Από το λιμάνι της Μυτιλήνης στη Λέσβο βλέπει κανείς καθαρά απέναντι τα τουρκικά παράλια. Από το 2015 και έπειτα, η θάλασσα που χωρίζει τους δύο τόπους γέμισε με πρόσφυγες, ανθρώπους που έψαξαν μια καινούργια ζωή, είτε αλαφιασμένοι από τις βόμβες του πολέμου είτε με την απελπισία της ανέχειας στο βλέμμα. Σχεδόν έναν αιώνα πριν, η ιστορία είχε επαναληφθεί, με δραματικούς πρωταγωνιστές τότε τους Ελληνες που έτρεχαν να ξεφύγουν από τον όλεθρο της Σμύρνης. Με την τραγική επέτειο των εκατό χρόνων της Καταστροφής να βρίσκεται πια όλο και πιο κοντά μας, στην από εδώ πλευρά του Αιγαίου μια φιλόδοξη κινηματογραφική παραγωγή βαδίζει στα χνάρια της Ιστορίας, επιχειρώντας ταυτόχρονα να τη συνδέσει με το σύγχρονο πρόβλημα.
Το παλιό αρχοντικό της οικογένειας Αλεπουδέλη, του Οδυσσέα Ελύτη δηλαδή, στα πρόθυρα της Μυτιλήνης, έχει αυτές τις ημέρες αποκτήσει την επιγραφή «Οικία Μπαλτατζή» κάτω από την επιβλητική του είσοδο με τους ιωνικούς κίονες. Είναι το όνομα της οικογένειας γύρω από την οποία κινείται η «Σμύρνη μου αγαπημένη», κινηματογραφική μεταφορά του ομώνυμου επιτυχημένου θεατρικού έργου (και βιβλίου) της Μιμής Ντενίση, που γυρίζεται αυτόν τον καιρό στη Λέσβο, στη Χίο και στην Αθήνα.
Με μπάτζετ-ρεκόρ που φτάνει τα 4,5 εκατομμύρια ευρώ, η παραγωγή της Tanweer προχωρά εντατικά, με στόχο η ταινία να είναι έτοιμη για κυκλοφορία τα προσεχή Χριστούγεννα, ωστόσο οι συντελεστές της ξέκλεψαν ένα τρίωρο περίπου, ώστε να συναντήσουν και να συνομιλήσουν με εμάς τους δημοσιογράφους που «εισβάλαμε» στον κατάφυτο κήπο του Αλεπουδέλη. «Για εμάς είναι ένα όνειρο πολλών χρόνων που γίνεται πραγματικότητα. Η μεγάλη κινηματογραφική παραγωγή είναι ευχής έργον, γιατί έτσι έχεις την ατμόσφαιρα, τη φωτογραφία, τα κοστούμια, τα σκηνικά, όλα φροντισμένα στη λεπτομέρειά τους, ώστε ο θεατής να μεταφερθεί σε μια άλλη εποχή, να ταξιδέψει στην Ιστορία. Το τελικό αποτέλεσμα νομίζω ότι θα είναι καθηλωτικό», μας λέει ο Κρατερός Κατσούλης, ο οποίος είναι από τους ηθοποιούς που συμμετείχαν και στη θεατρική εκδοχή της «Σμύρνης».
«Τεράστια έρευνα»
«Προσωπικά έχω ζήσει όλο αυτό το όραμα και την τεράστια έρευνα που έκανε η Μιμή γύρω από το θέμα, χάρη στην οποία όλοι μας, και η παγκόσμια κοινότητα, μάθαμε καινούργια πράγματα. Αυτή η πολύτιμη καταγραφή μεταφέρεται τώρα στο σινεμά», συμπληρώνει ο Ελληνας ηθοποιός. Φυσικά εδώ δεν πρόκειται για ντοκιμαντέρ, αλλά για βασισμένη στα ιστορικά γεγονότα μυθοπλασία, η οποία ακολουθεί τη Φιλιώ Μπαλτατζή, μια ηλικιωμένη Ελληνοαμερικανίδα, η οποία το 2015 σπεύδει στη Μυτιλήνη μαζί με την εγγονή της για να συμπαρασταθεί στους πρόσφυγες. Κανείς ωστόσο δεν γνωρίζει για την καταγωγή της και το γεγονός ότι η Σμυρνιά γιαγιά της βρέθηκε κάποτε προσφυγοπούλα στο ίδιο νησί. Ενα παλιό τεφτέρι με τις συνταγές της τελευταίας γίνεται η αφορμή για να ξετυλιχθεί η ιστορία της κοσμοπολίτικης οικογένειας Μπαλτατζή και μαζί εκείνη ενός τόπου που υπήρξε διεθνές κέντρο και πρότυπο για τη συνύπαρξη των λαών.
