ENTOYAΡ ΛΕΒΕ
Αυτοχειρία
μτφρ.: Κατερίνα Χανδρινού
εκδ. Κείμενα, 2021, σελ. 144
Ο Εντουάρ Λεβέ γεννήθηκε το 1965. Αυτοκτόνησε το 2007. Hταν φωτογράφος, ζωγράφος, συγγραφέας. Κυκλοφόρησε μερικά λευκώματα με φωτογραφίες. Ζωγράφισε πίνακες που τους πούλησε ή τους κατέστρεψε. Eγραψε τέσσερα λιγνά βιβλία που περισσότερο θυμίζουν λίστες, παράθεση γεγονότων, σειρές συνηθειών. Στα ελληνικά έχουν μεταφραστεί τα εξής: η «Αυτοπροσωπογραφία» το 2014 και πρόσφατα η «Αυτοχειρία». Δεν ξέρω τι άλλο χρειάζεται να συμπληρώσω για τον Λεβέ.
Λέγεται πως λίγες μέρες αφού παρέδωσε το χειρόγραφο στον εκδότη του, κρεμάστηκε στο διαμέρισμά του. Εδώ υπάρχει μια παρανόηση. Το βιβλίο δεν γράφτηκε πριν από τον θάνατό του. Αλλά μετά. Γιατί το βιβλίο είναι μια κάτοψη ζωής. Οπως την κοιτάζει κάποιος από ψηλά, κρεμασμένος στο σκοινί. Ή διαφορετικά: η οπτική γωνία ενός πουλιού που πετά. Πάλι μπλοκάρω. Δεν μπορώ να συνεχίσω.
Αναζητώ τον Λεβέ στο YouTube. Βρίσκω μονάχα ένα βίντεο. Ανεβασμένο το 2009, κινηματογραφημένο το μακρινό 2003. Διαβάζει την αρχή από τα «Εργα», το πρώτο του βιβλίο, κείμενο που δεν έχει πέσει στα χέρια μου. Ο Λεβέ μοιάζει με προγραμματιστή υπολογιστών που μονότονα απαριθμεί ιδέες για πιθανά εικαστικά έργα, τα οποία δεν έχουν πραγματοποιηθεί: σχέδια, φωτογραφίες, γλυπτά. Φοράει γυαλιά με μεταλλικό σκελετό, λευκό λεπτό πουκάμισο. Δείχνει συμπαθητικός. Κάθε τόσο παίρνει το βλέμμα από τις σελίδες και κοιτάζει προς τον φακό με δυσπιστία. Λες και έχει την ικανότητα να δει πίσω από την κάμερα. Εμείς, οι θεατές, υπάρχουμε; Μήπως έχουμε φύγει; Μήπως έχει φύγει αυτός; Φτάνει μέχρι το νούμερο 15. Η φωνή του σβήνει απότομα. Το πεντάλεπτο βίντεο τελειώνει. Αναρωτιέμαι: πόσο χρόνο θα χρειαζόταν για να διαβάσει ολόκληρο το βιβλίο, μέχρι το «Εργο 533»;
Στην «Αυτοχειρία» ο Λεβέ γράφει για έναν φίλο που αυτοπυροβολείται σε νεαρή ηλικία. Το κείμενο ξεκινάει με την παρακάτω αράδα: «Είναι Σάββατο, Αύγουστος, βγαίνεις απ’ το σπίτι με τη γυναίκα σου, φορώντας τη στολή του τένις». Και κλείνει κάπως έτσι: «Στη ζυγαριά όμως, το ακύμαντο του θανάτου, βάρυνε περισσότερο από την επώδυνη ταραχή της ζωής σου». Τι συμβαίνει ενδιάμεσα;
Αλιεύω στοιχεία από το επίμετρο της μεταφράστριας. Στις «Σημειώσεις περί αυτοκτονίας» ο Σάιμον Κρίτσλεϊ αφιερώνει λίγο χώρο στην περίπτωση Λεβέ. Ο Κρίτσλεϊ ισχυρίζεται πως ο θάνατος δίνει συνοχή στη ζωή που εκ φύσεως είναι σκόρπια. Με τον θάνατο όλα τα επιμέρους στοιχεία συναρμόζονται. Χαρά, λύπη, πόνος, θυμός, επιτυχία, απογοήτευση. Οι διακυμάνσεις της κάθε μέρας καταλήγουν σ’ ένα ανακουφιστικό άθροισμα που ξαφνικά αποκτά νόημα, αξία, δόξα. Το γράψιμο του Λεβέ είναι ένας κατάλογος παρατηρήσεων και λεπτομερειών που καταφέρνει να μας υπενθυμίσει την πολυτιμότητα της ζωής. Εύθραυστες χειρονομίες που δείχνουν παράλογες μα εντέλει αποκτούν σημασία.
Αν στην «Αυτοπροσωπογραφία» ο Λεβέ στήνει το πλάνο της ζωής του, συντάσσοντας ένα κείμενο από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του (επιθυμίες, ανάγκες, αμφιβολίες, εμμονές), με την ειλικρίνεια και την άμεση απαίτηση του πρώτου ενικού προσώπου –σαν επίθεση σμήνους από αράδες που σε τσιμπάνε για να σε αφυπνίσουν–, η «Αυτοχειρία» δεν είναι παρά μια νέα εκδοχή, λίγο πριν από το τέλος, με πρόσχημα τον πιθανώς επινοημένο νεκρό φίλο, ένας θρίαμβος της αφήγησης σε δεύτερο ενικό πρόσωπο. Οι φράσεις του έχουν μήκος σπάγγου. Θυμίζουν κομμάτια από σκοινί που ενώνονται. Είναι σαν να μας λέει πως η λογοτεχνία είναι θηλιά που σφίγγει τον λαιμό για να βγάλει τη λέξη, να την ξεστομίσει.
Ατακτες σημειώσεις: τα βιβλία του είναι συγκοινωνούντα. Τα βιβλία του είναι καθρέφτες που αλληλοαντανακλώνται. Το γράψιμό του είναι μια λογοτεχνική πράξη από κάποιον που πνίγεται, που δεν έχει αέρα, και παρ’ όλα αυτά έχει το θάρρος να απευθυνθεί σ’ εμάς. Το γράψιμό του μας περιέχει. Δεν μπορώ να φανταστώ τον τρόπο που ο Λεβέ έχει συνθέσει τα κείμενά του.
Υποθέτω πως όλες οι λέξεις έπεσα και καρφώθηκαν στο χαρτί, γεμίζοντας τις σελίδες ταυτόχρονα. Θα προτιμούσα ο τίτλος της ελληνικής έκδοσης να είχε αποδοθεί ως «Αυτοκτονία». Δεν μου αρέσει η λέξη «Αυτοχειρία». Η έμμεση αναφορά στη χειρωναξία του γραψίματος μ’ ενοχλεί. Η λογοτεχνία δεν γράφεται με το χέρι.
«Σφιχτό ύφος»
Σε μία από τις σπάνιες συνεντεύξεις του ο Λεβέ είχε αναφέρει: «Πολλοί με κατηγορούν πως είμαι τηλεγραφικός. Μάλλον είμαι. Ομως γιατί να πεις κάτι σε πέντε σελίδες όταν μπορείς να το κάνεις με μια πρόταση; Ψάχνω να γράψω σε μια γλώσσα που δεν θα την αλλοιώσει ο χρόνος. Ο χρόνος είναι αμείλικτος. Το ύφος πρέπει να είναι σφιχτό. Να σε σφίγγει».
Το σκοινί τεντώνεται. Το κείμενο τεντώνεται. Το άρθρο, όχι.