Χαρτογραφώντας την παλαιά Ελλάδα

Χαρτογραφώντας την παλαιά Ελλάδα

3' 46" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Οταν ακούμε το όνομα μιας χώρας, ας πούμε Γαλλία, ο νους μας πάει σε μια εικόνα, στο γεωγραφικό σχήμα της χώρας που έχουμε δει σε έναν χάρτη. Παρά την εξέλιξη της τεχνολογίας, οι χάρτες δεν έχουν βγει από τη ζωή μας», μας λέει ο πρέσβης ε.τ. Χρήστος Ζαχαράκης, με αφορμή την έκδοση του δίγλωσσου λευκώματος «Εκατό ορόσημα της έντυπης χαρτογράφησης του ελληνικού χώρου. 1477-1800», που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Τέχνης Οίστρος.

Πρέσβης της Ελλάδας σε υψηλά πόστα, ευρωβουλευτής, ο κ. Ζαχαράκης είναι ακόμα βαθύς γνώστης της χαρτογραφικής ιστορίας και δεινός συλλέκτης χαρτών του ελληνικού χώρου της περιόδου από τον 15ο έως τον 19ο αιώνα.

Στον πολυτελή τόμο παρουσιάζονται εκατό επιλεγμένοι χάρτες από τη μεγάλη συλλογή του. Εκδοτικά προηγήθηκε ένας τεράστιος κατάλογος με 5.500 χαρτογραφικά λήμματα, ενώ στο παρόν έργο αναδεικνύονται χάρτες με βάση τη σπανιότητά τους, την επιστημονική τους ακρίβεια και πάνω απ’ όλα την καλλιτεχνική τους αξία, αφού, όπως εξηγεί ο συγγραφέας, τέχνη και χαρτογραφία ήταν έννοιες ταυτόσημες για την εποχή. «Οι χάρτες αντανακλούν τις καλλιτεχνικές τάσεις του χώρου και του χρόνου κατά την έκδοσή τους. Ετσι, έχουμε λιτούς χάρτες αλλά και χάρτες σε ρυθμό μπαρόκ ή ροκοκό», σημειώνει.

«Βενετοί κατάσκοποι»

Η Ελλάδα είναι από τις πλέον χαρτογραφημένες περιοχές της εποχής λόγω του μεγάλου γεωστρατηγικού ενδιαφέροντος των δυνάμεων της εποχής. «Πολλές φορές, οι χαρτογράφοι, κυρίως οι Βενετοί τότε, ήταν και κατάσκοποι για τις Αρχές της αυτοκρατορίας. Αρκετοί από αυτούς ήταν εγκατεστημένοι για πολλά χρόνια σε ελληνικά νησιά, όπως στην Κρήτη, και έστελναν τις διπλωματικές αναφορές τους μαζί με τους χάρτες των περιοχών», μας λέει ο κ. Ζαχαράκης.

Οι μεγάλες δυνάμεις της κάθε εποχής ανέθεταν σε χαρτογράφους τη δημιουργία χαρτών, οι οποίοι είτε εκδίδονταν ως μεμονωμένα φύλλα (και είναι πιο σπάνιοι) είτε έμπαιναν σε μεγαλύτερες εκδόσεις. Εκτός από το γεωπολιτικό ενδιαφέρον της Ελλάδας, αυτό που προσείλκυε τους χαρτογράφους ήταν η ελληνική αρχαιότητα και ιστορία, που τους έδιναν την ευκαιρία να εκφραστούν και καλλιτεχνικά επί χάρτου. Στο βιβλίο ο αναγνώστης θα δει ότι, εκτός από τον ελληνικό χώρο ως σύνολο, οι χαρτογράφοι ενδιαφέρθηκαν ειδικότερα για την αποτύπωση της Κρήτης, της Κύπρου, της Πελοποννήσου και των νησιών του Αιγαίου.

