Ακόμη και για την Ινδία, η Κεράλα αποτελεί μια «παραξενιά», έτσι που, αν διαθέτει κανείς μπόλικη φαντασία και ίσως χιούμορ, μπορεί να αναζητήσει ομοιότητες μεταξύ της Ελλάδας και της πολιτείας αυτής που βρίσκεται στο νότιο άκρο της Ινδίας στις ακτές του Μαλαμπάρ. Ως γνωστόν, η Ινδία αποτελεί ομοσπονδιακό κράτος και οι 29 πολιτείες της με τις εκλεγμένες κυβερνήσεις, τους κυβερνήτες και τα κοινοβούλια τους έχουν σημαντική αυτονομία στη χάραξη κρίσιμων τομέων της δημόσιας πολιτικής (οικονομία, υγεία, εκπαίδευση, γλώσσα, κ.ά).
Η Κεράλα, με πληθυσμό 35 εκατομμύρια, διαθέτει οικονομία που στηρίζεται στον αγροτικό τομέα, στην αλιεία, στον τουρισμό και στα εμβάσματα των μεταναστών της στις χώρες του Κόλπου (εργάζονται εκεί 3 εκατομμύρια μετανάστες από την Κεράλα). Εχει τον χαμηλότερο ρυθμό ανάπτυξης στην Ινδία (+3,5%), όμως είναι πρώτη στον δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης (0,784, στα επίπεδα της Σερβίας και της Ουκρανίας), έχοντας μεταξύ άλλων τον υψηλότερο προσδοκώμενο ζωής (75 έτη) και το μικρότερο ποσοστό αναλφαβητισμού (4%) στη χώρα. Κάποιος προσεκτικός παρατηρητής θα σκεφτεί πως και η Ελλάδα παρουσιάζει ανάλογη εικόνα, με χαμηλούς δείκτες ανάπτυξης μεν, αλλά υψηλό δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης, πραγματικότητα συχνά δυσερμήνευτη για τους παρατηρητές. Επιπλέον, η Κεράλα παρουσιάζει τον χαμηλότερο δείκτη γεννητικότητας, καθώς και το χαμηλότερο ποσοστό αυτοκτονιών στην Ινδία (σας θυμίζουν κάτι αυτά;).
Υπάρχει ακόμη μία ιδιαιτερότητα οικεία σε εμάς: η κλίση του εκλογικού σώματος προς τα αριστερά. Το ΚΚΙ-Μ (Κομμουνιστικό Κόμμα Ινδίας-Μαρξιστικό), που βρίσκεται στην κυβέρνηση από το 2016, αποτελεί κύρια πολιτική δύναμη της πολιτείας δεκαετίες τώρα, διαθέτοντας μάλιστα ένα εκατομμύριο μέλη. Το ΚΚΙ-Μ γεννήθηκε το 1964 ύστερα από διάσπαση του φιλοσοβιετικού ΚΚΙ. Οι προσανατολισμοί του το κατέταξαν εγγύτερα στον ευρωκομμουνισμό παρά στο σοβιετικό ή το μαοϊκό μοντέλο. Γενικότερα, η πολιτική ζωή στην Κεράλα είναι αριστερόστροφη, καθώς η μάχη για την εξουσία διεξάγεται ανάμεσα στο ΚΚΙ-Μ από τη μια και στο κεντροαριστερό κόμμα του Κογκρέσου από την άλλη.
Κι εδώ, ίσως, κάποιος να σκεφτεί αναλογίες με τη διακυβέρνηση της χώρας μας από τον ΣΥΡΙΖΑ και την ευρύτερη επιρροή της Αριστεράς στη χώρα μας. Πρόσφατα, ένας Ινδός φίλος που αντιλήφθηκε την ελληνική συζήτηση για τη ιδεολογική και πολιτική μετατόπιση του ΣΥΡΙΖΑ, για να αστειευτεί, μου έστειλε ένα άρθρο με το χαρακτηριστικό τίτλο: «Μην αποκαλείτε το ΚΚ της Κεράλα κομμουνιστικό, αποκαλέστε τους σοσιαλδημοκράτες!». Ο συντάκτης του άρθρου, ο Ινδός δημοσιογράφος G. Pramod Kumar, υποστηρίζει πως έστω κι αν οι κομμουνιστές απεχθάνονται να τους αποκαλούν σοσιαλδημοκράτες, στην πράξη οι πολιτικές που ακολούθησαν –προώθηση ενός μοντέλου μεικτής οικονομίας με προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων και κοινωνικού κράτους σε συνθήκες φιλελεύθερης δημοκρατίας– ήταν εγγύτερα στη σοσιαλδημοκρατία παρά σε άλλα πρότυπα.
