Oliver Sacks
Κάθε πράγμα στη θέση του
μτφρ. Κώστας Πόταγας – Αννυ Σπυράκου
εκδ. Αγρα, σελ. 335
Ο πατέρας της μοντέρνας νευρολογίας και νευροψυχολογίας Αλεξάντερ Λούρια είχε χαρακτηρίσει το αντικείμενό του «ρομαντική επιστήμη». Πάνω σε αυτή τη γραμμή σκέψης και με την ίδια φιλοσοφία απέναντι στην επιστήμη του, ο δρ Ολιβερ Σακς (1933-2015) με τα κείμενά του δημιούργησε ένα συγγραφικό είδος που θα το λέγαμε «κλινική λογοτεχνία». Δεν είναι ο μόνος – πολύ γρήγορα έρχεται στο μυαλό μου το εξαιρετικό βιβλίο «Παράθυρα» του Ζαν-Μπερτράν Πονταλίς (εκδ. Εστία). Είναι όμως εκείνος που έκανε αυτό το είδος διάσημο χάρη στα σπάνια χαρίσματά του: υπήρξε «μάχιμος» νευρολόγος με θητεία σχεδόν πενήντα χρόνια σε γηροκομεία και νοσοκομεία χρονίων παθήσεων, και παράλληλα γλαφυρός αφηγητής και ουμανιστής διανοούμενος.
«Ορισμένες φορές η επιστήμη αντιλαμβάνεται τον εαυτό της ως απρόσωπη, ως “αμιγή σκέψη” ανεξάρτητα από την ιστορική και ανθρώπινη προέλευσή της. Και συχνά διδάσκεται σαν να είναι έτσι. Η επιστήμη όμως είναι ένα ολωσδιόλου ανθρώπινο εγχείρημα, ένα ανθρώπινο ανάπτυγμα με ξαφνικά άλματα και ανασχέσεις, καθώς και με παράξενες παρεκτροπές». Το απόσπασμα είναι χαρακτηριστικό για να αντιληφθεί ο αναγνώστης το περιεχόμενο του βιβλίου από τον Ολιβερ Σακς με τίτλο «Κάθε πράγμα στη θέση του» που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αγρα. Ο εξανθρωπισμός της ιατρικής που προτείνει, μας διδάσκει το μέτρο, τώρα που ο φόβος μπροστά στην πανδημία κάνει την ανθρωπότητα να κινείται διαρκώς στα άκρα, μεταξύ θεοποίησης και δαιμονοποίησης αυτής της επιστήμης.
Στις «Πρώτες αγάπες και τελευταίες ιστορίες» –όπως είναι ο υπότιτλος του βιβλίου– υπάρχουν τρεις ενότητες αφηγήσεων. Οι «Κλινικές ιστορίες» συγκροτούνται κατά κύριο λόγο από συγκλονιστικά πορτρέτα ασθενών που ο συγγραφέας γνώρισε στα χρόνια της εργασίας του. Με «όχημα» αυτές τις περιπτώσεις, με ανθρώπινο ύφος, τρυφερότητα και απλότητα μας εισάγει στα μυστήρια του ανθρώπινου εγκεφάλου, όπως το έκανε με το κλασικό πλέον σύγγραμμα «Ο άνθρωπος που μπέρδεψε τη γυναίκα του με ένα καπέλο». Στις άλλες δύο ενότητες που ονομάζονται «Πρώτες αγάπες» και «Η ζωή συνεχίζεται» μεταφέρει τους προσωπικούς του στοχασμούς πάνω στη ζωή αναπτύσσοντας αυτή την ιδιαίτερη σύνδεση της νευρολογίας με τη λογοτεχνία. Ο συγγραφέας δεν διστάζει σε κάποια κείμενά του να γίνει αυτοβιογραφικός, ενώ είναι συνεχείς οι αναφορές του στη λογοτεχνία, όπως στον Μπέκετ, στον Προυστ, στον Ντοστογιέφσκι, στη φιλοσοφία και στη διανόηση με αναφορές στον Βίτγκενσταϊν, στον Καντ, στον Χομπς, στον Ντεκάρτ, στον Αϊνστάιν κ.ά.