Ο παλαιότερος χάρτης της Ελλάδας, με τον οποίο ξεκινά το λεύκωμα, χρονολογείται στο 1477 και είναι μέρος της πρώτης έντυπης έκδοσης της «Γεωγραφίας» του Κλαύδιου Πτολεμαίου που εκδόθηκε στην Μπολόνια της Ιταλίας. Οι «πτολεμαϊκοί» χάρτες χαρακτηρίζονται από διακοσμητική λιτότητα, ενώ, όσο προχωράμε στους αιώνες και στις χαρτογραφικές σχολές (γερμανική, ιταλική, ολλανδική, γαλλική, αγγλική), οι χάρτες αλλάζουν και προστίθενται απόψεις πόλεων και φρουρίων, τοπικές ενδυμασίες, τα βουνά από κωνικά σχήματα αποκτούν σκίαση σε μία πλευρά τους, η θάλασσα από κυματοειδείς γραμμές απεικονίζεται με φωτοσκιάσεις, τα τυπογραφικά στοιχεία γίνονται πιο εκλεπτυσμένα, ενώ το πλαίσιό τους από ένα απλό ορθογώνιο περίγραμμα «στολίζεται» ανάλογα με την εποχή: αφηρημένα σχέδια τον 16ο αιώνα, θεότητες και αγγελικές μορφές, νατουραλιστικές αναπαραστάσεις τον 17ο, μνημεία ή σκηνές της υπαίθρου τον 18ο αιώνα. Οι χάρτες αποτύπωναν και γεγονότα της εποχής, όπως την πολιορκία της Αμμοχώστου (1571), και άλλαζαν ανάλογα με τους νικητές των πολέμων, όπως όταν επιβλήθηκε η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η «Graecia» γίνεται «Ευρωπαϊκή Τουρκία».

Η διακόσμηση

Το χρώμα υπήρχε στους χάρτες, εξηγεί ο κ. Ζαχαράκης στον πρόλογο του βιβλίου, από τη χειρόγραφη χαρτογραφία (πριν από το 1400). Αλλοτε χρησιμοποιήθηκαν έντονα χρώματα (γερμανικοί χάρτες 16ου αιώνα) ή πιο περιορισμένα, όπως στους ιταλικούς. Ιστιοφόρα, γαλέρες, καραβέλες, ανεμολόγια ήταν κατά κανόνα μέρος της διακόσμησης, όπως και φάλαινες, θαλάσσιοι ίπποι αλλά και πλάσματα που γεννούσε η φαντασία του χαρτογράφου. «Κάπως έπρεπε να γεμίσει ο χάρτης και των άγνωστων τότε περιοχών του κόσμου που δεν είχαν ακόμη εξερευνηθεί», μας λέει ο συγγραφέας και διάφορα τέρατα γέμιζαν τους χάρτες και συντηρούσαν τους μύθους της εποχής.

Το ενδιαφέρον του κ. Ζαχαράκη αναπτύχθηκε σταδιακά, όπως γίνεται με όλους τους συλλέκτες. Το 1964 στο πρώτο του διπλωματικό πόστο στη Νέα Υόρκη ήθελε να πάρει μαζί του κάτι ελληνικό και η ιδέα δύο παλαιών χαρτών τού φάνηκε καλή. Κάπως έτσι, από το 1974 και μετά άρχισε να συλλέγει συστηματικά παλαιούς χάρτες του ελληνικού χώρου που καλύπτουν ιστορικά περίοδο τρεισήμισι αιώνων.

«Η ιστορική μοίρα του κάθε τόπου προδιαγράφεται από τη γεωγραφική του θέση», μας λέει ο κ. Ζαχαράκης και δίνει το παράδειγμα της ΑΟΖ στην Κύπρο ως ένα σημείο τριβής που αντανακλάται ακόμα και σε επίπεδο χαρτογράφησης. Η σύγκρουση των δύο κόσμων της εποχής των παλαιών χαρτών, Ενετών και Οθωμανών, μπορεί να έχει αλλάξει μορφή και κάποιους παίκτες αλλά το ενδιαφέρον των μεγάλων δυνάμεων, μας λέει ο έμπειρος διπλωμάτης, για τη γειτονιά μας παραμένει αναλλοίωτο.

​​Το βιβλίο «Εκατό ορόσημα της έντυπης χαρτογράφησης του ελληνικού χώρου» παρουσιάζεται στις 28 Νοεμβρίου, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, στις 7 μ.μ.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή