Το 1977 o Νικήτας Σταματελόπουλος ήταν εννέα ετών. Τη δεύτερη Κυριακή του Οκτωβρίου εκείνης της χρονιάς ταξίδευε με τον πατέρα του και τον μικρότερο αδελφό του στο Χιλιομόδι της Κορινθίας για να καταθέσουν στεφάνι στον ανδριάντα του Νικήτα Σταματελόπουλου, γνωστότερου ως Νικηταρά.
Το χωριό Χιλιομόδι απέχει περίπου 15 χιλιόμετρα από τον οικισμό Δερβενάκια, όπου το 1822 δόθηκε μια από τις πιο σημαντικές μάχες της Ελληνικής Επανάστασης. Ο πατέρας του έκανε το ίδιο ταξίδι κάθε χρόνο για να τιμήσει τη μνήμη του προγόνου του που συμμετείχε στη Μάχη των Δερβενακίων, αλλά εκείνη τη φορά η τελετή πήρε διαφορετική τροπή, που χαράχθηκε στη μνήμη του νεαρού τότε Νικήτα. «Την ώρα που ήμασταν στην πρώτη γραμμή, ο πατέρας μου μας ξεπροβόδισε και έδωσε σε εμάς το στεφάνι για να το καταθέσουμε», μας λέει ο κ. Σταματελόπουλος. «Εκείνη τη φορά το χειροκρότημα του κόσμου με συγκλόνισε, ένιωσα πως κάτι σημαντικό συμβαίνει».
Αυτή η παιδική ανάμνηση ήταν η πρώτη «επαφή» με τον ήρωα του ’21, όπως λέει σήμερα ο 53χρονος πολιτικός μηχανικός. Από τότε μελετάει την ιστορία της οικογένειάς του, ψάχνει σε πηγές για να μάθει περισσότερα για τον ίδιο, ενώ το μόνο κειμήλιο που έχει στα χέρια του είναι μια επιστολή του Νικηταρά προς τον Παπαφλέσσα (την εποχή που είχε οριστεί υπουργός Εσωτερικών), με την οποία ζητάει τη μετατροπή ενός τεμένους του Ναυπλίου σε σχολείο ή θέατρο. «Θεωρώ χάρισμα να είσαι απόγονος ενός ήρωα, παρότι οι ήρωες της Επανάστασης ανήκουν σε όλους τους Ελληνες. Δεν μπορούμε να τους καπηλευτούμε, αλλά είμαστε απευθείας απόγονοι, φέρουμε τα γονίδιά τους και αυτό είναι ένα χάρισμα».
Για τους περισσότερους από εμάς, η πρώτη επαφή με τους αγωνιστές του ’21 γίνεται στις σχολικές τάξεις και παραμένει εκεί. Οι ήρωες είναι ονόματα σε ένα ποίημα ή στίχοι ενός δημοτικού τραγουδιού, ζωγραφιστές εικόνες σε αφισάκια που βγαίνουν από τις σχολικές αποθήκες στις εθνικές επετείους ή ταυτίζονται με τις ημερομηνίες και τα γεγονότα που είναι «sos» στο μάθημα της Ιστορίας. Εκτός όμως από αγωνιστές, οι ήρωες του ’21 ήταν και άνθρωποι που άφησαν απογόνους.
Με αφορμή την επέτειο των 200 ετών από την κήρυξη της Επανάστασης, αναρωτηθήκαμε πώς είναι να μεγαλώνεις με ένα όνομα και μια κληρονομιά που έχει ταυτιστεί με ένα σύμβολο. Είναι άραγε κάτι μακρινό που ανήκει στην εποχή του ή επηρεάζει πτυχές της ζωής των απογόνων του σήμερα, δύο αιώνες μετά;
«Απόλυτα», απαντάει στο ερώτημα ο Κωνσταντίνος Ζαΐμης. Μεγαλώνοντας με τις οικογενειακές διηγήσεις για τα κατορθώματα του Ασημάκη Ζαΐμη, του Ανδρέα και αργότερα του Θρασύβουλου, ο κ. Ζαΐμης και τα αδέλφια του ένιωθαν υπερηφάνεια και ευθύνη. «Προσπαθείς αυτά που ακούς να μη σε οδηγούν σε μια έπαρση, αλλά να είσαι σεμνός και ταπεινός. Ακούγαμε για τον Ανδρέα και τον Ασημάκη, όμως η οικογένειά μου είχε μια πιο προσγειωμένη άποψη για όλα αυτά. Ολοι οι Ελληνες εκείνης της εποχής έδωσαν τα πάντα, θυσίασαν ό,τι είχαν και δεν είχαν, οπότε ήταν μια συνολική ιστορία».
