Το πιο ενδιαφέρον με τον απόηχο της υπερψήφισης του νομοσχεδίου για την ισότητα στον γάμο είναι ότι δεν υπάρχει απόηχος. Οι ζωές των άλλων προσφέρονται για συντηρητική κινδυνολογία και στεντόρειες καταγγελίες, αλλά στο τέλος παραμένουν ζωές των άλλων, δηλαδή σύνολο εμπειριών που αφορούν μόνο τους εμπλεκομένους σε αυτές και όχι αδιάκριτους τρίτους. Αυτό θα είναι ένα χρήσιμο μάθημα για την κυβέρνηση και για κάθε κυβέρνηση μετά από αυτήν: μεταρρυθμίσεις που φαντάζουν βουνό και αναβάλλονται για χρόνια μπορεί να είναι στην ουσία τους τετελεσμένες πριν καν τελεστούν τυπικά. Στο εξής, τα γκέι άτομα θα παντρεύονται και θα κάνουν οικογένειες, και η ζωή θα συνεχίζεται αθόρυβα. Σιγά το πράγμα.
Ποιος έμπλεξε με ποιον;
Η αθόρυβη μεταρρύθμιση, ωστόσο, προϋποθέτει μια προϋπάρχουσα ζύμωση· την ωρίμαση των συνθηκών (έστω σε μειοψηφικό επίπεδο). Στην περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ, οι πρωτοβουλίες του Στέφανου Κασσελάκη για την αναμόρφωση του κόμματος βρίσκουν διαρκώς αντιστάσεις επειδή, στην πραγματικότητα, τα στελέχη δεν συναίνεσαν ποτέ στην αλλαγή. Η παράταξη άλλαξε πρόεδρο όχι επειδή άλλαξε ή ήθελε να αλλάξει η ίδια, αλλά ελπίζοντας ότι έτσι θα αλλάξουν τα εκλογικά της ποσοστά. Τα τριήμερα στις Σπέτσες, τα ερωτηματολόγια και το ενδεχόμενο rebranding δεν ήταν ποτέ στα σχέδια των πολιτικά και πνευματικά οκνηρών στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ. Τόσο καιρό, οι επικριτές του Κασσελάκη οικτίρουν τον ΣΥΡΙΖΑ επειδή αλώθηκε από έναν «ξένο», όμως κανείς δεν σκέφτηκε το ενδεχόμενο ο ΣΥΡΙΖΑ να κάνει μεγαλύτερο κακό στον Κασσελάκη απ’ ό,τι ο Κασσελάκης στον ήδη κακοποιημένο ΣΥΡΙΖΑ.
Ηθικότεροι του γείτονα
Για τον αποδυναμωμένο ΣΥΡΙΖΑ των ούτως ή άλλως ασαφών αξιών και καιροσκοπικών απόψεων είναι, βέβαια, εύκολο να προβαίνει κανείς σε τέτοιες αποκαρδιωτικές διαπιστώσεις. Τι συμβαίνει όμως με το ΠΑΣΟΚ; Οι απογοητευτικές επιδόσεις ενός κόμματος που δεν σταματά να αυτοπροσδιορίζεται ως προοδευτικό, στην ψήφιση ενός προοδευτικού νομοσχεδίου, φαίνεται πως είναι ένα εκκωφαντικό καμπανάκι για όλους πλην των στελεχών του. Το ΠΑΣΟΚ παραμένει πεπεισμένο ότι αποτελεί αξιόπιστη επιλογή μόνο και μόνο επειδή δεν πιάστηκε να κάνει επισυνδέσεις σαν τον αντίπαλό του. Οι υπόλοιποι γνωρίζουν ότι απαιτείται και κάτι παραπάνω από αυτό.
Το λάθος του Erdem
Στην παγίδα της εξ αντιδιαστολής αυταρέσκειας είχε πέσει και το Βρετανικό Μουσείο για αιώνες: αφού η Ελλάδα είναι μια προνεωτερική οθωμανική επαρχία που αγνοεί τους θησαυρούς της, σκέφτηκε κάποτε, εμείς οι βιομηχανικά και πολιτιστικά προηγμένοι δικαιούμαστε να τους ενθυλακώσουμε και να τους κρατήσουμε επ’ άπειρον. Οι καιροί, όμως, αλλάζουν και η υπεροχή πρέπει να αποδεικνύεται αντί να κληρονομείται ως αυτονόητη. Η επίδειξη μόδας του brand Erdem μπροστά από τα Γλυπτά του Παρθενώνα δεν ήταν κακή επειδή ήταν κακά τα ρούχα (ο Erdem είναι ιδιαίτερα ταλαντούχος δημιουργός), αλλά επειδή κατέληξε σε έναν οπτικό σολοικισμό· σε ένα απερίσκεπτο mix που δεν βρήκε ποτέ το match του. Δεν έπαθαν τίποτα τα Μάρμαρα (όσο κι αν κάτι τέτοιες εκδηλώσεις τα εκθέτουν σε αχρείαστες διακινδυνεύσεις). Τα ρούχα, ωστόσο, φάνηκαν φτηνά, αστεία και φλύαρα δίπλα τους.
Κακομαθημένα παιδιά
Μεγάλη υπόθεση η συνέπεια, είτε είναι αισθητική είτε πολιτική. Θα περίμενε κανείς, για παράδειγμα, από όσους κόπτονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις αντιδημοκρατικές εκτροπές να αισθανθούν αποτροπιασμό μπροστά στη δολοφονία του Αλεξέι Ναβάλνι. Από τους ανεπανόρθωτα πουτινόφιλους Ελληνες, όμως, ακούστηκε κυρίως η αμηχανία της σιωπής, μαζί με κάτι θρασύτατες απόπειρες χιούμορ. Αυτή είναι η πολυτέλεια της δημοκρατίας: να βλέπουμε τον ολοκληρωτισμό στο μετρό των Εξαρχείων, στα μη κρατικά πανεπιστήμια και στην Εξεταστική, αλλά όχι στις στυγνές δικτατορίες. Αυτή είναι η κατάρα των κακομαθημένων.