Χρήστος Γιανναράς

Ο Σαρτρ, θρύλος της γαλλικής φιλοσοφίας στον 20ό αιώνα, κατέγραψε, από την εποχή των παιδικών του χρόνων, μια χαρακτηριστική ανάμνηση: Στο πατρικό του σπίτι απέφευγαν να προσκαλούν άθεους. Διότι ένας άθεος, όπου βρεθεί, αρχίζει αμέσως να «βγάζει λόγο» για τον Θεό, δηλαδή είναι ένας «κύριος με θρησκευτικές πεποιθήσεις! – αρνητικές, φυσικά», αλλά με την πεισμωμένη […]

«Δημοκρατία» (να θυμηθούμε τον ορισμό) είναι εκείνο το «πολίτευμα» (τρόπος οργάνωσης του βίου της «πόλεως»), που έχει στόχο την «κατ’ αλήθειαν» ύπαρξη των ανθρώπων. Η οργανωμένη συλλογικότητα δεν υπηρετεί αποκλειστικά χρηστικές διευκολύνσεις του βίου. Στοχεύει η συνύπαρξη σε εκείνες τις σχέσεις κοινωνίας των ανθρώπινων αναγκών και επιδιώξεων, που μιμούνται ενεργά την αρμονία της συμπαντικής κοσμιότητας, […]

Αφορισμοί γνωστοί και όχι αυθαίρετοι: Στην ελλαδική (ή απλώς ελληνώνυμη) κοινωνία, δεν λειτουργεί κριτική σκέψη, μόνο κατασκευάζονται εντυπώσεις. Η διαπίστωση προσφέρεται για επαλήθευση ή διάψευση. Δύο (κυρίως) παράγοντες αναστέλλουν τη λειτουργία της κριτικής στην ελλαδική κοινωνία: Οι ιδεολογικές αγκυλώσεις, που συντηρούνται ως δεισιδαιμονίες αυταρχικού αλαθήτου, και οι βασανιστικές ανασφάλειες που είναι τυπικά προϊόντα μιας μειωμένης […]

Το «νόημα» (αιτία και σκοπός) ή το «μη-νόημα» (ανοησία, τυχαιότητα) είναι τα πρώτα στη σκέψη μας ενδεχόμενα που οριοθετούν ερμηνευτικό «πεδίο» της υπαρκτικής αυτογνωσίας. Ο τρόμος στα μάτια της αντιλόπης, όταν την ξεσχίζουν τα νύχια και τα δόντια του λεόπαρδου, φανερώνει όχι ένα τυπικό σύμπτωμα ή φάση στη βιολογική διαδικασία του θανάτου, αλλά την ενστικτώδη […]

Στην ελληνική συλλογική εμπειρία, ο ρόλος του φιλοσόφου οριοθετήθηκε από τον Σωκράτη και η οριοθέτηση διασώθηκε από τον Πλάτωνα. Σοφία είναι ο τρόπος του αληθούς, και αληθής ο τρόπος της αθανασίας. Αλήθεια δεν είναι ένας κατεστημένος, κατά σύμβαση τρόπος ή συνταγή για το «ορθώς διανοείσθαι». Αληθινό είναι κάθε τι που υπάρχει «κατ’ αλήθειαν»: δεν φθείρεται, […]

Εχουν περάσει πενήντα τέσσερα (54) χρόνια από την ιδιότυπη «επανάσταση», τον «Μάη του ’68», στο Παρίσι. Πώς και γιατί αφυπνίστηκε παράταιρα αυτή η μνήμη, άσχετη με τη λογική των «επετείων», τις κωδικοποιημένες αναμνήσεις εορτασμών; Τον Μάη του 1968 τον «γιορτάζουν», όσοι τον έζησαν, όπως αναπολούμε ένα ξάφνιασμα θαυμαστό, απρόσμενο, ανεξήγητο, που όμως διαρκεί. Χωρίς τακτές […]

Θυμάμαι με ενάργεια (με είχε πολύ εντυπωσιάσει) την αφήγηση που μου εμπιστεύθηκε κάποτε ο λογοτέχνης και εκπαιδευτικός Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος: Είχε επισκεφθεί τον φίλο και, ας πούμε, ομότεχνό του Αγγελο Σικελιανό, στην Αίγινα. Καθισμένοι οι δυο φίλοι στο μπαλκόνι του σπιτιού, όπου έμενε ο Σικελιανός, συζητούσαν «περί ψυχής» – ο Σικελιανός αγόρευε, ευφραδής πάντοτε, και […]

Ενας καινούργιος Εκδοτικός Οίκος προέκυψε στην Αθήνα, μέσα στην πιο δραματική κρίση της αγοράς του βιβλίου μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η τηλεόραση είναι ο ολετήρας εξολοθρευτής της αναγνωσιμότητας, εδώ και μερικές δεκαετίες – το τέλος των ιδεολογιών επέτεινε την αδιαφορία για καινούργια, «γόνιμη γνώση». Χάθηκε η χαρά της συναρπαγής που γεννάει η ανάγνωση στον […]

Με ποιες βιολογικές αναγκαιότητες, με ποιες χημικές διεργασίες, μπορεί να συνδεθεί η πείνα και η δίψα του ανθρώπου για δικαιοσύνη; Προκύπτει άραγε και αυτή από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, την κτηνώδη ορμή κυριαρχίας που συγκροτεί και τον αδυσώπητο νόμο της «φυσικής επιλογής»; Αλλά σε τι διαφορετικό εδράζεται και η θρασύτητα της αδικίας, σε τι άλλο […]

Ενας Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος, αυτονόητα πια πυρηνικός, είναι απειλή που παγώνει το αίμα και ακυρώνει κάθε λογική. Με ευχολόγια και εκκλήσεις αυτοκυριαρχίας, ψυχραιμίας και σύνεσης, δεν ακυρώνεται η ενδεχόμενη σύρραξη, ως εφιάλτης πυρηνικού ολοκαυτώματος. Η πανάρχαια, θεία υποτίθεται προστακτική, «ου φονεύσεις» σώζεται, σήμερα πια, σαν ρήση απλώς ρομαντική, άσχετη με οποιοδήποτε ρεαλιστικό ενδεχόμενο εφαρμογής της. […]

Είτε αρέσει είτε όχι, το δίλημμα είναι δικό μας, αφορά στη ζωή μας, την καθορίζει αναπόδραστα: Γεννηθήκαμε και ζούμε σε εμπόλεμο πεδίο, στον μοναδικό πλανήτη ανάμεσα στα δισεκατομμύρια των ουράνιων σωμάτων, που φιλοξενεί έλλογες υπάρξεις, «προσωπικές», με ετερότητα-μοναδικότητα, η κάθε μια, σκέψης, κρίσης, θέλησης. Για να κατορθωθεί η συνύπαρξη, οι οπτικές γωνίες πρέπει να συγκλίνουν, […]

Από το 1974 και μετά, με πρόσχημα την αντίσταση στο ενδεχόμενο μελλοντικής (φαντασιωδώς επερχόμενης) χούντας, όλες οι κυβερνήσεις, σοσιαλεπώνυμες ή μη, παρέδωσαν κάθε πτυχή του δημόσιου βίου σχετική με την «παιδεία» και τον «πολιτισμό» σε συντεχνίες πρωτουργών της «Αριστεράς» και της «προόδου». Η οργιαστική ασυδοσία αυτής της επιλογής εξακολουθεί να ελέγχει τον λεγόμενο «πνευματικό» βίο […]