Οσο μεγαλώνει αντιμετωπίζει με δέος το «business plan», όπως λέει, της Επανάστασης, που με τα σημερινά δεδομένα φαντάζει «ασύλληπτο και ακατόρθωτο», και καταλαβαίνει γιατί μερικές αξίες και έννοιες δεν έχουν την ίδια βαρύτητα για τις νεότερες γενιές. «Διαφορετική είναι η κοινωνία του 2021 από την κοινωνία πριν από 30 ή 60 χρόνια. Αν όμως δεν διατηρήσουμε κάποιες αξίες που αφορούν τη σχέση μας με την πατρίδα, αυτό θα το βρούμε μπροστά μας. Δεν μιλάμε για κάποια ένοπλη μάχη, αλλά η πατρίδα πάντα θα χρειάζεται ανθρώπους που την αγαπάνε», σημειώνει.
Η οικογενειακή κληρονομιά καθόρισε, επίσης, την ταυτότητα του νομικού Θεόδωρου Ασπρογέρακα-Γρίβα, που διδάχθηκε από μικρός την ιστορία των Γριβαίων. Η οικογένειά του ανάγει την καταγωγή της στα χρόνια της Αναγέννησης και φέρει δική της σημαία και οικόσημο. Ο οπλαρχηγός Θεόδωρος Γρίβας παντρεύτηκε την Ελένη Μπούμπουλη, κόρη της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας, και οι απόγονοί τους βρέθηκαν σε υψηλές θέσεις στο νέο ελληνικό κράτος, στρατιωτικές ή πολιτικές. «Η οικογένειά μου θεωρούσε επιβεβλημένο οι πατρογονικές μας αξίες να μεταλαμπαδεύονται με υπερηφάνεια από γενιά σε γενιά. Και κάθε νεότερη γενιά, σαν θεματοφύλακάς τους, να νιώθει την ευθύνη και το προνόμιο να χτίζει τη δική της ιστορία πάνω σε αυτά τα γερά θεμέλια που παρέλαβε», μας λέει ο ίδιος.
Η Μαρίνα Παπατσώνη μεγάλωσε υπό το άγρυπνο βλέμμα του προγόνου της, Δημητρίου Παπατσώνη. Ο πίνακας του 1862 διά χειρός Θ. Δράκου με τον φουστανελοφόρο Παπατσώνη κοσμούσε το πατρικό της σπίτι και τώρα βρίσκεται στο δικό της καθιστικό. «Στο σπίτι κυριαρχούσε αυτό το πορτρέτο», σχολιάζει. «Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου θυμάμαι την ιστορία μας, τη σύνδεση του παππού και του προπάππου με την Ιστορία της Ελλάδας, τη μεγάλη αγάπη του πατέρα μου για τη Μεσσηνία. Ολο αυτό ήταν πολύ έντονο, είναι ένα με τη μνήμη μου».
Η γενική διευθύντρια ανάπτυξης και εταιρικών υποθέσεων της ΤΕΜΕΣ δεν ένιωσε, μας λέει, την οικογενειακή της ιστορία σαν βάρος, αλλά ως ευθύνη. «Πάντα έλεγε ο πατέρας μου ότι έχουμε ευθύνη απέναντι στην ιστορία μας, να επιλέγουμε το σωστό και το δίκαιο και να παλεύουμε πάντα για το μακρόχρονο συμφέρον και όχι για το άμεσο», τονίζει. «Οταν κάποιος μπορεί και έχει, έχει ευθύνη να κάνει. Το ξανασυνάντησα στην εταιρεία που είμαι τώρα. Οταν μπορείς, έχεις ευθύνη».
Η αγωνία να μεταφέρουν αυτά που συμβολίζουν οι αγωνιστές του ’21
Ορισμένες φορές, αυτή η κληρονομιά επηρέασε και τις επαγγελματικές επιλογές απογόνων, είτε άμεσα ή έμμεσα. Ο Σταμάτιος Κανάρης, απόγονος 6ης γενιάς του Γεώργιου Μικέ Κανάρη, υπηρέτησε ως αξιωματικός στο Πολεμικό Ναυτικό και αποστρατεύτηκε το 2013. Αν και δεν είναι ευρύτερα γνωστός όσο ο μεγαλύτερος αδελφός του, Κωνσταντίνος Κανάρης, ο Γεώργιος συμμετείχε στον αγώνα του Μεσολογγίου και μετά την απελευθέρωση χρίστηκε (μαζί με τους γιους του) αξιωματικός του Βασιλικού Ναυτικού από τον Οθωνα.
