Τινάζοντας τη… λήθη από κτίρια της Αθήνας

Τινάζοντας τη… λήθη από κτίρια της Αθήνας

10' 23" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Αναθάρρησε η γειτονιά, όταν από το κτίριο της οδού Μαυρομιχάλη 6, λίγα μόλις μέτρα από την πολύβουη Ακαδημίας, απομακρύνθηκαν οι λινάτσες και τα ικριώματα. Και πίσω από την γκρίζα όψη που είχαμε συνηθίσει να βλέπουμε σχεδόν δέκα χρόνια σε αυτό το σημείο του κέντρου, μια περιοχή των θεάτρων, των βιβλιοπωλείων και της μουσικής, αποκαλύφθηκε το τριώροφο με τα ψηλά παράθυρα και τις έξι κεφαλές Καρυατίδων να σμιλεύουν πάνω του μια ιστορία 139 χρόνων. Και τι ιστορία! Το αστικό σπίτι μιας άλλης Αθήνας δύο μεγάλων ανδρών: Πρώτα του Ερνέστου Τσίλλερ που το σχεδίασε για μόνιμη κατοικία του και έζησε εδώ με τη σύζυγό του, πιανίστρια Σοφία Δούδου και τα παιδιά τους, φιλοξενώντας στο σαλόνι τους προσωπικότητες όπως οι Ντέρπφελν, Ραγκαβής, Μαυρομιχάλης, Τσαλδάρης. Και έπειτα του Κεφαλονίτη τραπεζίτη και συλλέκτη Διονύσιου Π. Λοβέρδου, που αγόρασε σε πλειστηριασμό το σπίτι όταν ο Γερμανός αρχιτέκτονας το πούλησε αντιμέτωπος με μεγάλα οικονομικά προβλήματα. 
Ηταν το 1912, όταν ο τραπεζίτης το αγόρασε για κατοικία αλλά και για να εκθέσει τις πλούσιες συλλογές του. Εδώ δημιούργησε το ιδιωτικό Μουσείο Βυζαντινής Τέχνης με το όνομά του, με τροποποιήσεις και προσθήκες όπως το «παρεκκλήσι» χωρίς ανοίγματα, με τρούλο και οκταγωνικό τύμπανο και την αίθουσα με τους μαρμάρινους κίονες, που επιμελήθηκε ο αρχιτέκτονας Αριστοτέλης Ζάχος.

Κορωνοϊού επιτρέποντος, από τον Μάιο το «Μουσείο Διονυσίου Λοβέρδου» θα λειτουργήσει ως παράρτημα του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, στεγάζοντας την υπέροχη συλλογή Λοβέρδου. Η αποκατάσταση και ανάδειξη του ρημαγμένου αρχοντικού που δοκιμάστηκε από σεισμούς, αλλά και από μια πυρκαγιά το 1980, όταν φιλοξενούσε το βεστιάριο της Λυρικής Σκηνής, είναι μια ανάσα για την περιοχή και τους κατοίκους της. Αποτελεί και μέρος μιας αναβάθμισης κτιριακών υποδομών για πολιτιστικές χρήσεις που δημιουργούνται ήδη στην πόλη και θα αυξηθούν σταδιακά τα επόμενα χρόνια. Πολιτιστικών πυρήνων που βοηθούν το city branding της Αθήνας – την προβολή του κέντρου,  την ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού, την αύξηση της παραμονής των ξένων επισκεπτών τα καλοκαίρια στο κέντρο της πόλης, προσφέροντας περισσότερες ευκαιρίες να επιλέξουν διαδρομές σε μουσεία, μνημεία, γειτονιές. Ενας κύκλος έργων κλείνει και ένας νέος κύκλος θα ανοίξει προκειμένου να αποκατασταθούν χώροι και να δοθούν σε νέες χρήσεις. Εργα του υπουργείου Πολιτισμού που κάποια χρηματοδοτούνται από την Περιφέρεια Αττικής, μέσω του ΠΕΠ Αττικής, στο ΕΣΠΑ.

