότι πολλά εστιατόρια έχουν συμπεριλάβει και μια βίγκαν επιλογή στο μενού τους. Την ίδια στιγμή, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της εταιρείας MARC, το 96% των ελληνικών νοικοκυριών καταναλώνει κρέας τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα, με το 38% των νοικοκυριών να αναφέρει πως καταναλώνει λιγότερο κρέας σε σχέση με 2-3 χρόνια πριν λόγω κρίσης. Η μέση κατανάλωση κρέατος στην Ελλάδα κυμαίνεται στα 75 κιλά τον χρόνο, δηλαδή περί τα 200 γραμμάρια καθημερινά (τη δεκαετία του ’60 η μέση κατά κεφαλήν κατανάλωση κρέατος στη χώρα μας δεν ξεπερνούσε τα 35 γραμμάρια την ημέρα).
Οι βίγκαν θεωρούν ότι η ενημέρωση θα αυξήσει το ποσοστό όσων ακολουθούν την «ηθική» διατροφή. «Ούτε εγώ γεννήθηκα βίγκαν» λέει ο κ. Φατσής, που εδώ και πέντε χρόνια δεν τρώει καθόλου ζωικά προϊόντα. «Κι εγώ κάποτε έτρωγα και απολάμβανα πολύ το κρέας. Με το που ενημερώθηκα όμως για τις πρακτικές που ακολουθούνται από τη βιομηχανία, σταδιακά σταμάτησα να τρώω ζωικά προϊόντα. Από ένα σημείο και μετά δεν μπορούσα να κοροϊδεύω τον εαυτό μου. Για δέκα λεπτά ευχαρίστησης από μια μπριζόλα, δεν αξίζει ένα πλάσμα να βασανιστεί». Η βιομηχανία αντιτείνει ότι στην παραγωγή κρέατος στην Ελλάδα τηρούνται όλα τα νόμιμα πρότυπα όσον αφορά την ευζωία των ζώων. Οι βίγκαν αμφισβητούν ότι τηρούνται οι προβλεπόμενες προδιαγραφές σε όλα τα σφαγεία, ειδικά στις περιόδους των εορτών με την πίεση για μεγάλη παραγωγή, ενώ τονίζουν ότι είναι αντίθετοι ακόμα και σε νόμιμες πρακτικές, όπως ο ακρωτηριασμός ράμφους στις πτηνοτροφικές μονάδες, ο ευνουχισμός των χοίρων χωρίς αναισθησία, κ.ά.
Ωστόσο, είναι η βίγκαν διατροφή ασφαλής επιλογή; Ο εκπρόσωπος των Greek Vegans θεωρεί ότι αυτό είναι αυταπόδεικτο, δεδομένου ότι εκατομμύρια ινδουιστές εδώ και χιλιάδες χρόνια δεν τρώνε κρέας, χωρίς να έχουν προβλήματα στην υγεία τους.
Η γνώμη των ειδικών
Ακόμα και οι ειδικοί συμφωνούν ότι το κρέας δεν είναι αναντικατάστατο. «Δεν θα πεθάνουμε αν δεν φάμε κρέας» λέει χαρακτηριστικά ο διαιτολόγος-διατροφολόγος κ. Ανδρέας Ζουρδός, ο οποίος έχει εκδώσει πρόσφατα βιβλίο με τίτλο «Μια μπριζόλα την ημέρα», όπου διαλύει διάφορους μύθους σε σχέση με την κατανάλωση κόκκινου κρέατος.
«Αλλά αν αποκλείσουμε μια μεγάλη διατροφική ομάδα από τη διατροφή μας θα πρέπει να αναπληρώσουμε το σελήνιο, τον χαλκό, το σίδηρο και τις υψηλής βιολογικής αξίας πρωτεΐνες που βρίσκουμε από το κρέας. Αν, δε, αποκλείσουμε και τα γαλακτοκομικά και τα αυγά, έχουμε έλλειψη και ασβεστίου και πολλών άλλων θρεπτικών συστατικών». Η μεγαλύτερη και πιο χαρακτηριστική απώλεια στη χορτοφαγική δίαιτα είναι αυτή της βιταμίνης B12, που είναι απαραίτητη για τη διατήρηση ενός υγιούς νευρικού συστήματος. Η έλλειψή της μπορεί να προκαλέσει από ναυτία μέχρι παραισθήσεις και παράλυση στα κάτω άκρα. Η Β12 βρίσκεται αποκλειστικά στο κρέας, οπότε οι βίγκαν μπορούν να την προσλαμβάνουν μόνο από συμπληρώματα ή από τρόφιμα με προσθήκη Β12. Ηδη, στις κλινικές και στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί τα πρώτα περιστατικά παιδιών με έλλειψη Β12 γιατί η μητέρα δεν έπαιρνε συμπλήρωμα στην εγκυμοσύνη. Απαντώντας, οι βίγκαν εξηγούν ότι η Β12 είναι αναγκαίο συμπλήρωμα για κάθε φυτική διατροφή. Και ότι η Β12 που υπάρχει στο κρέας προέρχεται από τα συμπληρώματα που δίνουν οι κτηνοτρόφοι στα ζώα. Παμφάγοι και βίγκαν παίρνουν Β12 από συμπληρώματα. Απλώς οι βίγκαν παρακάμπτουν την αγελάδα και παίρνουν τη Β12 απευθείας. Παράλληλα παραπέμπουν στον ΠΟΥ που το 2015 κατέταξε το κατεργασμένο κρέας στις καρκινογόνες ουσίες και το κόκκινο κρέας στις «πιθανώς καρκινογόνες»
Οι συνέπειες στην υγεία των παιδιών
Πρόσφατα, στο επιστημονικό περιοδικό Pediatric Emergency Care δημοσιεύθηκε μελέτη για την περίπτωση 2χρονου αγοριού στις ΗΠΑ που βρέθηκε στα επείγοντα με παράλυση στα κάτω άκρα, λόγω της βίγκαν διατροφής. Οπως επισημαίνεται από τους επιστήμονες, «μολονότι οι σωστά σχεδιασμένες χορτοφαγικές και βίγκαν δίαιτες, είναι υγιεινές και θρεπτικά επαρκείς, και μπορεί να προσφέρουν οφέλη για την υγεία στην πρόληψη και θεραπεία συγκεκριμένων ασθενειών, δεν είναι όλες οι οικογένειες ενήμερες για τα συμπληρώματα διατροφής που μπορεί να είναι απαραίτητα για τα παιδιά τους». «Είναι πρωτόγνωρο στις δυτικές κοινωνίες να έρχεται ένα παιδί παράλυτο στο νοσοκομείο εξαιτίας της διατροφής του», σχολιάζει ο διατροφολόγος Ανδρέας Ζουρδός. «Είναι υποσιτισμός. Είναι βήμα πίσω, όχι μπροστά». Οι ειδικοί εφιστούν την προσοχή των γονιών και στον ψυχολογικό παράγοντα. «Ερχονται στο γραφείο μου έφηβοι που έχουν κάνει αυτή την επιλογή και είναι γεμάτοι άγχος, αισθάνονται σαν να είναι άρρωστοι. Οι γονείς μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν, αλλά το παιδί έχει άλλες ανάγκες. Δεν μπορεί να κυκλοφορεί συνεχώς με έναν αστερίσκο “γιατί δεν τρώω εγώ αυτό”».