Κάπου εδώ τελειώνουν οι όποιες αναλογίες της Κεράλα με τη χώρα μας. Η απόσταση μεταξύ των δύο είναι μεγάλη και αποτυπώνεται άμεσα στον επισκέπτη στις εικόνες φτώχειας και τη δραματική υστέρηση σε υποδομές. Παρότι η εξαθλίωση έχει μειωθεί σημαντικά στην Κεράλα τα τελευταία χρόνια, συνεχίζει να είναι αισθητή διά γυμνού οφθαλμού, καθώς περίπου 10% του πληθυσμού ζει κάτω από το κατώφλι της ακραίας φτώχειας (1,25 δολάριο την ημέρα).
Επιπλέον, η κακή κατάσταση των υποδομών, ιδιαίτερα των δρόμων, και η εκτεταμένη ρύπανση καθιστούν ακόμη πιο προβληματική την κατάσταση.
Εντούτοις, η ακραία φτώχεια είναι η μία όψη. Η άλλη είναι η δυναμική οικονομία και κοινωνία. Αυτή αποτυπώνεται στα υπό κατασκευή μεγάλα δημόσια έργα, στα υπερπολυτελή καινούργια εμπορικά κέντρα, στις προσφάτως αναγερμένες οικοδομές και όμορφες κατοικίες ή στις εταιρείες πληροφορικής που με τους εντυπωσιακούς γυάλινους πύργους τους έχουν μετατρέψει την Κεράλα σε ινδική Σίλικον Βάλεϊ. Η Κεράλα, όπως όλη η Ινδία, αλλάζει.
Η πολυπολιτισμικότητα, γλωσσική και θρησκευτική, εντυπωσιάζει επίσης και είναι εξαιρετικά δύσκολο να συνειδητοποιήσουμε το εύρος της αν δεν το δούμε με τα μάτια μας. Στην Κεράλα συνυπάρχουν ινδουιστές (54,5%), μουσουλμάνοι (26,5%) και χριστιανοί διαφόρων δογμάτων (18,5%). Στα σινεμά προσφέρονται ταινίες σε τέσσερις γλώσσες (μαλαγιαλάμ, που μιλάει η μεγάλη πλειονότητα των κατοίκων της Κεράλα, χίντι, ταμίλ, αγγλικά). Στην πρωτεύουσα Τριβαντρούμ σε μια διαδρομή περίπου 6 χιλιομέτρων στον παραλιακό δρόμο συναντάς 13 χριστιανικές εκκλησίες, καθολικές και προτεσταντικές.
Η αίσθηση του κλίματος ανεκτικότητας είναι σε γενικές γραμμές εντυπωσιακή. Σε μια χώρα όπου οι πολώσεις και οι διαμάχες μεταξύ ινδουιστών και μουσουλμάνων παίρνουν συχνά βίαιες και απάνθρωπες διαστάσεις, η Κεράλα αποτελεί αναμφίβολα μοντέλο πολυπολιτισμικής συνύπαρξης, παράδειγμα για την υπόλοιπη Ινδία και για εμάς στη Δύση.
Εντέλει, όποιος ξένος έρχεται στην Κεράλα ή αλλού στην Ινδία, γρήγορα αντιλαμβάνεται πως με έναν απίθανο τρόπο η Ινδία είναι τα πάντα: η ακραία φτώχεια και ο πλούτος, ο καπιταλισμός και ο σοσιαλισμός, το απώτατο παρελθόν και το εγγύς μέλλον, η ανεκτικότητα και ο φανατισμός, ο Γκάντι και ο δολοφόνος του.
* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κεράλα στην Ινδία.