Η νέα Πρόεδρος της Δημοκρατίας μετράει ήδη, πριν επισήμως εγκατασταθεί στο Προεδρικό Μέγαρο, τέσσερις δεκαετίες στην άσκηση δικαστικών καθηκόντων στο ανώτατο δικαστήριο της χώρας. Οσοι τη γνωρίζουν καλά και παρακολουθούν την πορεία της τόσα χρόνια, έχουν να σημειώσουν πολλά για την προσωπικότητά της, αλλά κυρίως για την ευρύτητα ενδιαφερόντων που τη διακρίνει.
Η Αικατερίνη Σακελλαροπούλου δεν υπήρξε η δικαστικός που αρκέστηκε στην τυπική εφαρμογή του νόμου, στην τυπολατρική προσέγγιση για την απονομή Δικαιοσύνης. Η μακρόχρονη διαδρομή της στο ανώτατο δικαστήριο, η συμμετοχή της σε εκατοντάδες σημαντικές αποφάσεις για σειρά κρίσιμων θεμάτων, έχει καταδείξει ότι ανήκει σε εκείνους τους δικαστικούς που γνωρίζουν ότι η απονομή της Δικαιοσύνης οφείλει να είναι ουσιαστική διαδικασία.
Αλλωστε, η προεδρία της στο Συμβούλιο της Επικρατείας ενάμιση χρόνο τώρα, έχει να δώσει πολλά παραδείγματα για τη θέση της, ότι οι συνέπειες των δικαστικών αποφάσεων οφείλουν να είναι κριτήριο για τους δικαστικούς. Ετσι είναι εμφανές ότι το διάστημα της προεδρίας της σε αποφάσεις με έντονο το στοιχείο του δημοσίου συμφέροντος, η στάθμιση του δικαστηρίου σε σχέση με κοινωνικά αιτήματα για παροχές και άλλα υπήρξε εξαιρετικά ισορροπημένη.
Η υποψηφιότητά της για την ύψιστη πολιτειακή θέση μπορεί να γεννά σε πολλούς –και είναι εύλογο– ερωτήματα του τύπου πώς μπορεί ένας ανώτατος δικαστικός να ανταποκριθεί σε σύνθετους πολιτικούς ρόλους. Η απάντηση στην περίπτωση της Αικατερίνης Σακελλαροπούλου δίδεται από τη μακρόχρονη πορεία της στο ανώτατο δικαστήριο και πρωτίστως από την πολύχρονη εμπειρία συνθέσεων που έχουν εκ των πραγμάτων αποκτήσει οι δικαστικοί κατά την άσκηση των καθηκόντων τους.
Η νέα Πρόεδρος της Δημοκρατίας ανήκει σε εκείνους τους δικαστές, που δεν είναι και λίγοι, οι οποίοι ασκούν το λειτούργημά τους με γνώμονα την υπεράσπιση της άποψής τους αλλά παράλληλα συνθέτοντας και ενώνοντας τις απόψεις και των άλλων. Οποιος παρακολουθεί τις διεργασίες στις Ολομέλειες των ανώτατων δικαστηρίων και πρωτίστως του Συμβουλίου της Επικρατείας, είναι σε θέση να σημειώσει ότι οι συνθέσεις των απόψεων, οι οργανωτικές ικανότητες, η προσέγγιση για την επίλυση δύσκολων θεμάτων, αποτελούν αναγκαίες προϋποθέσεις για τους δικαστικούς, στοιχεία που όταν συνδυάζονται με ευρύτητα πνεύματος αποτελούν εχέγγυα για τη διαχείριση και των δημοσίων πραγμάτων.
Πολλοί δικαστικοί, άλλωστε, μεταξύ των οποίων και η Αικατερίνη Σακελλαροπούλου, δεν ανταποκρίνονται στο λανθασμένο στερεότυπο που έχουν αρκετοί στο μυαλό τους, ότι δηλαδή είναι άνθρωποι χωμένοι μέσα στα βιβλία, που ασχολούνται μόνον με τα νομικά και δεν ενδιαφέρονται για τίποτα άλλο. Η νέα Πρόεδρος ανήκει σε εκείνους τους ανώτατους δικαστικούς που έχουν ενδιαφέροντα για την τέχνη, τα ταξίδια, τον πολιτισμό, την πολιτική, το περιβάλλον, ενώ έχει μεγάλη αγάπη για τα ζώα.
Η νέα Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι μια πολυσχιδής προσωπικότητα με ενδιαφέρον για το περιβάλλον και τα ζώα, αλλά και φιλίες στους χώρους της Δικαιοσύνης και της τέχνης.
Επιστημονικό έργο
Ειδικά σε θέματα περιβάλλοντος η Αικατερίνη Σακελλαροπούλου, που υπήρξε στενή συνεργάτις και «μαθήτρια» του Κωνσταντίνου Μενουδάκου επίτιμου προέδρου του ΣτΕ, έχει να επιδείξει σπουδαίο έργο. Αλλωστε, ο κ. Μενουδάκος, που σήμερα είναι επικεφαλής της Αρχής για τα Προσωπικά Δεδομένα υπήρξε πρωτοπόρος σε θέματα νομοθεσίας περιβάλλοντος και η νέα Πρόεδρος της Δημοκρατίας συνεργάστηκε για χρόνια στενά μαζί του, ενώ έχει λάβει μέρος και εισηγηθεί θέματα περιβαλλοντικής προστασίας σε δεκάδες επιστημονικά συνέδρια.
Το επιστημονικό της έργο στον τομέα αυτόν μετράει σε δεκάδες δημοσιεύσεις σοβαρών νομικών –και όχι μόνον– προσεγγίσεων, ενώ μετείχε και σε κρίσιμες δικαστικές αποφάσεις για θέματα περιβάλλοντος, όπως εκείνες για την εκτροπή του Αχελώου, όπου ήταν εισηγήτρια, αλλά και στις πολλές αποφάσεις που αφορούσαν τις εξορύξεις χρυσού στη Χαλκιδική, όπου το ανώτατο δικαστήριο υπήρξε αρωγός με τις αποφάσεις του στην εν λόγω επένδυση. Η ενασχόλησή της με τα θέματα περιβάλλοντος από πλευράς νομοθεσίας και λήψης μέτρων φθάνει ώς τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, καθώς έχει ήδη κάνει εισηγήσεις σε επιστημονικό συνέδριο, προσεγγίζοντας τα σύγχρονα θέματα των περιβαλλοντικών επιπτώσεων με σοβαρότητα και επιστημοσύνη.
Πέραν αυτών, η νέα Πρόεδρος για όσους την ξέρουν, και όπως προκύπτει από την πολύχρονη δικαστική της διαδρομή, ανήκει στους ανθρώπους που διαθέτουν ισχυρή προσωπικότητα. Υπερασπίζεται τις θέσεις της, τις φιλίες της, τις επιστημονικές της απόψεις και τα θέματα των επιλογών της με θάρρος και παρρησία.
Κριτήριό της είναι η ουσία και όχι το τι θα πουν οι άλλοι. Απόδειξη τούτου, είναι το γεγονός ότι ενώ επελέγη από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ το 2018 για την προεδρία του Συμβουλίου της Επικρατείας, δημόσια παρουσίασε λίγο καιρό αργότερα βιβλίο του Ευάγγελου Βενιζέλου, με τον οποίο συνδέεται με πολύχρονη φιλία, ενώ πάρα πολλές φορές έχει μετάσχει σε επιστημονικά συνέδρια μαζί με τον κ. Βενιζέλο, εισηγούμενη θέματα νομικά και θεσμικά.
Η θεσμική της προσήλωση, παιδί άλλωστε σπουδαίας δικαστικής οικογένειας, αποτελεί στοιχείο της προσωπικότητάς της. Ο πατέρας της Νίκος Σακελλαρόπουλος, σημαντικός ανώτατος δικαστής, διακρινόταν για την ευρυμάθειά του και για το δικαστικό του ήθος. Η ίδια φοίτησε στο Αρσάκειο Ψυχικού και αποφοίτησε με άριστα από τη Νομική Αθηνών. Στα φοιτητικά της χρόνια αλλά και αργότερα η πολιτική ήταν στα ενδιαφέροντά της, με αντιλήψεις προόδου και σύγχρονων προβληματισμών.
Βέβαια, η δικαστική της ιδιότητα δεν μπορούσε να είναι συμβατή με την έκφραση πολιτικών θέσεων, όμως οι τοποθετήσεις της σε κρίσιμα και ουσιαστικά θέματα πολιτικής μέσα από τις δικαστικές αποφάσεις στις οποίες μετείχε, της έχουν προσδώσει την εικόνα του σκεπτόμενου και του προβληματισμένου για τις εξελίξεις πολίτη.
Γνωρίζει, διότι ανήκει στους πεπαιδευμένους πολίτες, τη σύγχρονη ιστορία και η σταθερότητα του χαρακτήρα της –στοιχείο που την έχει καθορίσει και στην άσκηση των δικαστικών της καθηκόντων– της προσδίδει νηφαλιότητα στην εκτίμηση των εξελίξεων και των πολιτικών δεδομένων. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι επελέγη από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, ενώ δεν ανήκε στον στενό κύκλο των δικαστών που συνεργάστηκαν με την προηγούμενη κυβέρνηση, ως πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας και από την κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη για την ύψιστη πολιτειακή θέση, ενώ δεν θεωρείται πολιτικά ότι ανήκει στον χώρο του κυβερνώντος κόμματος.
Βλέπουν στο πρόσωπό της την Ελλάδα των αξιών
Η επιλογή της Αικατερίνης Σακελλαροπούλου για το ύπατο πολιτειακό αξίωμα προκάλεσε αίσθηση. Επικεντρώθηκε κυρίως στη μη πολιτική της ιδιότητα και στο ότι είναι μία γυναίκα άξια.
Η σημειολογία, άλλωστε, ότι θα είναι η πρώτη γυναίκα που θα γίνει Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας έχει τη σημασία της, όπως και το γεγονός ότι προέρχεται από ένα βαρύ θεσμικό χώρο, όπως το ανώτατο δικαστήριο της χώρας, το Συμβούλιο της Επικρατείας.
Ομως, δεν είναι λίγοι εκείνοι και μέσα στον χώρο της Δικαιοσύνης, από τον οποίο προέρχεται η νέα Πρόεδρος, που επικεντρώνουν στην αξία της επιλογής της προτάσσοντας και άλλα κριτήρια, που σχετίζονται με την επιστημοσύνη, την προσπάθεια και τη μόρφωση της νέας Προέδρου, αναδεικνύοντας με την επιλογή της τους πολίτες που διαθέτουν χαρακτηριστικά έξω από την τρέχουσα συγκυρία.
Πολλοί, με άλλα λόγια, βλέπουν στο πρόσωπο της Αικατερίνης Σακελλαροπούλου, την Ελλάδα της προσπάθειας, της παιδείας, της επίμονης επιστημονικής εργασίας, του ήθους και της ψύχραιμης φωνής. Των πολιτών εκείνων, δηλαδή, που δεν ανήκουν στις κατηγορίες των ημιμαθών, του «δε βαριέσαι», της εύκολης προσέγγισης και της χαλαρής προσπάθειας.
Με αυτή την έννοια, η επιλογή του πρωθυπουργού στο πρόσωπο της Αικατερίνης Σακελλαροπούλου προσλαμβάνει ευρύτερους συμβολισμούς για το μέλλον και για τις προτεραιότητες του πολιτικού μας συστήματος.
Το στίγμα της
Πάντως, επειδή από πολλούς είναι κατανοητό, ότι οι συμβολισμοί έχουν την αξία τους, αλλά η πραγματικότητα είναι το μέτρο όλων, η νέα Πρόεδρος εκτιμάται ότι έχει όλες τις προϋποθέσεις να ανταποκριθεί στα καθήκοντα και του Προέδρου της Δημοκρατίας.
Η ίδια, στην πρώτη της δήλωση (Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων) μετά την ανακοίνωση της επιλογής του πρωθυπουργού, έδωσε το στίγμα της προσπάθειας που θα καταβάλει για να ανταποκριθεί στον σύνθετο ρόλο του Προέδρου της Δημοκρατίας με γνώμονα να ενώνει όλους τους πολίτες. Σε κάθε περίπτωση, ήδη, όπως ανακοίνωσε η ίδια, έως ότου ολοκληρωθούν οι διαδικασίες επιλογής της, θα βρίσκεται σε αναστολή των δικαστικών της καθηκόντων και ήδη αναπληρώνεται από τον αρχαιότερο αντιπρόεδρο του ΣτΕ Αθανάσιο Ράντο.
Η ανάρρηση στην κορυφή του ΣτΕ και οι σημαντικές αποφάσεις
Μακρά διαδρομή έχει στο βιογραφικό της η νέα Πρόεδρος της Δημοκρατίας, καθώς ξεκίνησε το 1981 στο Συμβούλιο της Επικρατείας ως νέα δικαστικός για να εξελιχθεί στη συνέχεια και να ανέλθει όλες τις βαθμίδες της δικαστικής ιεραρχίας.
