Ανάμεσα στα πολλά καλά βιβλία για παιδιά και εφήβους, που είτε κυκλοφόρησαν πρόσφατα είτε πρόκειται να κυκλοφορήσουν πριν φτάσουν τα Χριστούγεννα, διαλέξαμε και συστήνουμε ένθερμα όσα νομίζουμε πως ξεχωρίζουν.
Τον θαυμασμό μας κερδίζει πάνω απ’ όλα το «Αγόρι από το Μπούχενβαλντ» (εκδ. Πατάκη). Το πρωτότυπο κυκλοφόρησε στα αγγλικά μόλις την άνοιξη του 2021. Πρόκειται για αληθινό κόσμημα της μη μυθοπλαστικής (non fiction) λογοτεχνίας, που διαβάζεται απνευστί στη ρέουσα μετάφραση των Γ. Παναγιωτάκη και Κ. Μιζάν. Ο πολωνοεβραϊκής καταγωγής Καναδός Ρόμπι Γουέισμαν (γεννημένος ως Ρόμεκ Βάισμαν το 1931) έζησε την ανείπωτη φρίκη του γκέτο και του στρατοπέδου συγκέντρωσης. Ανήκει στα ελάχιστα παιδιά που βγήκαν ζωντανά από αυτή τη δαντική κόλαση. Αφηγείται σε πολύ ώριμη πλέον ηλικία και με έκδηλη πρόθεση αντιρατσιστικού ακτιβισμού τη μαρτυρική εμπειρία του, με τη βοήθεια της δημοσιογράφου και συγγραφέως Σούζαν Μακλίλαντ. Το βιβλίο ξεχειλίζει από τρυφερότητα και κατάφαση της ζωής, μολονότι μας φέρνει αντιμέτωπους με την πιο αδιανόητη σκληρότητα. Η επιλογή της περιόδου περίθαλψης και αποκατάστασης των παιδιών αυτών στην ελεύθερη Γαλλία ως βασικού αφηγηματικού χρόνου, με αφετηρία τον οποίο επιχειρούνται αναδρομές είτε στη βία του στρατοπέδου και της αναγκαστικής εργασίας σε εργοστάσιο παραγωγής πολεμικού υλικού είτε στα ευτυχισμένα παιδικά χρόνια στους κόλπους της εβραϊκής οικογένειας στο πολωνικό «στετλ» είναι εύστοχη, καθώς υποβάλλει στον αναγνώστη την οδυνηρή μαρτυρία συνυφασμένη άρρηκτα με τη θεραπεία και την επανένταξη. Μας φαίνεται άστοχη η εκ μέρους του αγγλόφωνου εκδότη σύσταση του βιβλίου για παιδιά 9-11 ετών. Κατά τη γνώμη μας, είναι ιδανικό ανάγνωσμα για εφήβους και νέους, ενώ θα μπορούσε κάλλιστα να ενταχθεί και στην εκπαιδευτική διαδικασία. Παρόμοια ισχύουν για το «Λευκό πουλί» (εκδ. Παπαδόπουλος), την εικονογραφημένη νουβέλα (graphic novel) της Ράκελ Παλάθιο, ήδη γνωστής από το παγκόσμιο best seller «Θαύμα», που έγινε και ταινία με την Τζούλια Ρόμπερτς. Εδώ η Παλάθιο πιάνει το νήμα ενός από τα πρόσωπα που γνωρίζουμε στο «Θαύμα» και επινοεί το παρελθόν του: Η «Γκρανμέρ» γίνεται μια νεαρή Εβραιοπούλα της Γαλλίας, που κρύβεται σε έναν αχυρώνα στη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής με τη βοήθεια του ανάπηρου συμμαθητή της, τον οποίο έως τότε περιφρονούσε, όπως και όλοι οι υπόλοιποι της τάξης. Τη μετάφραση της φροντισμένης έκδοσης εγγυάται εδώ η πένα της Μαρίζας Ντεκάστρο. Απομένει να ελπίσουμε να διαβάσουν σύντομα τα παιδιά και οι έφηβοι της Ελλάδας ανάλογα πρωτότυπα έργα με θέμα το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων.
Μετά την Ιστορία και το Ολοκαύτωμα, σειρά στις προτιμήσεις μας έχει η γεωγραφία. Δύο (τουλάχιστον) βιβλία κλέβουν κυριολεκτικά την παράσταση στον τομέα αυτόν. Οσο ψηλά και αν βάλει κανείς τον πήχυ, το ευρηματικό και καλοφτιαγμένο «Αυτός είναι ο κόσμος μας» (εκδ. Μεταίχμιο) της Βρετανίδας Τρέισι Τέρνερ θα υπερκαλύψει τις απαιτήσεις. Σε είκοσι δισέλιδα, πανέμορφα εικονογραφημένα από τη Σουηδή Ασα Γκίλαντ, παρουσιάζονται αντίστοιχα είκοσι μικρές μαθήτριες και μαθητές σχολικής ηλικίας από όλο τον πλανήτη, στο περιβάλλον όπου ζουν και μορφώνονται. Από το Μπανγκλαντές στη Νέα Υόρκη και από την ιαπωνική ύπαιθρο στη Βενετία, από τη Σαχάρα στην Αλάσκα και από τη Μογγολία στην Καππαδοκία γνωρίζουμε παιδιά που για να πάνε στο σχολείο κρεμιούνται πάνω από χαράδρες με σχοινιά ή μαζεύονται γύρω από την οθόνη ενός υπολογιστή, θορυβούν στον δρόμο για να διώξουν τα άγρια ζώα ή μπαίνουν σε οικοτροφείο για όλη τη σχολική περίοδο ενώ οι γονείς συνεχίζουν τον νομαδικό βίο τους. Με αυτό τον απλό τρόπο συλλαμβάνει κανείς την πολυπλοκότητα και την ομορφιά του κόσμου στον οποίο ζει, μαζί με πολλές και σημαντικές πληροφορίες για τους ανθρώπους, τη φύση, την οικονομία, το περιβάλλον. Τυπικό είδος βιβλίου για ηλικίες 5-105 ετών! Πολύ καλές είναι και οι επιδόσεις μιας πρόσφατης εγχώριας έκδοσης, της παιδικής δηλαδή εκδοχής του «Η γεωγραφία είναι πολύ κουλ» (εκδ. Διόπτρα). Ο συγγραφέας διατηρεί την ανωνυμία του ενώ το εικονογραφημένο από τη Ναταλία Μαυρωτά βιβλίο βρίσκεται ήδη στη 14η χιλιάδα. Αποτελεί προέκταση της ομώνυμης σελίδας στο Facebook, που απευθύνεται και σε ενηλίκους φανατικούς της γεωγραφίας, έφθασε δε μέσα σε δύο χρόνια να ακολουθείται από 300.000 ανθρώπους! Μαζί λοιπόν με το βιβλίο δραστηριοτήτων για «μεγάλους» κυκλοφόρησε και το βιβλίο δραστηριοτήτων για παιδιά – μας είναι ωστόσο ακατανόητη η επιλογή του αγγλόφωνου, γραμμένου με ελληνικά στοιχεία, υπότιτλου («ακτίβιτι μπουκ για παιδιά»). Ο,τι είναι (αν είναι) καλό για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν σημαίνει ότι μπορεί με την ίδια γλωσσική ανεμελιά να μεταφερθεί στο τυπωμένο χαρτί. Σταυρόλεξα, ερωτήσεις, κουίζ και κυρίως σπάνιος ενθουσιασμός, κέφι και ενεργή σύνδεση με τη σελίδα του Facebook, άρα δημιουργία κοινότητας, εξασφάλισαν δίκαια την ήδη μεγάλη επιτυχία αυτού του ελληνόφωνου προϊόντος.
Ενα μικρό αγόρι, ο Μπεν, συνδέεται με την κουκουβάγια που κατοικεί έξω από το παράθυρό του, μέσα στην πόλη και, εντέλει, τη διασώζει.
