Η άνοιξη του 1967 στην Αθήνα προοιωνιζόταν απειλητικά τον χειμώνα της δημοκρατίας. Οι πιο υποψιασμένοι δημοσιογράφοι προειδοποιούσαν στις εφημερίδες για επερχόμενο πραξικόπημα, και καλλιτέχνες σαν τον Διονύση Σαββόπουλο διαμαρτύρονταν για τη λογοκρισία που ήδη υφίσταντο πολλοί ομότεχνοί του.
Κι όμως, τα καινούργια τραγούδια του Μάνου Λοΐζου αφορούσαν κάποιον γερο-νέγρο Τζιμ, μια πόρνη Τζέην, απόκληρους μιας μακρινής κοινωνίας. Τίτλος τους «Τα Νέγρικα», σε στίχους του Γιάννη Νεγρεπόντη, μελοποιημένους με μια «ξενόφερτη» μουσική που τότε ακόμα δημιουργούσε επιφυλάξεις στην Αριστερά. Ροκ και μπλουζ.
Με αυτόν τον τολμηρό κύκλο τραγουδιών, ο τραγουδοποιός εξέφραζε τη διαμαρτυρία του απέναντι σε κάθε εξουσία, αμερικανική ή ελληνική, και υπερασπιζόταν τον αδικημένο άνθρωπο είτε στο Χάρλεμ είτε στην Αθήνα. Αρκετοί, επηρεασμένοι από τις πορείες και τις διαμαρτυρίες σε αμερικανικά πανεπιστήμια, τον Μπομπ Ντίλαν κ.ά., ήταν αλληλέγγυοι. Δεκέμβριος του 1966, ο 29χρονος Λοΐζος πρωτοπαρουσιάζει στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, με τους Μαρία Φαραντούρη και Γιώργο Ζωγράφο, «Τα Νέγρικα». Με τη Φαραντούρη γνωρίστηκαν τρία χρόνια νωρίτερα, όταν εκείνη, 16χρονο κορίτσι, πήγε σε οντισιόν του Συλλόγου Φίλων Ελληνικής Μουσικής. «Τι τραγούδια ξέρεις;» τη ρώτησε ο νεαρός που καθόταν στο πιάνο. Πολ Ανκα και κάποια ιταλικά, απάντησε, αλλά εκείνος τής αντιπρότεινε να μάθει τον «Καημό» του Μίκη Θεοδωράκη. Επειτα της συστήθηκε: Μάνος Λοΐζος.
Σύντομα έγιναν φίλοι, όπως με τους Χρήστο Λεοντή και Διονύση Σαββόπουλο, που ήταν επίσης στον ΣΦΕΜ και μοιράζονταν όλοι τα ίδια όνειρα και αριστερές ανησυχίες.
«Τα Νέγρικα» έδεσαν περισσότερο στιχουργό και συνθέτη, κυρίως όταν ο Λοΐζος έβαλε μουσική στο πρώτο τραγούδι απ’ αυτά, την «Προσευχή». «Ηταν ένα ξάφνιασμα για μένα. Κι αυτό με παρέσυρε σε μια μέθη», έγραψε ο Νεγρεπόντης το 1985. «Βρισκόμαστε τότε στο σπίτι του –όπου εκεί και η θεία του, η γλυκύτατη Κωνσταντίτσα– να πίνουμε τους καφέδες τους αμέτρητους, τα τσιγάρα τα ατέλειωτα και το φτηνό, το μικρό του μπουκάλι, το κονιάκ BOTRYS. Μόνοι μας τότε ο καθένας, ήταν σαν να ‘χουμε τον φόβο του κενού χρόνου. Ερχόταν ο Γιώργος Ζωγράφος, αλλά κι άλλοι που δεν μου έκαναν εντύπωση. Μετά, η Μαρία Φαραντούρη. Στα πρώτα της βήματα κι εκείνη. Από την πρώτη στιγμή μού έδωσε την εντύπωση πως αισθανόταν καλλιτέχνις. Είναι. Αυτό το ρεύμα πολύ λίγοι άνθρωποι σου μεταδίδουν».
Με αυτόν τον τολμηρό κύκλο τραγουδιών, σε στίχους Γιάννη Νεγρεπόντη, ο συνθέτης υπερασπιζόταν τον αδικημένο άνθρωπο, είτε στο Χάρλεμ είτε στην Αθήνα.
Ο δημοσιογράφος Δημήτρης Γκιώνης, στις 27 Δεκεμβρίου του 1966, γράφει στην εφημερίδα «Δημοκρατική Αλλαγή» για την πρώτη συναυλία: «Οταν την περασμένη Δευτέρα τα βράδυ άνοιξε η αυλαία του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιώς, το κοινό που είχε κατακλύσει την πλατεία και τους εξώστες, τα ‘χασε: Ορχήστρα γιε-γιε σε λαϊκή συναυλία; Μήπως είχε γίνει λάθος; Απορία, έκπληξη και –σε μερικούς– μικρό σοκ. Ωσπου εμφανίζεται ο Μάνος Λοΐζος με τη Μαρία Φαραντούρη και τον Γιώργο Ζωγράφο, και αρχίζει η παράσταση της νέας σειράς τραγουδιών του συνθέτη. “Τα Νέγρικα”, πάνω σε 10 ποιήματα του Γιάννη Νεγρεπόντη. Τα πρώτα συναισθήματα διαδέχτηκε μια γενική ικανοποίηση που δεν άργησε να γίνει ενθουσιασμός».