Τινάζοντας τη… λήθη από κτίρια της Αθήνας-1
Το εκκλησάκι του Αγίου Ελισσαίου θα ενταχθεί στο Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού.

Το έργο επέκτασης, οι γυάλινες επιφάνειες, η νέα εικόνα και οι επιπλέον χώροι της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, δημιουργούν μια αισιόδοξη διάθεση. Επιπλέον σχηματίζεται ένας ισχυρός πολιτιστικός πυρήνας ο οποίος ξεκινά από τη Βασιλίσσης Σοφίας και το Μέγαρο Μουσικής, συνεχίζει στη Βασιλέως Κωνσταντίνου, τη Ρηγίλλης, τη Νεοφύτου Δούκα και την Κουμπάρη, περιλαμβάνοντας και το Πολεμικό Μουσείο, το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο (ΒΧΜ), το Ωδείο Αθηνών, το Λύκειο του Αριστοτέλη, τα Μουσεία Κυκλαδικής Τέχνης και Μπενάκη. Στο μεταξύ, στο Ωδείο Αθηνών πραγματοποιούνται εργασίες εκσυγχρονισμού που χρηματοδοτούνται από το ΠΕΠ 2014-2020, οι οποίες περιλαμβάνουν αποπεράτωση του αμφιθεάτρου 600 θέσεων, κέντρο μουσικής τεχνολογίας, δημιουργία καφέ στο ισόγειο κ.ά. 

Τινάζοντας τη… λήθη από κτίρια της Αθήνας-2
Το τελευταίο σπίτι όπου έζησε ο Κωστής Παλαμάς στην οδό Περιάνδρου, στην Πλάκα, ρημάζει εδώ και δεκαετίες.

Ενας δεύτερος πυρήνας δημιουργείται στην Πλάκα. Στρίβοντας δεξιά από τη Λεωφόρο Αμαλίας στην Περιάνδρου, συναντάμε το παρατημένο διώροφο στο νούμερο 5. Μόνο η πλάκα πάνω από την πόρτα του θυμίζει τη σημασία του: «Στο σπίτι αυτό πέθανε ο εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς στις 27 Φεβρουαρίου 1943». Είναι το σπίτι όπου πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο ποιητής μετά την έξωσή του από την κατοικία της Ασκληπιού 3. Εδώ έζησε σε ένα από τα δύο διαμερίσματα του δευτέρου ορόφου με τη σύζυγό του Μαρία και την κόρη τους Ναυσικά. Με παρέμβαση της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη προχωρούν οι διαδικασίες απαλλοτρίωσης του κτιρίου από το υπουργείο, προκειμένου να μετατραπεί σε χώρο μελέτης και σπουδής της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας.

Διοσκούρων και Πολυγνώτου 

Συνεχίζοντας τη διαδρομή στην Πλάκα και τα δαιδαλώδη σοκάκια της με όλες τις αναφορές πολιτισμού ολόγυρα, συναντάμε το κτίριο της Διοσκούρων 4 και Πολυγνώτου 7. Εδώ θα στεγαστεί το Αρχείο Ελύτη που διαφυλάσσει η Ιουλίτα Ηλιοπούλου. Οταν με το καλό αποκατασταθεί, –γιατί υπήρξε ολιγωρία από το 2013, όπως παραδέχθηκε η υπουργός Πολιτισμού– το κοινό θα μπορεί να επισκεφθεί τον χώρο και οι μελετητές να μελετήσουν το έργο του νομπελίστα. Στο ισόγειο δημιουργείται χώρος υποδοχής των επισκεπτών αλλά και έκθεσης με τους σημαντικότερους σταθμούς της ζωής και του έργου του ποιητή που θα περιλαμβάνει χρονολόγιο, πρώτες εκδόσεις (52 βιβλία), χειρόγραφα, ζωγραφικά κολάζ, ενδεικτικές μεταφράσεις, ηχητικά ντοκουμέντα κ.ά. Στον όροφο θα λειτουργήσει χώρος πληροφοριών, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων για διαλέξεις, συνέδρια, εκπαιδευτικά προγράμματα, αλλά και μουσικές και ποιητικές εκδηλώσεις, μικρό καφέ. Και στο υπόγειο βιβλιοθήκη με βιβλία, περιοδικά (περίπου 1.000 τίτλοι), δίσκους, φωτογραφικό, ηχητικό και κινηματογραφικό υλικό. Ο προϋπολογισμός του έργου ανέρχεται σε 657.200 ευρώ και η δημοπράτησή του έχει προγραμματιστεί για το α΄ τρίμηνο του 2021.

Στην οδό Πολυγνώτου με τις μαγαρισμένες από τις μουτζούρες όψεις των νεοκλασικών, όπως τα κτίρια που στεγάζουν το Ιδρυμα Μελίνα Μερκούρη αλλά και διάφορες υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ, βρίσκεται και η οικία Κωλέττη (1773-1847). Το αρχοντικό όπου έζησε από το 1844-1847 ο πρωθυπουργός, κάποτε, της χώρας, ο οποίος συνδέθηκε με ραδιουργίες και δωροδοκίες, στέκει ετοιμόρροπο μέσα σε έναν άναρχο κήπο με την αινιγματική πήλινη γυναικεία μορφή να δεσπόζει στην πρόσοψη, δίπλα στα ξεχαρβαλωμένα παράθυρα. Το οίκημα στο οποίο βρίσκουν κατά καιρούς καταφύγιο άστεγοι, θα στεγάσει το πολύτιμο αρχείο της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης, με όλες τις αναστηλωτικές επεμβάσεις στον Ιερό Βράχο. Σε αυτό το οίκημα γυρίστηκε η ταινία «Το Αμαξάκι» με τον Ορέστη Μακρή στον ρόλο του Πλακιώτη αμαξά. Και δίπλα ακριβώς η περίφημη «Στέλλα» του Κακογιάννη. Κατηφορίζοντας προς το Μοναστηράκι, το οικοδομικό τετράγωνο Aρεως – Κλάδου – Βρυσακίου – Αδριανού περιλαμβάνει ένα συγκρότημα κτιρίων: το Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού. Θα ανοίξει σταδιακά από τον Ιούνιο με την έκθεση «Αντίδωρα του ‘21: Ηρωες και σύμβολα» στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 χρόνων από την Επανάσταση του ’21. Εκτός από το κτίριο Κ στο οποίο θα στεγαστεί η έκθεση, ανοίγουν το Γ1 και 2 και το Ε και, λίγο πιο κάτω, επί της Αρεως, το Τζαμί Τζισταράκη που λειτουργεί ως παράρτημα του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού. Η περίφημη «Αυλή των Θαυμάτων» υλοποιείται με χρηματοδότηση από το ΠΕΠ Αττικής 2007-2013 και 2014-2020. 

Τινάζοντας τη… λήθη από κτίρια της Αθήνας-3
Η οικία Αλεξάνδρου Σούτσου στην οδό Σταδίου θα αποκατασταθεί και προορίζεται να στεγάσει το Θεατρικό Μουσείο.

Ανηφορίζοντας από την Ομόνοια τη Σταδίου, το τριώροφο στον αριθμό 47 συνδέεται με την ιστορία του νεότερου ελληνικού κράτους. Είναι το σπίτι όπου διέμενε ο Αλέξανδρος Σούτσος, χαρακτηριστικό δείγμα όψιμου νεοκλασικισμού με πλούσιο μορφολογικό διάκοσμο. Σήμερα βρίσκεται σε κακή κατάσταση εξαιτίας περυσινής πυρκαγιάς, αλλά και άναρχων παρεμβάσεων επί δεκαετίες από τις εμπορικές χρήσεις. Η ένταξή του στη χρηματοδοτική περίοδο 2021-27 και η αποκατάστασή του είναι στους σχεδιασμούς του υπ. Πολιτισμού για τα εγκαταλελειμμένα κτίρια του κέντρου. Θα αποτελέσει –εκτός απροόπτου– το σπίτι του πολύπαθου Θεατρικού Μουσείου. Στο Μεταξουργείο, στην οδό Πλαταιών, συνεχίζονται οι εργασίες καθαρισμού στο ηλικίας 130 ετών συγκρότημα του Τυποβαφικού Εργαστηρίου «Βιοτεχνία Ελληνικών Μαντιλιών (ΒΕΜ)», θα γίνει ένα ζωντανό Κέντρο Χειροτεχνίας. Τέλος, στην Ακαδημία Πλάτωνος σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων (Προγραμματική Σύμβαση Πολιτισμικής Ανάπτυξης) δρομολογούνται η ανάπλαση και η ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Ακαδημίας Πλάτωνος. Η προκήρυξη αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για την εκπόνηση της μελέτης θα οδηγήσει στην ανέγερση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αθήνας στον χώρο που χωροθετήθηκε το 2002. Στο ΥΠΠΟΑ έχει εγκριθεί η κτιριολογική και η μουσειολογική μελέτη. Ενα μουσείο για την ιστορία της πόλης.

Το Μέγαρο Τσίλλερ – Λοβέρδου

Τινάζοντας τη… λήθη από κτίρια της Αθήνας-4
Το πολύπλοκο Μέγαρο Τσίλλερ – Λοβέρδου με έντονα τολμηρά χρώματα σε κάθε δωμάτιο, πανέμορφα ψηφιδωτά με φυτικό και ζωικό διάκοσμο, εντυπωσιακές τοιχογραφίες και οροφογραφίες, περίτεχνα γύψινα και ξυλόγλυπτα. (Φωτ. THOMAS KATSIKADAKOS)

Η είσοδος του «Μουσείου Διονυσίου Λοβέρδου» στη στενόχωρη Μαυρομιχάλη δεν έχει ακόμη αποκαλυφθεί εξ ολοκλήρου. Τα τελευταία προστατευτικά θα απομακρυνθούν τον Μάιο, όταν ανοίξουν –εκτός απροόπτου– όλα τα μουσεία. Τότε θα θαυμάσουμε ένα πολύπλοκο μέγαρο, με έντονα τολμηρά χρώματα σε κάθε δωμάτιο, πανέμορφα ψηφιδωτά με φυτικό και ζωικό διάκοσμο, εντυπωσιακές τοιχογραφίες και οροφογραφίες, περίτεχνα γύψινα, ξυλόγλυπτα, διάκοσμο με νεοπομπηιανά θέματα στην αίθουσα υποδοχής που θυμίζουν διακοσμήσεις του Γιούρι Σούμπιτς, στο Ιλίου Μέλαθρον. Το Μέγαρο Τσίλλερ – Λοβέρδου είναι ένα αρχιτεκτονικό στολίδι μιας άλλης Αθήνας που αναπαλαιώθηκε με συγχρηματοδότηση υπουργείου Πολιτισμού – ΠΕΠ Αττικής. Στο οίκημα αυτό σμίγουν δύο διαφορετικές αισθητικές. Η ευρωπαϊκή νεοαναγεννησιακή ιδιοσυγκρασία του Τσίλλερ με την ελληνικότητα του Λοβέρδου. Στο ισόγειο ο Γερμανός αρχιτέκτονας είχε το γραφείο του, ενώ στον δεύτερο όροφο βρίσκονται τα δωμάτια της οικογένειας. Συγκινούν τα ζωγραφικά θέματα, οι ελικοειδείς βλαστοί, το μονόγραμμα του Τσίλλερ στην οροφή του υπνοδωματίου (Ε.Ζ.) και βέβαια της συζύγου του (S.E.Z.) Σοφίας. Κομψοτεχνήματα παντού και στις πιο απρόβλεπτες γωνιές, όπως τα τσιμεντοπλακίδια που σχεδίαζε ο ίδιος. Ξαφνιάζουν το αναβατόριο τροφίμων και τα γύψινα που κρύβουν πίσω τους, αεραγωγούς. Το σύστημα που δρόσιζε το σπίτι τα καλοκαίρια. 

