«Βάσω Κατράκη. Βίωμα & Ιστορία»: Ο τίτλος της αναδρομικής έκθεσης που φιλοξενείται αυτήν την περίοδο στην Πινακοθήκη της Κέρκυρας πάνω στο έργο της μεγάλης Ελληνίδας χαράκτριας, προδίδει και τον τρόπο που εκείνη αντιλαμβανόταν το χρέος της στην τέχνη.
«Η Βάσω Κατράκη αφουγκράζεται τα μεγάλα ζητήματα της εποχής της και τα ενσωματώνει στο έργο της. Ο μόχθος των απλών ανθρώπων, η μητρότητα, η μοναξιά, η ανθρώπινη μοίρα είναι θέματα στα οποία εργάζεται με εμμονή», επισημαίνει ο ιστορικός τέχνης και επιμελητής της έκθεσης, Γιάννης Μπόλης. «Συμμετέχει στην Εθνική Αντίσταση, ζει τον Εμφύλιο και τη δικτατορία των συνταγματαρχών, διώκεται για τις πεποιθήσεις της και όλο αυτό το βίωμα το διοχετεύει στα μαύρα μελάνια των εκτυπώσεων των έργων της. Την εμπλοκή της στην Ιστορία θέλει να την κάνει θέμα».
Δουλειά λιτή
Μετά τον θάνατό του πατέρα της, η νεαρή Βάσω αφήνει το Αιτωλικό και μεταβαίνει στην Αθήνα για να εκπληρώσει μια βαθιά της επιθυμία: να γίνει ζωγράφος. «Κρυφά, ονειρευόμουνα να γίνω ζωγράφος, μα μου φαινότανε τόσο άπιαστα μεγάλο που δεν μπορούσε λογικά να χωρέσει το μυαλό μου. Ο,τι έβλεπα, έλεγα: Εγώ αυτό μπορώ να το κάνω. Δεν ήξερα ότι άλλο πράμα ήταν η τέχνη». Εγγράφεται στη Σχολή Καλών Τεχνών το 1936. Παρακολουθεί αρχικά το εργαστήριο του Ουμβέρτου Αργυρού και έπειτα του Παρθένη, τελικά όμως την κερδίζει η χαρακτική, γιατί από τη φύση της είναι δουλειά «λιτή». «Ηδη από τα χρόνια των σπουδών, δείχνει τη ρωμαλεότητα των γραμμών της, αποφεύγοντας τη φλυαρία της περιγραφής», υποστηρίζει ο καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης, Δημήτρης Παυλόπουλος.
Η έκθεση παρουσιάζει περισσότερα από 50 μεγάλα έργα, τα οποία προέρχονται από τη συλλογή της κόρης της, Μαριάννας Κατράκη, και καλύπτουν χρονικά όλη της τη διαδρομή, από τα τέλη της δεκαετίας του ’30, τις ξυλογραφίες του ’40 και του ’50 έως τα μνημειακά έργα της δεκαετίας του ’80.
«Οταν η μητέρα μου έφυγε από τη ζωή, άκουγα και διάβαζα τα σχόλια του κόσμου γι’ αυτήν, για το έργο της και για τη σπουδαιότητά του. Σιγά σιγά το “κόρη της Βάσως Κατράκη”, εκτός από υπερηφάνεια, μου δημιούργησε το αίσθημα ότι δεν είχα γνωρίσει, δεν είχα καταλάβει όσο έπρεπε τη μητέρα μου σαν καλλιτέχνιδα», αναφέρει η ίδια στον κατάλογο της έκθεσης.
Τον ψαμμίτη τον δούλευε με τα εργαλεία του γλύπτη, μαντρακάδες και καλέμια, πέρασε έτσι με έναν τρόπο από τη ζωγραφική στη γλυπτική.
Η έμφαση στην Κέρκυρα δίνεται κυρίως στη μετάβαση που επιχείρησε η Κατράκη στα μέσα της δεκαετίας του ’50 από μια παραδοσιακή τεχνική, όπως ήταν η ξυλογραφία, στην πέτρα. «Το ξύλο ήταν το αλφαβητάρι της. Οταν όμως θέλησε να περάσει στις πιο μεγάλες φόρμες και στις πιο πλατιές χειρονομίες, αναζήτησε νέα υλικά που θα ταίριαζαν στις ανάγκες της», εξηγεί η κόρη της. «Η πέτρα την απελευθέρωσε, της έδωσε μια νέα δυναμική, την οδήγησε σε μια μεγαλύτερη αφαίρεση», προσθέτει και ο Γιάννης Μπόλης. «Η ξυλογραφία ήταν άμεσα σχετιζόμενη με την εικονογράφηση εντύπων, είχε λεπτομέρεια. Τον ψαμμίτη τον δούλευε με τα εργαλεία του γλύπτη, μαντρακάδες και καλέμια, πέρασε έτσι με έναν τρόπο από τη ζωγραφική στη γλυπτική».
Παρότι η έκφρασή της είναι λιτή και οι επιμηκυσμένες αρχέγονες φιγούρες της παραπέμπουν στην Αφαίρεση, η ίδια την απορρίπτει. «Πρέπει να έχουμε κατά νουν πως όταν εμφανίζεται η Αφαίρεση στην Ελλάδα, γνωρίζει επιθέσεις σε διάφορα μέτωπα: συντηρητικοί ακαδημαϊκοί, οι πρεσβευτές της λεγόμενης γενιάς του ’30 που μιλούσαν για μια τέχνη ανθρωποκεντρική, αλλά και μεγάλη μερίδα των αριστερών καλλιτεχνών, θεωρούν πως η Αφαίρεση είναι ένα καπιταλιστικό προϊόν, ένα δείγμα παρηκμασμένου δυτικού τρόπου έκφρασης, μια τέχνη που δεν αφορά τον άνθρωπο και τα προβλήματά του. Η Βάσω Κατράκη είναι στρατευμένη, πιστεύει σταθερά στον άνθρωπο», σημειώνει ο Γιάννης Μπόλης.
Σύντροφος και μάνα
Οι συμμετοχές και οι διακρίσεις της στις μεγαλύτερες εικαστικές διοργανώσεις της εποχής της –Μπιενάλε του Σάο Πάολο, Μπιενάλε Μεσογειακών Χωρών της Αλεξάνδρειας, όπου αποσπά το πρώτο βραβείο χαρακτικής, Μπιενάλε της Βενετίας το 1966, όπου τιμάται με το βραβείο Tamarind για «τα μεγάλα, τα θεμελιώδη θέματα της ζωής που εικονογραφεί»– δεν αλλοιώνουν ούτε στο ελάχιστο τον χαρακτήρα της. «Δεν ήταν πότε πολυλογού, έλεγε λίγα και σωστά. Τη δύναμή της την έβγαζε στο έργο της. Ηταν δοτική, ανοιχτή, συγκροτημένη. Εχουμε μάθει πως οι καλλιτέχνες είναι λίγο ιδιόρρυθμοι, δικαιολογούμε κάποιες ακραίες συμπεριφορές. Δεν ήταν καθόλου έτσι και είχε μια ισορροπία στα πράγματα. Ηταν εξαιρετική σαν σύντροφος, τρυφερή σαν μάνα, δοσμένη στο έργο της, πιστή στις αξίες της. Ηταν μάνα για όλους, μάνα πώς αλλιώς να το πω», καταλήγει η Μαριάννα Κατράκη.
«Βάσω Κατράκη. Βίωμα & Ιστορία», έως 28 Αυγούστου, Πινακοθήκη Δήμου Κέρκυρας.