«Η Σμύρνη του 1922 ήταν η Νέα Υόρκη της Ανατολής. Ανθρωποι διαφορετικών εθνοτήτων, θρησκειών και πολιτισμικών αναφορών κατάφερναν με κάποιο τρόπο να ζουν αρμονικά κι αυτό είναι κάτι που θέλουμε να προβάλλουμε έντονα στην ταινία», παρατηρεί η Ταμίλα Κουλίεβα, η οποία επίσης έχει ρόλο στο φιλμ και συνεχίζει κάνοντας τη σύνδεση με το σύγχρονο προσφυγικό: «Το θέμα δεν είναι να ευαισθητοποιήσουμε παραπάνω τον κόσμο γύρω από το πρόβλημα, διότι πιστεύω ότι οι Ελληνες είναι ήδη αρκετά ευαίσθητοι. Μην ξεχνάμε τι έγινε το 2015 στο νησί που βρισκόμαστε, όπου μια γυναίκα βρέθηκε υποψήφια για το Νομπέλ Ειρήνης, συμβολίζοντας την ανθρωπιά που επέδειξαν οι ντόπιοι. Και βέβαια κατανοώ απόλυτα τη δυσκολία μιας κοινωνίας να αφομοιώσει ένα κύμα προσφύγων –και το 1922 άλλωστε η αφομοίωση δεν ήταν καθόλου εύκολη–, με την πολιτεία μάλιστα να μην βοηθά, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο».
«Από το 1922 μέχρι το 2021 άλλαξε το σκηνικό, το δράμα είναι το ίδιο»
Αν όλα εξελιχθούν ομαλά (εννοούμε και στο πεδίο της πανδημίας), η «Σμύρνη» αναμένεται να τα πάει εξαιρετικά και στα ταμεία, μιμούμενη ή και ξεπερνώντας την επιτυχία της περυσινής «Ευτυχίας», επίσης σε παραγωγή της Tanweer. Τι είναι ωστόσο εκείνο που συγκινεί στο κοινό σε τέτοιες ιστορικού και ταυτόχρονα προσωπικού περιεχομένου κινηματογραφικές ιστορίες;
Κατάλληλος για να απαντήσει στο ερώτημα είναι σίγουρα ο Λεωνίδας Κακούρης (φωτ αριστερά), ο γνωστός «Δούκας» από τη δημοφιλή τηλεοπτική σειρά «Αγριες Μέλισσες», ο οποίος έχει σημαντικό ρόλο και εδώ.
«Αυτό που κάνει τον κόσμο να ενδιαφέρεται τόσο για αυτές τις ταινίες είναι το ανθρώπινο δράμα που δυστυχώς επαναλαμβάνεται μέσα στην Ιστορία. Τα ίδια γεγονότα, οι ίδιες καταστροφές, ρημαγμένες ζωές, άνθρωποι που ξεσπιτώνονται. Από το 1922 μέχρι το 2021 το μόνο που έχει αλλάξει είναι το σκηνικό και τα ρούχα, το δράμα είναι το ίδιο», αναφέρει ο Ελληνας ηθοποιός. Ο ίδιος τρέφει γενικώς μεγάλο ενδιαφέρον για τις ιστορικού περιεχομένου αφηγήσεις, κάτι το οποίο τον τράβηξε και στον ρόλο. «Και τι δεν θα έδινα για να ζήσω στη Σμύρνη εκείνης της εποχής και να δω από κοντά τη συνύπαρξη των λαών. Επιπλέον, με ενδιαφέρουν πολύ οι ιστορίες ανθρώπων που δεν ήταν ήρωες αλλά για κάποιο λόγο, οι συνθήκες, οι καταστάσεις τους έκαναν να αναδειχθούν με τις πράξεις τους. Οχι με την έννοια του φολκλόρ και πάντα έχοντας στο μυαλό ότι σχεδόν τίποτα δεν είναι άσπρο ή μαύρο».
Οι συντελεστές της ταινίας έχουν ακόμα αρκετή δουλειά στη Λέσβο, πριν κατευθυνθούν στην Αθήνα για τη συνέχεια των γυρισμάτων στο Φάληρο, όπου έχει στηθεί η… προκυμαία της Σμύρνης. Οσο για εμάς, νοσταλγούμε ήδη τις βόλτες και τα εδέσματα της εξαιρετικής φιλοξενίας και από την πλευρά της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, η οποία μεταξύ άλλων είχε και μενού Masterchef, από τα χέρια της Μυτιληνιάς Μαργαρίτας, φετινής νικήτριας του τηλεοπτικού διαγωνισμού μαγειρικής.
