Γράφω αυτές τις γραμμές καθ’ οδόν προς την Ελλάδα. Στη μνήμη μου έρχεται μια ανάλογη στιγμή εφτά χρόνια πριν, τον Ιούνιο του 2012 – ανάλογη και ωστόσο εντελώς διαφορετική. Είχαμε τότε να αντιμετωπίσουμε μια καθόλου αμελητέα πιθανότητα ολικής κατάρρευσης. Στην ίδια θέση και με πολύ πιο δραματικούς όρους βρεθήκαμε μια άλλη καλοκαιρινή στιγμή, τρία χρόνια αργότερα, τον Ιούλιο του 2015. Σήμερα όμως τα πράγματα δεν θα μπορούσαν να είναι πιο διαφορετικά. Ο φόβος έχει απομακρυνθεί τόσο πολύ που γελάμε με την ευρηματικά πικάντικη διαφήμιση μιας εταιρείας που πουλάει πίτσες! Προφανώς δεν μπορούμε να προδικάσουμε το εκλογικό αποτέλεσμα, αλλά το εύρος της διαφοράς στις πρόσφατες ευρωεκλογές συνηγορεί στο ότι η επικράτηση της Νέας Δημοκρατίας θα είναι συντριπτική. Πώς όμως φθάσαμε στο σημείο αυτό και ποια είναι η βαθύτερη σημασία του;
Μια επιδερμική ερμηνεία θα εστίαζε στην αποτυχία του ΣΥΡΙΖΑ να υλοποιήσει έστω και ένα μικρό μέρος των όσων υποσχέθηκε. Δεν μπορεί να εξηγήσει όμως γιατί οι ψηφοφόροι επιστρέφουν στη Νέα Δημοκρατία, απορρίπτοντας ταυτόχρονα την πλούσια αντισυστημική πολιτική προσφορά, από τη Χρυσή Αυγή και τους Καμμένους ώς τους Βαρουφάκηδες, Κωνσταντοπούλου, Λαφαζάνηδες κ.λπ. Προσπαθώντας να ερμηνεύσω την επιλογή αυτή, επιστρέφω συνεχώς σε μια όχι ιδιαίτερα γνωστή ταινία του μεγάλου Ιταλού σκηνοθέτη Φεντερίκο Φελίνι, την «Πρόβα ορχήστρας». Γυρισμένη το 1978, περιγράφει μια συμφωνική ορχήστρα οι μουσικοί της οποίας εξεγείρονται εναντίον του διευθυντή τους, στο όνομα της αυτοδιάθεσης, του αντι-αυταρχισμού και της ατομικής απελευθέρωσης από τα δίδυμα δεσμά της πειθαρχίας και της ιεραρχίας. Η κατάληξη είναι προβλέψιμη: η ορχήστρα καταρρέει και τελικά, μπροστά στο φάσμα της διάλυσης, οι ξεσηκωμένοι μουσικοί παρακαλούν τον μαέστρο να επιστρέψει. Πρόκειται για μια αλληγορία, ένα δηκτικό σχόλιο του Φελίνι για τα επακόλουθα της εξέγερσης του Μάη ’68.
Κάτι τέτοιο αισθάνομαι πως συμβαίνει και στη χώρα μας. Το σοκ της κρίσης ανέδειξε μια άξεστη και άγρια, αν και εν μέρει δικαιολογημένη, ροπή συνολικής απόρριψης. Πολιτικά, η απόρριψη αυτή πήρε τη μορφή της εκτόξευσης του περιθωριακού ώς τότε ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία.
Κοινωνικά, εκφράστηκε με την πλήρη επικράτηση αξιών, συμπεριφορών και πρακτικών που πρωτοεμφανίστηκαν στην περίοδο της χούντας και της πρώτης μεταπολίτευσης για να καθιερωθούν αργότερα. Με μια λέξη, η τετραετία 2015-2019 υπήρξε ένας ολοσχερής θρίαμβος του «μπάχαλου». Ομως, το αδιέξοδο που αναπόφευκτα προέκυψε από αυτόν ενεργοποίησε μια αντίστροφη ζήτηση για αξίες όπως το πρόγραμμα, το σύστημα, η οργάνωση, η τάξη. Αν η λέξη δεν είχε την αρνητική φόρτιση που έχει αποκτήσει τα τελευταία χρόνια, θα χαρακτήριζα το αναδυόμενο αυτό ένστικτο ως την επιδίωξη ενός δραστικού «νοικοκυρέματος», την αναζήτηση δηλαδή μιας στοιχειώδους διαχειριστικής επάρκειας. Αυτή κατάφερε να ενσαρκώσει με επιτυχία ο Κυριάκος Μητσοτάκης και αυτή θεωρώ πως βρίσκεται πίσω από την μεγάλη εκλογική επιτυχία του κόμματος της αντιπολίτευσης.
Η ερμηνεία αυτή έχει μια ενδιαφέρουσα προέκταση: αναδεικνύει μια προϊούσα αναντιστοιχία του οικονομικού και του πολιτικού κύκλου, με έμφαση στον δεύτερο έναντι του πρώτου. Για να το πω αλλιώς, ο πολιτικός κύκλος της κρίσης κλείνει χωρίς να έχει κλείσει ο οικονομικός κύκλος.
Το ενδιαφέρον είναι πως, αντίθετα από αλλού, στη χώρα μας η πολιτική σφαίρα επιδείνωνε σταθερά την οικονομική (π.χ. διπλές εκλογές 2012, προεδρική εκλογή κ.λπ.). Βρισκόμαστε λοιπόν ενώπιον μιας εν δυνάμει θεμελιώδους «αλλαγής υποδείγματος», όπου η πολιτική σφαίρα αντί να λειτουργεί ως τροχοπέδη της οικονομίας έρχεται αντίθετα να την υποστηρίξει, να δώσει δηλαδή τον χώρο που απαιτείται για την οικονομική ανόρθωση που τόσο έχει ανάγκη η χώρα. Η ανέλπιστα αυτή ευνοϊκή συγκυρία ανάμεσα στους δύο κύκλους περιγράφει το μεγάλο στοίχημα του Κυριάκου Μητσοτάκη: να εκμεταλλευθεί στο έπακρο το σημαντικό, αλλά δεδομένης διάρκειας πολιτικό αυτό πλεονέκτημα, για να πετύχει το δύσκολο έργο της ανόρθωσης της οικονομίας.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.