Η καλύτερη, πιο ελληνική είδηση των τελευταίων εβδομάδων ήταν εκείνη που περιέγραφε έναν πρόσφατο, θεαματικό κοσμικό γάμο. Σύμφωνα με την είδηση –και την ΑΑΔΕ– σχεδόν κανένας από τους επαγγελματίες που δούλεψαν για το πάρτι, από τον τραγουδιστή που τραγούδησε και τη wedding planner μέχρι το κομμωτήριο και το κοσμηματοπωλείο, δεν έκοψε τιμολόγια για τις υπηρεσίες που προσέφερε. Κάποιοι έκοψαν αποδείξεις αξίας ελάχιστων ευρώ, άλλοι έχουν επιχειρήσεις που δηλώνουν έσοδα κάτω από τα όρια της φτώχειας και ζημίες εδώ και χρόνια, άλλοι δεν έχουν καν κάποια εταιρική υπόσταση. Ολες και όλοι, βεβαίως, διαφημίζουν τις υπηρεσίες τους στα social media. «Το πρόσωπο που διακόσμησε με μπαλόνια τον χώρο της γαμήλιας δεξίωσης» λέει το ρεπορτάζ «εμφανίζεται ως υπεύθυνο επιχείρησης η οποία λειτουργεί υπό άγνωστο φορολογικό καθεστώς, ενώ το πρόσωπο ούτε είναι επιτηδευματίας ούτε συμμετέχει σε κάποια εταιρεία. Δεν δηλώνει εισοδήματα, παρά το πλούσιο φωτογραφικό υλικό από χώρους, τη διακόσμηση των οποίων φαίνεται να έχει επιμεληθεί».
Για όσους δεν δραστηριοποιούνται «στην αγορά» και δεν ξέρουν πώς «δουλεύει η πιάτσα», αυτή η ιστορία είναι μια υπέροχη, θαυμάσια, συναρπαστική σύνοψη του «μαύρου» χαρακτήρα της ελληνικής οικονομίας. Ενα τεράστιο κομμάτι της λειτουργεί έτσι, με επιχειρηματίες μικροσκοπικών επιχειρήσεων ή ελεύθερους επαγγελματίες που πουλάνε τις υπηρεσίες τους –ή ακόμα και προϊόντα– με «μαύρα», χωρίς παραστατικά, χωρίς να αποδίδουν ΦΠΑ, ασφαλιστικές εισφορές ή φόρους και χωρίς να καταγράφονται πουθενά. Ξεπλένουν τα άλλα αφορολόγητα, «μαύρα» έσοδα καταναλωτών που μπορεί να δουλεύουν και αυτοί με τον ίδιο τρόπο. Πώς λύνεται αυτό το πρόβλημα; Δεν λύνεται αυτό το πρόβλημα. Γιατί για να συζητηθεί καν η ραγδαία αλλαγή στην κουλτούρα και τον τρόπο λειτουργίας της αγοράς που προϋποθέτει μια τέτοια αλλαγή, θα πρέπει πρώτα να αλλάξει ολόκληρη η κουλτούρα της χώρας. Για να εμπιστευτεί ο έμπορος «το κράτος» ή «το σύστημα» περισσότερο από όσο εμπιστεύεται τον πελάτη που υπόσχεται ότι θα τον πληρώσει «μαύρα», πρέπει πρώτα να αλλάξει το κράτος και το σύστημα. Και αυτό το κράτος και αυτό το σύστημα δεν μοιάζουν να θέλουν να αλλάξουν και πολύ. Ολοι βολεύονται και μ’ αυτό πορεύονται. Επιτρέψτε μου να ανατρέξω σε μερικές άλλες, λιγότερο θεαματικές, αλλά εξίσου σημαντικές πρόσφατες ειδήσεις και έρευνες.
Από τα καταστήματα εστίασης που ελέγχθηκαν σε πάνω από 5.000 ελέγχους των Αρχών το 2023, το 40% βρέθηκαν να καταλαμβάνουν παράνομα δημόσιο χώρο με τραπεζοκαθίσματα –είτε χωρίς άδεια είτε καταλαμβάνοντας μεγαλύτερο χώρο από αυτό που προβλέπει η άδειά τους. Ο αριθμός των καταστημάτων που σφραγίστηκαν έστω και για μία ημέρα για τέτοιες παρανομίες ήταν 31. Ολογράφως: τριάντα ένα. Την περίοδο 2020-2023, δε, η δημοτική αστυνομία στην Αθήνα έκοψε 1,5 εκατομμύριο κλήσεις (βεβαιωμένες). Το 1,2 εκατομμύριο από αυτές παραμένουν ανεξόφλητες. Αλλά δεν παρανομούν ανενόχλητοι μόνο οι πολίτες. Το 71% των πεζοδρομίων στην Αθήνα έχουν μικρότερο πλάτος από το προβλεπόμενο από τον νόμο (που είναι 2,1 μέτρα). Το 39% έχουν πλάτος μικρότερο του ενός μέτρου. Ολοι παρανομούν. Οι περιφέρειες, οι δήμοι, οι εργολάβοι, οι πάντες. Κι όλοι κάνουν τα στραβά μάτια σε όλους.
