DAG SOLSTAD
Αρμαντ Β.
μτφρ.: Σωτήρης Σουλιώτης
Εισαγωγή-επιμέλεια: Δημήτρης Καρακίτσος
εκδ. Ποταμός, σελ. 243
Ο Σούλστα, με αφορμή τον ήρωά του συνομιλεί και ο ίδιος με τις υποσημειώσεις του. Τον διακατέχει το άγχος του χρόνου, μεγαλώνει και πόσα βιβλία θα γράψει ίσως ακόμη…
Διπλωμάτης καριέρας, με τοποθετήσεις σε μικρές και μεγάλες πρωτεύουσες του κόσμου, περιμένοντας το «Επιστέγασμα του έργου του», να γίνει πρέσβης σε ένα από τα κέντρα του κόσμου, κομψός, επιβλητικός, επιφυλακτικός, υποκριτής και ψεύτης. Κάποτε σύζυγος, σταθερά εραστής της δίδυμης αδελφής της συζύγου του, πάντα πατέρας ενός γιου, φίλος απομακρυσμένος, αποστασιοποιημένος, δυσπρόσιτος. Ο Aρμαντ Β., o ήρωας του Νταγκ Σούλστα, προορισμένος να πρωταγωνιστήσει στο μυθιστόρημα που δεν γράφεται ποτέ, δεν μπορεί να δει το φως, δεν αντέχει να γίνει λέξεις, σελίδες, βιβλίο.
Το «πάνω» κείμενο δεν υπάρχει, μένει μια προοπτική, ένα σχέδιο χωρίς ορίζοντα, ένα σημείο αναφοράς για αυτό που πραγματικά γίνεται ιστορία. Το «κάτω», οι υποσημειώσεις, τα 99 κομμάτια περιγραφής, εικόνων, αισθημάτων, επιλογών, διλημμάτων. Αυτό είναι το βιβλίο του Σούλστα, οι υποσημειώσεις, που ενώ τις γνωρίζουμε να συμπληρώνουν και να επεξηγούν το κυρίως κείμενο, αυτές τώρα αυτονομούνται ατίθασα και με αυθάδεια μετατρέπονται στο ουσιώδες, μείζον, καίριο, πλήρες.
Ο Αρμαντ Β., από ένας απροσανατόλιστος νέος φοιτητής που δεν έχει αυτονομία, βούληση, οντότητα και προσκολλάται σε παρέες για να υπάρξει, μετατρέπεται με μια στροφή της βούλησης σε ανώτερο δημόσιο υπάλληλο, σε διπλωμάτη. Καλείται να υποστηρίξει τις θέσεις της χώρας του, μιας μικρής χώρας δορυφόρου της υπερδύναμης, που όπως κι εκείνος, εμφανίζεται να παρακολουθεί κι όχι να διαμορφώνει, να συναινεί κι όχι να αποφασίζει. Μόνο που για τον Αρμαντ Β. παραμονεύει ο κίνδυνος της ασυνέπειας, μεταξύ εκείνου που είναι κι εκείνου που εμφανίζεται, ανάμεσα σε αυτό που θέλει να πει και αυτό που εκφράζει τελικά, πίσω από αυτό που υποστηρίζει μέσα του βαθιά κι εκείνου που συμβιβαζόμενος εκφέρει.
Αμείλικτο, τραγικό κι ολέθριο για την υπόστασή του, προβάλλει το ερώτημα ξανά και ξανά: Είναι ο Aρμαντ Β. ένας άνθρωπος αρχών; Θέλει να είναι; Ενδιαφέρεται να ζήσει μια έντιμη ζωή με συνείδηση χρέους προς την πατρίδα, υπηρεσίας προς τον Θεό και την κοινωνία; Τον ενδιαφέρει η ήσυχη συνείδηση που γαληνεύει τα βράδια έχοντας ζήσει μια μέρα σε απόλυτη συνέπεια σκέψεων, βούλησης, πράξεων; Oχι.
Η απάντηση που δίνει είναι αρνητική και παρά τον τελεσίδικο χαρακτήρα της δεν παύουν όλα αυτά τα βαθιά συνειδησιακά, οντολογικά ερωτήματα να τον απασχολούν. Με κακεντρέχεια, κυνισμό και κομψότητα θα επιλέξει να διαφεύγει συνεχώς από την εσωτερική εμπόλεμη κατάστασή του και να περιφέρεται ανώδυνα και ψυχρά στο διπλωματικό πεδίο, μεταφέροντας τον επιφανειακό χαρακτήρα της επαγγελματικής του ζωής και στον προσωπικό του βίο. Και ευτελίζοντάς τον. Αρνείται φιλίες, κοιμάται και κάνει παιδί με τη δίδυμη αδερφή της γυναίκας του, προδίδει ιδέες και πιστεύω της νεότητας που τον ακολουθούν σε όλη του τη ζωή, κρυμμένες, εύθραυστες, καθοριστικές.
Δεν υπάρχουν επιλογές χωρίς τίμημα. Και θα κληθεί να πληρώσει βαρύτατο τίμημα, αυτός που δεν αρθρώνει τον λόγο του, αυτός που σιωπά και χαμογελά, αυτός που υποστηρίζει με επιχειρήματα τα ακριβώς αντίθετα από όσα πιστεύει. Δεν μπορεί να αφήσει τον πολυτελή, εκλεπτυσμένο, λαμπερό κόσμο του διπλωμάτη. Ταμπουρωμένος στην άνεση, οπλισμένος με φινέτσα και χάρη, προφυλαγμένος στο πολυτελές χαράκωμα της διπλωματικής μάχης, αφήνει αφύλαχτο στην πραγματική μάχη, στον πόλεμο, τον επαγγελματία στρατιωτικό γιο του. Κι αυτό θα είναι το τίμημα. Θα κληθεί να ζήσει με τη βαριά συνέπεια της ατολμίας του, με την ενοχή του συμβιβασμένου, βουβός ξανά όχι ως έμπειρος διπλωμάτης αλλά ως δυστυχισμένος πατέρας, ένας αγέρωχος ηττημένος, συντρίμμι του λαμπερού πρέσβη στο Λονδίνο που επεδίωξε να γίνει ισορροπώντας ασταμάτητα, διαφεύγοντας ακατάπαυστα από τον ίδιο του τον εαυτό.
Ελλειπτικές, άλλοτε σύντομες, άλλοτε εκτενείς, ασύνδετες και υπόγεια συνομιλούσες οι υποσημειώσεις υποκαθιστούν το μυθιστόρημα. Ο Σούλστα με το άγραφο κείμενο δεν θα μπορούσε να μας πει τίποτα περισσότερο για τον διαρκή αγώνα του Aρμαντ Β. να επιλέξει αυτό που θέλει να είναι κι αυτό που γίνεται τελικά. Oμως ο συγγραφέας, με αφορμή τον ήρωά του συνομιλεί και ο ίδιος με τις υποσημειώσεις του. Τον διακατέχει το άγχος του χρόνου, μεγαλώνει και πόσα βιβλία θα γράψει ίσως ακόμη, αναρωτιέται για τη μορφή αυτού του βιβλίου, γράφει κάνοντας υπερωρίες κυνηγημένος από μια δημιουργικότητα σε αποδρομή.
«Μόνο μια φορά ζω. Και αυτό το γράφω εγώ», μια σειρά, η υποσημείωση 83ζ. Με αρχές; Ή όχι άραγε;