ALFRED LANSING
Καρτερία. Το απίστευτο ταξίδι του Σάκλετον στην Ανταρκτική
μτφρ. – επίμετρο: Θωμάς Μαστακούρης
εκδ. Λαβύρινθος, 2020, σελ. 480
Το μακρινό 1513, ο Ισπανός εξερευνητής Βάσκο Νούνιες ντε Μπαλμπόα διέσχισε το δάσος του ισθμού του Ντάριερν, στον Παναμά, και βρέθηκε μπροστά σε ένα εκπληκτικό θέαμα που κανένας συμπατριώτης του δεν είχε αντικρίσει έως τότε: μπροστά του απλωνόταν σε όλο του το μεγαλείο ο Ειρηνικός ωκεανός. Ο Μπαλμπόα έγινε έτσι ο πρώτος Ευρωπαίος ο οποίος είδε με τα μάτια του τον μεγαλύτερο ωκεανό της Γης από την πλευρά της αμερικανικής ηπείρου.
Μπορεί το κατόρθωμα του Μπαλμπόα να μην είναι γνωστό στο ευρύ κοινό, αλλά οι άνδρες της ιστορικής, και μοιραίας, αποστολής του Σάκλετον στην Ανταρκτική το 1915 τον μνημόνευσαν με μια έντονη συναισθηματική φόρτιση μόλις το καράβι τους, το πανέμορφο ιστιοφόρο «Καρτερία», προσπέρασε έναν επικίνδυνο λαβύρινθο από παγόβουνα και βρέθηκε μπροστά στον ανοιχτό ωκεανό.
Η «Καρτερία» είχε αποπλεύσει από το Μπουένος Αϊρες το πρωί της 26ης Οκτωβρίου 1914 για το τελευταίο λιμάνι που θα έπιανε, το έρημο νησί της Νότιας Γεωργίας, έξω από τη νότια άκρη της Νότιας Αμερικής.
Στην πραγματικότητα, η αποστολή είχε ξεκινήσει νωρίτερα, από τη Βρετανία, και δεν είχε αρχίσει καλά: το καλοκαίρι του 1914, την ίδια ακριβώς ημέρα που ο Γεώργιος Ε΄ έδινε στον σερ Ερνεστ Σάκλετον τη βρετανική σημαία για να την πάρει μαζί του με την Αυτοκρατορική Διανταρκτική Αποστολή, η Βρετανία κήρυξε τον πόλεμο στη Γερμανία. Ηταν το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και ο δεινός εξερευνητής, παρότι είχε γυρίσει τον κόσμο ανάποδα για να εξασφαλίσει τις απαραίτητες χορηγίες και κάθε είδους εξοπλισμό (όπως και τους 27 άνδρες του πληρώματος – αλλά αυτό ήταν το πιο εύκολο τελικώς), συνειδητοποίησε ότι ίσως θα έπρεπε να εγκαταλείψει το μεγαλεπήβολο σχέδιό του.
Αφού συμφώνησαν τα μέλη της αποστολής, έθεσαν στη διάθεση του Βασιλικού Πολεμικού Ναυτικού τους εαυτούς τους και την «Καρτερία». Ομως οι βρετανικές Αρχές τούς αποδέσμευσαν – ο ίδιος ο Τσώρτσιλ, Πρώτος Λόρδος του Ναυαρχείου τότε, δήλωσε ότι «η κυβέρνηση επιθυμούσε η αποστολή να προχωρήσει κανονικά», όπως και έγινε, για να εξελιχθεί «στη μεγαλύτερη όλων των ανθρώπινων περιπετειών στην Ανταρκτική», μια δραματική, μυθιστορηματική ιστορία επιβίωσης για τον ίδιο τον Σάκλετον και τους άνδρες του πληρώματος.
Αυτή ήταν η τρίτη φορά που ο Σάκλετον βρέθηκε στην παγωμένη ήπειρο. Η πρώτη ήταν το 1901 ως μέλος της Εθνικής Διανταρκτικής Αποστολής, επικεφαλής της οποίας ήταν ο διάσημος Ρόμπερτ Σκοτ, ο οποίος πέτυχε τη βαθύτερη διείσδυση μέσα στην ήπειρο για την εποχή του. Το 1907 ο Σάκλετον τέθηκε επικεφαλής της πρώτης αποστολής που είχε θέσει ως προορισμό της τον Νότιο Πόλο. Πλησίασε στα 97 μίλια (περ. 160 χλμ.), αλλά αναγκάστηκε να εγκαταλείψει εξαιτίας της έλλειψης τροφίμων, ενώ το ταξίδι της επιστροφής ήταν μια αγωνιώδης κούρσα με τον θάνατο.
Η πρωτιά
Αυτός που κατάφερε να φθάσει στον Νότιο Πόλο ήταν εντέλει ο Νορβηγός Ρόαλντ Αμουντσεν, ο οποίος νίκησε τον Βρετανό Σκοτ κατά μόλις ένα μήνα, το 1912. Ηταν μια τρομερή απογοήτευση για τον διάσημο εξερευνητή – όμως τα πράγματα πήραν τραγική διάσταση: ο Σκοτ και οι τρεις σύντροφοί του πέθαναν από σκορβούτο καθώς επέστρεφαν στη βάση τους.
Με τον Νότιο Πόλο κατακτημένο, ο Σάκλετον έβαλε τώρα στόχο το πέρασμα της ηπείρου από άκρη σε άκρη, και το βιβλίο του Αμερικανού δημοσιογράφου Αλφρεντ Λάνσινγκ (1921-1975) περιγράφει αριστουργηματικά την αγωνιώδη αυτή υπερπροσπάθεια, η οποία θα καταλήξει σε αποτυχία: η «Καρτερία» κυριολεκτικά θα καταξεσκιστεί από τους πάγους. Μάλιστα, το βιβλίο εκκινεί από αυτό ακριβώς το σημείο, με τον φιλόδοξο, αποφασιστικό Σάκλετον να διατάζει να εγκαταλείψουν το πλοίο, και από εκεί θα ξεκινήσει μια πραγματική οδύσσεια σε ένα από τα πλέον εχθρικά, αφιλόξενα, σχεδόν εξωγήινα, μέρη του πλανήτη. Αρκεί να πούμε ότι αυτό που ονειρεύτηκε ο Σάκλετον κατορθώθηκε το 1958 από τον δρα Βίβιαν Φουκς – ακόμα και τότε, όμως, με μεγάλες δυσκολίες.
Η «Καρτερία» είχε κυκλοφορήσει στην Αμερική το 1959, καρπός ασίγαστου πάθους και εξαντλητικής έρευνας του Αμερικανού δημοσιογράφου (βετεράνου του πολεμικού ναυτικού και τραυματία κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο), σημείωσε σχετική επιτυχία αρχικά (το ’59 τα βλέμματα όλων ήταν στραμμένα στο Διάστημα), απέκτησε όμως μεγάλη φήμη τη δεκαετία του ’80 και πλέον θεωρείται κλασικό βιβλίο στο είδος του (το 2013 έκανε την 59η έκδοσή του).
Δικαίως: Πέρα από την άρτια ερευνητική εργασία του (με ταξίδια στη Βρετανία και συνεντεύξεις με τους επιζώντες της αποστολής), ο Λάνσινγκ αποδεικνύεται έξοχος αφηγητής, οι περιγραφές των ανυπέρβλητων δυσχερειών είναι συγκλονιστικές μέσα στη δραστική στεγνότητα της γραφής του, ενώ ξέρει να σκιαγραφεί δεξιοτεχνικά τους πρωταγωνιστές. Ορισμένες δε παράγραφοι είναι αλησμόνητες: «Σε ολόκληρο τον κόσμο», γράφει, «δεν υπάρχει πιο απόλυτη ερημιά από εκείνη της πολικής νύχτας. Είναι μια επιστροφή στην Εποχή των Παγετώνων – δίχως ζεστασιά, ζωή ή κίνηση. Μόνο εκείνοι που την έχουν ζήσει μπορούν να αντιληφθούν τι σημαίνει η απουσία ήλιου, επί ημέρες και εβδομάδες. Λίγοι απ’ όσους είναι ασυνήθιστοι σε αυτήν μπορούν να καταπολεμήσουν τα συμπτώματά της και κάποιοι έχουν παραφρονήσει εντελώς».
Η ελληνική έκδοση ευτύχησε πολλαπλώς, κυρίως ως προς την εξαίρετη, φροντισμένη μετάφραση του Θωμά Μαστακούρη, τα επεξηγηματικά σχόλια αλλά και το άκρως ενδιαφέρον, κατατοπιστικό επίμετρο.
Ο συγγραφέας δεν πρόλαβε να απολαύσει τον θρίαμβο της «Καρτερίας»: πέθανε ξαφνικά το 1975, στα πενήντα τέσσερά του. Δεν πέθανε πολύ μεγαλύτερος από τον ήρωά του, τον Σάκλετον, ο οποίος, όπως μας πληροφορεί ο κ. Μαστακούρης, επιχείρησε μία ακόμα (αποτυχημένη) αποστολή στην Ανταρκτική το 1921, για να πεθάνει στο παγωμένο νησί της Νότιας Γεωργίας, το 1922, από έμφραγμα, καταβεβλημένος και καταπονημένος, στα σαράντα επτά του. «Ετσι, ο μεγάλος εξερευνητής έμεινε για πάντα στο ανεμοδαρμένο, μοναχικό νησί στο οποίο μέσα από τόσους θανάσιμους κινδύνους είχε κατορθώσει να αράξει με μια μικροσκοπική σωσίβια λέμβο, μερικά χρόνια πριν».