Η ανεμπόδιστη ανομία είναι οφθαλμοφανής παντού. Και βέβαια, καθημερινά στην παραδοσιακή, ετήσια παράσταση «καταλήψεις στα πανεπιστήμια» που ανεβαίνει και φέτος, πάλι με τα γνωστά επεισόδια. Στις συνελεύσεις των φοιτητών, λέει, όσοι διαφωνούν με τις καταλήψεις δέχονται προπηλακισμούς, επιθέσεις και απειλές. Εξωσχολικοί μπαίνουν στις σχολές και ψηφίζουν, «φοιτητικές παρατάξεις στέλνουν αποφοίτους-μέλη τους για να προστατεύσουν νεότερα μέλη τους ώστε να μη λιποψυχήσουν εάν δεχθούν απειλές». Ενα χάος ανομίας, αυθαιρεσίας, ανούσιας οργής και βίας ξεδιπλώνεται κάθε χρόνο, ελεύθερα, ανεμπόδιστα, ατιμώρητα, ξανά και ξανά. Οι ίδιοι άνθρωποι που διαμαρτύρονται για την υποβάθμιση των δημόσιων πανεπιστημίων, τα κλείνουν, τα σπάνε και τα υποβαθμίζουν. Ποιος ξέρει, ίσως η πραγματική τους αντίδραση να στρέφεται στην υποβάθμιση των δημόσιων πανεπιστημίων από άλλους.
Εν τω μεταξύ, αξίζει εδώ μια παρένθεση: σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», «γονείς φοιτητών έχουν απευθυνθεί σε δικηγορικά γραφεία με την προοπτική να στραφούν δικαστικά κατά των πρυτανικών αρχών των ΑΕΙ όπου φοιτούν τα παιδιά τους». Τα «παιδιά τους». Γονείς φοιτητών. Ενηλίκων. Μια είδηση που μας θυμίζει μια ωραιότατη ακτιβιστική δράση που θα μπορούσε να έχει ήδη υλοποιηθεί από τους πληγέντες της ιστορίας, αν ήμασταν σε κανονικό κράτος –μαζικές μηνύσεις κατά των πρυτανικών αρχών και «κατά παντός υπευθύνου» για τις καταλήψεις– αλλά στην ελληνική, παλαβή εκδοχή της. Αντί τις μηνύσεις να τις κάνουν οι (ενήλικες, ξαναλέω) φοιτητές και φοιτήτριες, σκέφτηκαν να τις κάνουν οι μανούλες και οι μπαμπακούληδες. Τέλος παρένθεσης.
Η ανομία είναι μέρος της καθημερινότητας, η φυσική, φυσιολογική κατάσταση, υπό την ανοχή τόσο της κοινωνίας όσο και του κράτους. Ακόμα και όταν ξεφεύγει από κάποια ασαφή «όρια» και προκαλεί το ως τότε αποχαυνωμένο «κοινό αίσθημα», τίποτε δεν αλλάζει. Το κράτος υποκρίνεται ότι αντιδρά, δεν κάνει τίποτε, και μετά όλες και όλοι το ξεχνάμε. Δεν υπάρχει καλύτερο παράδειγμα από τη βία στα γήπεδα. Πριν από δύο μήνες αυτό ήταν το νούμερο ένα θέμα συζήτησης: η αντιμετώπιση της γηπεδικής βίας, ύστερα από άλλη μια δολοφονία. Για ογδοηκοστή φορά το κράτος εξήγγειλε μέτρα και μεταρρυθμίσεις, υποσχέθηκε μαχαίρια στα κόκαλα, «ως εδώ». Τα γήπεδα έκλεισαν για το κοινό για δύο μήνες, και οι ποδοσφαιρικές Α.Ε. υποχρεώθηκαν να βάλουν κάμερες και συστήματα ασφαλείας. Οι δύο μήνες πέρασαν. Οι ποδοσφαιρικές Α.Ε. δεν έχουν βάλει κάμερες και συστήματα ασφαλείας. Αλλά τώρα αυτό δεν είναι πια το νούμερο ένα θέμα συζήτησης. Καμιά και κανείς σας δεν το πολυ-θυμάται και, βεβαίως, κανένας δεν κάνει πορείες και καταλήψεις απαιτώντας λύσεις για αυτό. Οπότε την επόμενη εβδομάδα τα γήπεδα ξανανοίγουν για το κοινό, χωρίς κάμερες και χωρίς συστήματα ασφαλείας, με μια θολή «παράταση» στις Α.Ε. να τα βάλουν όλα αυτά σε ένα, ενάμιση μήνα. Δεν θα τα βάλουν. Τίποτε δεν θα γίνει. Κανένας δεν ενδιαφέρεται. Δεν είναι καν ότι ο κόσμος περιμένει ένα επόμενο κακό συμβάν για να ξανα-ευαισθητοποιηθεί. Στις 20 Ιανουαρίου άγνωστοι επιτέθηκαν στη σύντροφο του αναπληρωτή προέδρου της Κεντρικής Επιτροπής Διαιτησίας, Σταύρου Μάνταλου έξω από το σπίτι της. Αφού τη χτύπησαν, απομακρύνθηκαν φωνάζοντας «αυτό είναι ένα μήνυμα για τον Μάνταλο».
Οι δράστες παραμένουν άγνωστοι και ελεύθεροι.