«Τα ασυνήθιστα για την εποχή ακούσματα υπήρξαν πολύ ισχυρά στα αυτιά των νέων», είπε χρόνια μετά η Μαρία Φαραντούρη. «Το ίδιο και οι στίχοι, που μιλούσαν για “τα παιδιά μας στα Βιετνάμ” και τον νέγρο Τζο, τον ήρωα, που, όταν τραυματίζεται, δεν βρίσκει πια δουλειά και “τον λεν αληταρά”. Και για την Τζέην, που μάταια ονειρεύεται να γίνει κάποτε στο Μπρόντγουεϊ “η Τζέην η χρυσή φωνή”, γιατί θα μείνει η πόρνη “η πιο φτηνή”». Τώρα, 56 χρόνια από εκείνη την πρώτη συναυλία-παρουσίαση των «Νέγρικων», η Μαρία Φαραντούρη τραγουδά όλο το έργο στις 22/5 στο Δημοτικό Θέατρο Ολύμπια, με τον Μίλτο Πασχαλίδη και τον Απόστολο Ρίζο, στο πλαίσιο του μεγάλου αφιερώματος για τα σαράντα χρόνια από το θάνατο του Λοΐζου. Θα παρουσιαστούν και στιγμές από το «Γράμματα στην Αγαπημένη» σε ποίηση Ναζίμ Χικμέτ.
Σε συνέντευξή του στον Δ. Γκιώνη το 1966, ο Λοΐζος λέει: «Τα γρανάζια του ιμπεριαλισμού, με την εξουθενωτική εκμετάλλευση εκατομμυρίων ανθρώπων, βρίσκονται σε τρομακτική υπερλειτουργία στις δυτικές χώρες. Τα αποτελέσματα είναι σε όλους γνωστά: ο πόλεμος του Βιετνάμ, το φυλετικό, το Κυπριακό, η αναβίωση του φασισμού σε πολλές χώρες, ο κίνδυνος της δικτατορίας στον τόπο μας…». Και συνεχίζει για τις μουσικές του επιλογές: «Χρησιμοποίησα για πρώτη φορά ηλεκτρικές κιθάρες και όργανα στην ορχήστρα μου όπως και ρυθμό σέικ, μποστέλα κ.ά. Για μένα το φαινόμενο γιε-γιε είναι φαινόμενο που καθρεφτίζει την εποχή μας. Το σέικ δεν έχει καμιά σχέση με το τσα τσα ή το μάμπο – ρυθμούς μάλλον αισθησιακούς. Οι σύγχρονοι ρυθμοί είναι ρυθμοί διαμαρτυρίας, μοναξιάς και αυτοβασανισμού. Και η ποίηση των “Νέγρικων” με οδήγησε σ’ αυτούς γιατί τα θέματά τους μιλάνε για αδικία και εκμετάλλευση – προβλήματα που έχουν απήχηση σ’ όλο τον κόσμο».
Πραγματοποιήθηκαν λίγες ακόμη συναυλίες με τη Φαραντούρη και τον Γ. Μούτσιο στη θέση του Γ. Ζωγράφου, που αρρώστησε τον Φεβρουάριο του 1967. Λίγο πριν από το πραξικόπημα, «Τα Νέγρικα» παρουσιάστηκαν σε συναυλία της ΕΦΕΕ, με τη Φαραντούρη και τον Σαββόπουλο, που έπαιξε ηλεκτρική κιθάρα στην ορχήστρα, και πιάνο ο 19χρονος τότε Θάνος Μικρούτσικος. Στις 21 Απριλίου 1967 είχε προγραμματιστεί μια ακόμη συναυλία που, φυσικά, δεν έγινε ποτέ, ενώ ο συνθέτης και η τραγουδίστρια αναζητούσαν σπίτια φίλων για να κρυφτούν. Σε ένα από εκείνα τα φιλικά σπίτια, σε μια μυστική συνάθροιση και μια ερασιτεχνική, ανέκδοτη και άκρως συγκινητική ηχογράφηση, ο Σαββόπουλος έπαιξε συγκλονιστικά μαζί με κάποια δικά του τραγούδια, και δύο από τα «Νέγρικα».
Ο δίσκος ηχογραφήθηκε το 1975. Αλησμόνητη μουσική εμπειρία για όσους την έζησαν και για έναν ακόμη λόγο. Αναστατωμένος μια μέρα ο Τηλέμαχος Χυτήρης, μπήκε στο στούντιο διακόπτοντας, αναγγέλλοντας την είδηση από την Ιταλία: τη δολοφονία του Παζολίνι σε παραλία της Οστια.
«40 χρόνια μετά: Από την καρδιά στη μνήμη», 22/5/2022, Δημοτικό Θέατρο Ολύμπια.