«Μου δημιουργούνται συναισθήματα μεγάλης υπερηφάνειας και τιμής που φέρω το όνομα Κανάρης και είμαι συνέχειά τους, του Κωνσταντίνου, του Γεωργίου, του Μικέ και του Ανδρέα. Αυτοί οι ήρωες καθόρισαν την επαγγελματική επιλογή μου, τη δική μου και του αδελφού μου Μιλτιάδη, ο οποίος έχει φύγει από τη ζωή και ο οποίος ήταν επίσης αντιναύαρχος του Πολεμικού Ναυτικού», υπογραμμίζει.
Ο Οδυσσέας Κόλιας, που προέρχεται από το γένος του Μεσολογγίτη πολεμιστή Ραζηκότσικα και διδάσκει μάρκετινγκ, προσέγγισε την Ιστορία του ’21 με έναν διαφορετικό τρόπο. Πρόσφατα έγραψε ένα βιβλίο που «παραλληλίζει» αρετές των αγωνιστών με τη σύγχρονη επιχειρηματικότητα. Το βιβλίο είναι υπό έκδοση. Ποιες είναι αυτές οι αρετές; «Για παράδειγμα, η υπέρβαση. Ο Κολοκοτρώνης έλεγε ότι όταν ξεκίνησαν την Επανάσταση τους έλεγαν τρελούς. Τηρουμένων όλων των αναλογιών, τα σημερινά startups υπέρβαση είναι», αναφέρει ως παράδειγμα.
Ορισμένοι από τους απογόνους με τους οποίους μιλήσαμε έτυχε να μεγαλώσουν και να ζήσουν στις προγονικές τους κατοικίες και σε πύργους που το ’21 λειτούργησαν ως οχυρά και ορμητήρια, προκαλώντας τους ακόμα πιο έντονα συναισθήματα για την κληρονομιά τους. Ο 19χρονος Γκολφίνος Πετμεζάς έχει ζωντανές τις μνήμες της παιδικής του ηλικίας στον Πύργο των Πετμεζαίων στο χωριό Κάτω Λουσούς στα Καλάβρυτα. «Πολλές φορές ο πατέρας μου αναφερόταν σε γεγονότα της περιοχής και στις ηρωικές μάχες, αλλά και στην ιστορία του πύργου, διηγήσεις που στο παιδικό μου μυαλό φάνταζαν μαγικές, εξωπραγματικές, βγαλμένες από βιβλίο επιστημονικής φαντασίας. Ακόμη, δεν θα ξεχάσω ποτέ πώς ένιωθα όταν κοιμόμουν χειμώνα στον πύργο, όπου άκουγες και αισθανόσουν τον αέρα και τη βροχή στο μαξιλάρι σου», μας λέει και νιώθει βάρος και ευθύνη «για το εάν θα μπορέσεις κι εσύ να μεταφέρεις, να περάσεις στους άλλους όλα αυτά που συμβολίζουν αυτοί οι άνθρωποι».
Αντίστοιχα βιώματα είχε και ο Κωνσταντίνος Πλαπούτας, απόγονος του στρατηγού Δημήτριου Πλαπούτα, ο οποίος μεγάλωσε στο σπίτι των προγόνων του στο χωριό Παλούμπα. Εδώ και 20 χρόνια ο κ. Πλαπούτας είναι και ο πρόεδρος του Πατριωτικού Ομίλου Απογόνων Αγωνιστών του 1821, που ιδρύθηκε το 1938 από τα δισέγγονα των πρωταγωνιστών της Επανάστασης, μέλη του οποίου είναι και οι προαναφερθέντες απόγονοι αυτής της σελίδας (εκτός από την κ. Μαρίνα Παπατσώνη).
«Οι σκοποί του ομίλου δεν έχουν σχέση με εθνικισμό ή κάποια τέτοια τάση. Εμάς μας ενδιαφέρουν μόνο οι απόγονοι. Δεν έχουν παρεισφρήσει επιτήδειοι να τον εκμεταλλευτούν», μας λέει και μας μιλάει για το ερώτημα που διατρέχει τις συνεντεύξεις με τα μέλη του. Τι σημαίνει να είσαι απόγονος ενός αγωνιστή του ’21; «Είναι πολύ δύσκολο θέμα. Σε καμία περίπτωση δεν θέλω να προβάλω το όνομά μου. Δεν σημαίνει κάτι που εγώ λέγομαι Πλαπούτας. Σημαίνει πολλά ο Πλαπούτας, όχι εγώ. Εγώ καλούμαι να το μεταφέρω αυτό και εκεί μπορεί να υπάρξει κάποια σύγχυση. Δεν θέλω να αισθάνομαι αχθοφόρος ενός μεγάλου ονόματος, δεν μπορώ να γίνω ήρωας. Εμείς μπορούμε μόνο να μεταφέρουμε αλώβητο αυτό που γνωρίζουμε για εκείνους», μας λέει.