Την πρωτοκαθεδρία στα βιβλία για μικρά παιδιά (3-6 ετών) κερδίζει, νομίζουμε, το «Σώστε τον κύριο Κου» (εκδ. Ικαρος). Η Ελεν Στίβενς μετά το «Πώς να κρύψεις ένα λιοντάρι τα Χριστούγεννα» μας δίνει εδώ την ιστορία ενός μικρού αγοριού, του Μπεν, που συνδέεται με την κουκουβάγια που κατοικεί έξω από το παράθυρό του, μέσα στην πόλη και, εντέλει, τη διασώζει. Ασφαλώς το βιβλίο ευαισθητοποιεί τα παιδιά γύρω από τη λεγόμενη «άγρια ζωή» εντός του αστικού περιβάλλοντος, πάνω από όλα όμως είναι έξυπνο και ευαίσθητο, χωρίς να είναι διδακτικό και γλυκερό. Η δε φάτσα της κουκουβάγιας – όλα τα λεφτά! Τα λίγο μεγαλύτερα παιδιά θα απολαύσουν το χιούμορ και την καυστικότητα του καταξιωμένου συγγραφέα Βασίλη Παπαθεοδώρου. Με την κομίστικης αισθητικής εικονογράφηση του Πέτρου Χριστούλια το «Λοιπόν, ξέρεις κάτι; Φτάνει!» (εκδ. Καστανιώτη) περιέχοντας φυσικούς διαλόγους, θίγει χωρίς ίχνος διδακτισμού, ακανθώδη ζητήματα της παιδικής καθημερινότητας όπως ο εγωκεντρισμός του μοναχοπαιδιού, η συνύπαρξη, η ευθύνη, το μοίρασμα.
Λίγη ακόμη, εγκυκλοπαιδική και όχι περιπετειώδη περιήγηση στον κόσμο των ζώων θα μας προσφέρουν τα «Θαυμαστά ζώα» του Ερικ Κάρλε (εκδ. Καλειδοσκόπιο). Ο Κάρλε πέρασε φέτος στην αιωνιότητα σε ηλικία 92 ετών, αλλά στοιχηματίζουμε ότι η διάσημη «πολύ πεινασμένη κάμπια» του (πάνω από 50 εκατ. αντίτυπα σε 66 γλώσσες) θα συνεχίσει για πολλές ακόμη δεκαετίες να συντροφεύει με τα ζωντανά της χρώματα και τη στοιχειώδη αφήγηση τα πρώτα παιδικά χρόνια των παιδιών του κόσμου. Στα «Θαυμαστά ζώα» μάς ξεναγεί στο ζωικό βασίλειο του πλανήτη με πρωτότυπες κατηγοριοποιήσεις, όπως «μεγάλες αρκούδες», «ψυχρόαιμα ερπετά», «τρομερά αιλουροειδή», «αγαθοί γίγαντες» και «ξενύχτηδες». Σύντομα κείμενα συνοδεύουν κάθε κατηγορία και, πάνω από όλα, τις μοναδικού ύφους και χρωματικής έντασης εικόνες του, που επιτρέπουν στα παιδιά να επικοινωνήσουν με αυτές ήδη από τον πρώτο χρόνο της ζωής τους. Συστήνουμε λοιπόν το βιβλίο από πολύ νωρίς και μέχρι τις δύο πρώτες τάξεις του δημοτικού.
Η παραμυθού Λιλή Λαμπρέλλη δύσκολο να δώσει κάτι που να μην είναι γοητευτικό. Στο «Τσουγκρούτ κι άλλα δύο λαϊκά παραμύθια για παιδιά που θέλουν να μεγαλώσουν» (εκδ. Πατάκη) επεξεργάζεται και αφηγείται με τον μοναδικό της τρόπο δύο παραμύθια από την Αφρική και ένα από τους Ρομά της Αττικής. Δεν είναι μονάχα ο χειμαρρώδης σουρεαλισμός της λαϊκής παράδοσης που κατακλύζει τον ακροατή/αναγνώστη με εικόνες και περιστατικά, σαν σε όνειρο, διασκεδάζοντας και ανακουφίζοντας τους μύχιους φόβους του παιδιού καθώς αυτό μεγαλώνει και αλλάζει. Είναι και ότι πάντα, διαβάζοντας τη Λαμπρέλλη, την ακούμε κιόλας να τα λέει, τη βλέπουμε μπροστά μας να κινείται, να χειρονομεί. Μια μαγική παρουσία στην οποία το παιδί θα δώσει, είμαστε βέβαιοι, το πρόσωπο που αυτό θα επιλέξει, ενσαρκώνεται και αφηγείται τα παραμύθια στο παιδικό δωμάτιο, βγαλμένη σαν τζίνι από τις σελίδες του «Τσουγκρούτ» που εικονογράφησε εξαιρετικά ο Αχιλλέας Ραζής. Ολα τα παιδιά θα απολαύσουν το βιβλίο αυτό μετά τα 2-3 τους χρόνια, ιδίως αν κάποιος ενήλικος τους το διαβάσει με όρεξη!