Τινάζοντας τη… λήθη από κτίρια της Αθήνας-5
Δεξιά φωτογραφία: NIKOS MYLONAS

«Το παράρτημα του Βυζαντινού Μουσείου, το “Μουσείο Δ. Λοβέρδου” προορίζεται αποκλειστικά για την έκθεση επιλεγμένων έργων της περίφημης συλλογής η οποία φυλάσσεται 42 χρόνια ως παρακαταθήκη στο ΒΧΜ μετά την παραχώρηση του μεγάρου στο ελληνικό Δημόσιο, με σκοπό την έκθεση της συλλογής», λέει στην «Κ» η δρ Κατερίνα Δελλαπόρτα, διευθύντρια του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου. «Η επανέκθεση της συλλογής αποσκοπεί να εκθέσει με σύγχρονα μέσα, αλλά με λιτό τρόπο, εικόνες, ξυλόγλυπτα, χειρόγραφα, αντικείμενα μικροτεχνίας και άμφια. Επιπλέον, να αποκαταστήσει και να αποδώσει κατά το δυνατόν την ατμόσφαιρα που ο Δ. Λοβέρδος είχε δημιουργήσει στην έκθεση και στους χώρους του μεγάρου, που είχε διττή χρήση, αυτήν της ιδιωτικής οικίας του συλλέκτη και του μουσείου του». Επίσης να προβάλει το κτίριο ως διατηρητέο μνημείο αναδεικνύοντας τις αρχιτεκτονικές του φάσεις, του Τσίλλερ καθώς και του αρχιτέκτονα της μεταγενέστερης φάσης του μεγάρου, Αριστοτέλη Ζάχου.

Το μουσείο θα έχει αναψυκτήριο, πωλητήριο, ενώ στο Πομπηιανό δωμάτιο και στο δώμα θα μπορούν να φιλοξενούνται μικρές συναυλίες, προβολές, διαλέξεις, περιοδικές εκθέσεις. Οπως δήλωσε ο περιφερειάρχης Αττικής, Γιώργος Πατούλης, σε επίσκεψή του «είναι σημαντικό να αποκαλύπτονται τέτοιου είδους πολιτιστικά και ιστορικά μνημεία τα οποία έχουν συμβάλει στην αστική φυσιογνωμία της Αθήνας».

Τινάζοντας τη… λήθη από κτίρια της Αθήνας-6
Το παρεκκλήσι με τρούλο στο εσωτερικό του μεγάρου της οδού Μαυρομιχάλη, το οποίο αναμένεται να ανοίξει τις πύλες του τις προσεχείς εβδομάδες.

Η διοργάνωση της έκθεσης είχε δυσκολίες διότι το κτίριο δεν επιτρέπει μεγάλες παρεμβάσεις, τονίζει η κ. Δελλαπόρτα. «Σκόπιμα η έκθεση χαρακτηρίζεται από αφαιρετική και λιτή αντίληψη ως προς την ποσότητα των εκθεμάτων, ώστε να αποφευχθεί “ασφυξία” στους χώρους, ενώ η επιλογή του εκθεσιακού εξοπλισμού έγινε με τρόπο ώστε να μην επιβάλλεται ούτε να τους επισκιάζει. Επιχειρήθηκε μεγαλύτερη εκμετάλλευση των στοιχείων που παρέχει το ίδιο το κτίριο για να αποφευχθούν επί πλέον σύγχρονες εγκαταστάσεις που βαραίνουν τον χώρο και δημιουργούν έντονες υφολογικές αντιθέσεις. Για αυτό αποφύγαμε μακροσκελή κείμενα τοίχου. Ομως θα προβάλλονται ενημερωτικά βίντεο».

