Ταξιδεύοντας με το πλοίο της γραμμής νότια της Πάρου και της Αντιπάρου, με προορισμό τη Φολέγανδρο και τη Σίκινο, το αρχαϊκό ιερό που υψώνεται στα οκτώ μέτρα στην άκρη του ακατοίκητου Δεσποτικού, απαλλαγμένο πια από τις σκαλωσιές, είναι εντυπωσιακό. Αυτό το νησάκι, σταθμός εφοδιασμού για τους ταξιδευτές των αρχαϊκών χρόνων, με το διάσημο και πλούσιο ιερό στο οποίο λατρευόταν ο Απόλλωνας, γνώρισε ακμή στον 6ο αι. π.Χ.
Από μακριά θαυμάζεις την τρίτη διάσταση του μνημείου. Από κοντά, φτάνοντας στο νησί με καΐκι από τον μόλο του Αη Γιώργη Αντιπάρου, ξαφνιάζεσαι όταν, μετά τη μικρή ανηφόρα, αντικρίζεις το αποτέλεσμα του αναστηλωτικού έργου: τον στυλοβάτη του ναού με τους σπονδύλους των επτά κιόνων συμπληρωμένους από νέο και αρχαίο υλικό, αναστηλωμένους καθ’ ύψος τους τρεις κίονες με τα κιονόκρανα, τα επιστύλια, τις ταινίες, τα τρίγλυφα, τις μετόπες και τα γείσα. Διακρίνεται το τελετουργικό εστιατόριο με τα τρία δωμάτια, οι προσόψεις και οι παραστάδες των εισόδων με τα κατώφλια τους και δεξιά ο ναός με τον ενδιάμεσο τοίχο που χτίστηκε εκ νέου από αρχαίο και νέο υλικό.
Τέλος Οκτωβρίου ολοκληρώθηκε η, δεύτερη για φέτος, αναστηλωτική περίοδος στο Δεσποτικό, λέει στην «Κ» ο ανασκαφέας Γιάννος Κουράγιος. «Συμπληρώθηκαν τα τρία δωμάτια με τα θυραία ανοίγματα δυτικά και ανατολικά, ένας κίονας του εστιατορίου με ένα αρχαίο κιονόκρανο και οι τοίχοι εσωτερικά. Προσπαθήσαμε να απομακρύνουμε τη σκαλωσιά έπειτα από τέσσερα χρόνια, διότι υπάρχει έντονος κίνδυνος διάβρωσης εξαιτίας της αλμύρας της θάλασσας, θέτοντας σε κίνδυνο τα μαρμάρινα μέρη. Κάναμε το παν για να ολοκληρωθεί πρώτα καθ’ ύψος η αναστήλωση. Τοποθετήθηκαν τρία κομμάτια γείσα, οι μετόπες, ο αναλημματικός τοίχος, ενώ έγινε ειδική επεξεργασία του νέου υλικού που χρησιμοποιήσαμε».
Τον Μάιο του 2021 θα ξεκινήσει νέος κύκλος εργασιών στον βόρειο τοίχο του ναού, για να ολοκληρωθεί πλέον η αναστήλωση του οικοδομήματος Α (ναού και τελετουργικού εστιατορίου) εφόσον το επιτρέψουν οι συνθήκες πανδημίας. «Θα συμπληρωθεί από αρχαίο και νέο υλικό και θα σηκωθεί τρεις σειρές», λέει ο διευθυντής των ανασκαφών. Επειτα, με την άδεια του ΚΑΣ, θα ξεκινήσουν εργασίες στο κτίριο Δ, που έχει την ίδια τοιχοδομία με τον ναό. Υπεύθυνος του αναστηλωτικού έργου είναι ο Γουλιέλμος Ορεστίδης και της μελέτης για τη σεισμική απόκριση του μνημείου οι μηχανικοί Δημήτρης Εγγλέζος, Εύα-Ελένη Τουμπακάρη από την ΔΑΑΜ, και ο Βασίλης Παπαβασιλείου.
Για τον αρχαιολόγο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων που ανασκάπτει το Δεσποτικό από το 1997, είναι σημαντικό ότι έγιναν διαδρομές στον αρχαιολογικό χώρο. Ενα χυτό μπετόν με χρώμα, ώστε να προσομοιάζει με το έδαφος. Η διαδρομή (και για ΑμεΑ) ξεκινάει από τον μόλο. Η ανασκαφή του Δεσποτικού, που διενεργεί ο κ. Κουράγιος με την ομάδα του και στενή συνεργάτιδα την Ιλια Νταϊφά, προκάλεσε το έντονο ενδιαφέρον των επισκεπτών και των τουριστικών πρακτορείων. «Ολα αυτά απαιτούν εξαιρετική οργάνωση, ένα φυλάκιο εκεί που θα φτάνουν τα πούλμαν στον Αη Γιώργη για να συνεχίσουν οι επισκέπτες με το καΐκι απέναντι. Απαραίτητος είναι ένας μικρός σταθμός ενημέρωσης του κοινού καθώς και διακριτικό φυλάκιο στο Δεσποτικό που έχει εγκρίνει το ΚΑΣ. Ομως, δεν γνωρίζουμε ακόμη αν στο νησί, στο οποίο δεν υπάρχει ηλεκτροδότηση και υδροδότηση, θα λειτουργήσουν χώροι υγιεινής. Σίγουρα είναι απαραίτητοι, όπως και ένα σκίαστρο για τους επισκέπτες. Τον πρώτο λόγο έχει το ΥΠΠΟΑ. Ο χώρος τώρα είναι προσβάσιμος, αλλά οργανωμένος και ασφαλής θα γίνει εφόσον καθοριστεί εισιτήριο».
Εκτός από τη μάντρα ύψους 1,40 μ. και μήκους 400 μ. που κατασκευάστηκε για να προστατευθεί ο χώρος από τα 800 κατσίκια που υπάρχουν στο Δεσποτικό, τον Οκτώβριο πραγματοποιήθηκαν και εργασίες συντήρησης στο ανατολικό συγκρότημα. «Οι επισκέπτες που φτάνουν στο Δεσποτικό πατάνε τα αρχαία οικοδομήματα προκαλώντας –χωρίς να το γνωρίζουν– καταστροφές. Γι’ αυτό είναι απαραίτητες οι διαδρομές στους αρχαιολογικούς χώρους, ώστε να οδηγείται το κοινό σε συγκεκριμένες πορείες. Κι αυτές δεν γίνονται ούτε με χαλίκι ούτε βέβαια με πατημένο χώμα που σκορπίζουν οι βροχές, αλλά με υλικό αντοχής».
Στα 23 χρόνια των ανασκαφών ετοιμάζεται η πρώτη επιστημονική έκδοση για το Δεσποτικό, στη σειρά Babesch Supplements Series που εκδίδεται στη Leuven, με τίτλο «Despotiko, the site of Mandra, the “Temple” complex and its Deposits». Σχεδιάζεται επίσης η δημοσίευση των 30 βάσεων αναθημάτων που έχουν βρεθεί έως τώρα. Οπως και τα 88 κομμάτια αρχαϊκών Κούρων, φυλάσσονται όλα στο Μουσείο Πάρου.