Το 2015 επελέγη ως αντιπρόεδρος του ανωτάτου δικαστηρίου από την τότε κυβέρνηση, ενώ τρία χρόνια αργότερα, το 2018, επελέγη από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ ως πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας. Είναι, προς το παρόν, η πρώτη γυναίκα που ανέλαβε την προεδρία του ΣτΕ, ενώ στον Αρειο Πάγο γυναίκες ως πρόεδροι έχουν αναδειχθεί πολύ νωρίτερα και για τη θέση του προέδρου αλλά και του εισαγγελέα, για την οποία επελέγη για πρώτη φορά η Ευτέρπη Κουτζαμάνη. Η Αικατερίνη Σακελλαροπούλου κατά την πολυετή δικαστική της πορεία μετείχε και στην Ενωση των Δικαστών του Συμβουλίου της Επικρατείας, της οποίας υπήρξε για μεγάλο χρονικό διάστημα ενεργή συνδικαλιστικά, συμβάλλοντας μαζί με άλλους σημαντικούς ανώτατους δικαστικούς στις προσπάθειες για βελτίωση πολλών πραγμάτων στον χώρο της Δικαιοσύνης και για την ανάδειξη της θεσμικότητας της δικαστικής λειτουργίας.
Η συνδικαλιστική δράση και η συμμετοχή της στην Ενωση των Δικαστών του ανωτάτου δικαστηρίου συνέπεσε κατά καιρούς με την παρουσίαση πολλών θεμάτων της Δικαιοσύνης, ενώ παράλληλα η Ενωση καθιερώθηκε ως μία σοβαρή και υπεύθυνη φωνή, αποφεύγοντας συνδικαλιστικές πρακτικές που δεν θα άρμοζαν στο Σώμα.
Η Αικατερίνη Σακελλαροπούλου με τον αείμνηστο νομικό Σταύρο Τσακυράκη και τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο.
Πέραν της συνδικαλιστικής δραστηριότητας, η οποία υπήρξε πάντα συμβατή με τη δικαστική της ιδιότητα, η Αικατερίνη Σακελλαροπούλου, μετείχε, ως ήταν φυσικό για ένα ανώτατο δικαστή, στην έκδοση σειράς σημαντικών δικαστικών αποφάσεων, με τις οποίες κρίθηκαν και ρυθμίστηκαν μείζονος σημασίας θέματα εφαρμογής της πολιτικής.
Το δικαστικό αποτύπωμά της στο ΣτΕ, έτσι όπως προκύπτει από τη συμμετοχή της σε κρίσιμες αποφάσεις, είχε πάντα ως πρόσημο το δημόσιο συμφέρον και μία σύγχρονη ματιά για την πολιτική και τους θεσμούς. Με τη δικαστική της ψήφο έχει ταχθεί διαχρονικά υπέρ προοδευτικών θέσεων, όχι με την τρέχουσα κακοποιημένη έννοια του προοδευτικού, αλλά με την ουσιαστική έννοια του όρου.
Ετσι, όταν απαγορεύθηκε με νόμο η υποχρεωτική αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες των πολιτών, τάχθηκε με την πλειοψηφία των ανώτατων δικαστών που έκρινε συνταγματικό το μέτρο. Ομως, όταν κρίθηκε το θέμα των προϋποθέσεων απόδοσης ελληνικής ιθαγένειας σε αλλοδαπούς που ζουν στη χώρα μας, η Αικατερίνη Σακελλαροπούλου μειοψήφησε και συντάχθηκε με την αντίθετη άποψη από εκείνη για αντισυνταγματικότητα των διατάξεων, που τελικώς και υπερίσχυσε.
Αχελώος και Σκουριές
Υπήρξε εισηγήτρια στη σημαντική απόφαση του ΣτΕ για την εκτροπή του Αχελώου, κατά την οποία το δικαστήριο προφητικά τάχθηκε κατά, και βέβαια συντάχθηκε με την πλειοψηφία στην απόφαση για την επένδυση στις Σκουριές – υπήρξε μάλιστα εισηγήτρια σε δέκα δίκες σχετικά με αυτό το ζήτημα.
Επίσης, πρόσφατα τάχθηκε κατά της προσπάθειας της Βασιλικής Θάνου να ανακτήσει τη θέση του επικεφαλής της Επιτροπής Ανταγωνισμού, όταν ζητήθηκε η λήψη προσωρινών μέτρων αναστολής της κυβερνητικής απόφασης, ενώ η ουσία της υπόθεσης ακόμα δεν έχει κριθεί.
Πάντως, κατά την τελευταία για εκείνη Ολομέλεια του ΣτΕ που προήδρευσε, στις 10 του μηνός, για κρίσιμα θέματα μεταξύ των οποίων και οι διεκδικήσεις για αναδρομικά στους συνταξιούχους, με δημόσια παρέμβασή της από έδρας περιόρισε τις προσδοκίες στα επίπεδα της δημοσιονομικής πραγματικότητας.