Τινάζοντας τη… λήθη από κτίρια της Αθήνας-7
Εργασίες κατά το «στήσιμο» της έκθεσης της «συλλογής Λοβέρδου».

Εδώ δεν υπάρχουν μεγάλες, άνετες αίθουσες. «Οπως και άλλα παλαιά αθηναϊκά μέγαρα που μετατράπηκαν σε μουσεία (Μπενάκη, Ισλαμικό, Κυκλαδικό, Βούρου – Ευταξία, κ.ά.), έτσι και το Μουσείο Δ. Λοβέρδου αποτελεί μία ιδιάζουσα και ιδιαίτερη περίπτωση, εφόσον το κτίριο κατασκευάστηκε ως ιδιωτική οικία», λέει η διευθύντρια του ΒΧΜ. Ομως όλα εναρμονίζονται: «Η κρητική σχολή εκτίθεται στην αίθουσα του ισογείου που παραπέμπει σε εσωτερικό ναού της βυζαντινής Ιταλίας, με έντονο χρυσό ψηφιδωτό διάκοσμο στην κόγχη, κίονες και τόξα με φυσιοκρατικά μοτίβα κ.λπ., ενώ για την έκθεση της επτανησιακής σχολής θεωρήθηκε πλέον κατάλληλη η αίθουσα του α΄ ορόφου που θυμίζει piano nobile επτανησιακού αρχοντικού». Βοήθησε ο τρόπος που ο ίδιος ο Λοβέρδος είχε οργανώσει το μουσείο του το 1930, τοποθετώντας τα αντικείμενα σε προθήκες και τοίχους προβάλλοντας κυρίως τα έργα επτανησιακής προέλευσης. «Ο Δ. Λοβέρδος προήρχετο από μία από τις παλαιότερες οικογένειες του κεφαλληνιακού libro d’ oro. Επίσης, η αείμνηστη θυγατέρα του, κληρονόμος και δωρήτρια Ιωάννα Βασιλειάδη με επιστολή της προς το υπουργείο είχε ζητήσει να είναι Μουσείο Επτανησιακής και Μεταβυζαντινής Τέχνης». Η συλλογή αποτελείται από μεγάλο αριθμό εικόνων της συλλογής του φιλολόγου Αλεξίου Κολυβά (1848-1915) την οποία αγόρασε και εμπλούτισε ο Λοβέρδος με νέες αγορές. Αναλυτικά περιλαμβάνει 470 εικόνες της κρητικής και επτανησιακής ζωγραφικής, 169 χειρόγραφα, 4 υφάσματα, ελάχιστα αντικείμενα μικροτεχνίας. 

Ο σιδερένιος δράκος

Φεύγοντας αναρωτιέσαι, για την άλλη πόρτα, επί της οδού Ακαδημίας 58, όπου έστεκε αγέρωχος ο σιδερένιος δράκος και άφηνε αχαλίνωτη τη φαντασία μας όταν περνούσαμε τη δεκαετία του ’80 από εκεί τα βράδια. Είναι κι αυτό μέρος του δαιδαλώδους μεγάρου. Η είσοδος από την οποία έμπαιναν οι επισκέπτες του ιδιωτικού μουσείου του Διονυσίου Λοβέρδου. Οσο για τον απρόσιτο μυθικό πτερωτό δράκο, που κάποτε εξαφανίστηκε από το θύρωμα, δεν κρύβει τίποτε δαιμονικό όπως πιστεύαμε έφηβοι. «Ηταν συνηθισμένο διακοσμητικό μοτίβο στη μεσαιωνική και νεότερη Ευρώπη, κυρίως στη Γερμανία και στην Αγγλία, κατ’ εξοχήν όμως διακοσμούσε τις υδρορροές (gargouilles) των γοτθικών καθεδρικών ναών», μας προσγειώνει η διευθύντρια του Βυζαντινού Μουσείου και του παραρτήματός του, του Μουσείου Λοβέρδου.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή