Περπατώντας στην ενδοχώρα της πλατείας Αμερικής έχω πλήρη συναίσθηση πως εδώ, σε αυτούς τους δρόμους, κάποιοι περιπατητές στο μέλλον θα σταθούν σκεπτικοί μπροστά σε ορισμένα από τα αστικά ίχνη που θα διασώζονται έως τότε. Θα τα περιεργάζονται με δέος, απορία ή θαυμασμό. Θα στέκονται μπροστά σε πειστήρια για την αστική άνοιξη αυτής της περιοχής στα βάθη του εικοστού αιώνα.
Οπως έκανα και εγώ τις προάλλες –σε μια άλλη μετάθεση χρόνου– καθώς πλέον τα κατάλοιπα του αθηναϊκού Μεσοπολέμου που έβλεπα εμφανίζονται με ένα δίχτυ αρχαιότητας, έχουν αποκτήσει ρυτίδες και η παρουσία τους επιδρά αναπόφευκτα στην προσωπική, του καθενός, αποτίμηση ενός βιολογικού κύκλου.
Αυτούς τους δρόμους, που αποκαλώ «ενδοχώρα της πλατείας Αμερικής», τους περπατώ με σεβασμό. Βλέπω πέραν όσων εμφανίζονται μπροστά μου και νιώθω ακόμη περισσότερα καθώς εδώ, ανάμεσα στην Αγαθουπόλεως και στη Λέλας Καραγιάννη και από τη Σταυροπούλου έως την Πατησίων, σε αυτό το μεγάλο αστικό «οικόπεδο» της πλατείας Αμερικής, έχουν ξετυλιχτεί και έχουν συμπυκνωθεί αναρίθμητα βήματα ανθρώπων που πίστεψαν στην Αθήνα, που την αγάπησαν και τη βίωσαν στο έπακρο.
Αυτή η βιωματική σχέση εκείνων των αστών με την πόλη καθρεφτίζεται σε αυτές τις προσόψεις που προσπερνώ εκεί στην Ιεροσολύμων και στη Μοσχονησίων, τις δύο παράλληλες της Πατησίων, διάσημες για τους περιοίκους και τους «παλαιούς», αλλά μάλλον άσημες στο μεγάλο μητροπολιτικό κάδρο των διαρκών μετατοπίσεων. Ωστόσο, αυτοί οι δύο δρόμοι έχουν μεγάλη πυκνότητα αστικής αρχιτεκτονικής μιας ορισμένης στάθμης, όπως και οι κάθετοι δρόμοι και πιο πάνω και πιο κάτω, γιατί εδώ μιλάμε για ένα αστικό θαύμα που το ξέρουν όσοι το έζησαν αλλά η επίσημη ιστορία της πόλης το αγνοεί.
Επιμένω όμως στην ιδιαίτερη γοητεία των αδελφών παράλληλων δρόμων, της Ιεροσολύμων και της Μοσχονησίων, ίσως γιατί έχουν εκείνη την αύρα μιας συμπαγούς ροής, σαν αστικά ποτάμια, με προσόψεις, ανισοϋψείς, από τη δεκαετία του 1920 έως τα πρόσφατα χρόνια. Αλλά στέκομαι στον Μεσοπόλεμο και κατά δεύτερο λόγο στην πρώτη περίοδο της ανοικοδόμησης (έως το 1965) για να δω αποκρυσταλλωμένο το ανάγλυφο εκείνης της μεσοαστικής άνοιξης. Οι πόλεις ανθίζουν και μαραίνονται. Ωστόσο, διαπίστωνα αντοχές και έβλεπα ότι η οδός Μοσχονησίων, π.χ., σε όλο το μήκος της παραμένει εκείνη η προσφιλής προθήκη αθηναϊκής τρυφερότητας. Ναι, είναι μια οδός τρυφερή, μια τροφός αστικής μνήμης. Μια κολυμβήθρα.
Στάθηκα στον αριθμό 34, κοντά στην οδό Σπάρτης. Εκεί γύρω, ούτως ή άλλως, οι κομψές μικρές πολυκατοικίες της δεκαετίας του 1930 συναγωνίζονται η μία την άλλη σε καλαισθησία και αυτοπεποίθηση. Αλλά η πολυκατοικία στο 34, παρότι εξίσου περικαλλής και με εκείνη την οικεία και επιθυμητή μεσοαστική ποιότητα σε μορφή και υλικά κατασκευής, έστεκε εγκαταλελειμμένη, παραιτημένη, αποσπασμένη από τον ρυθμό της ζωής. Την περιεργάστηκα και μου γεννήθηκαν παρόμοια συναισθήματα όταν και άλλοτε είχα σταθεί απέναντι σε κενές και εγκαταλελειμμένες πολυκατοικίες του Μεσοπολέμου. Αυτά τα σπίτια, τα διαμερίσματα, οι είσοδοι, που έθαλλαν και έλαμπαν, και καθησύχαζαν και έτερπαν, έως ακόμη και το 1980, ήταν πλέον η έκφραση μιας άλλης κοινωνίας, που είχε σύσσωμη εκλείψει. Στο 34 της οδού Μοσχονησίων αυτή η εφήμερη εγκατάλειψη υπενθύμιζε τους μεγάλους κύκλους ζωής στις βαθιές κοιλότητες της πόλης. Η πλατεία Αμερικής, με ίζημα μνήμης, ένα μεγάλο αποθετήριο αστικής αρχιτεκτονικής, περιμένει μια αναγνώριση.
• Στο επόμενο: Περιπλάνηση στον Κολωνό.