ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ
Η νοσταλγία της απώλειας
εκδ. Πατάκη, σελ. 288
Στον πρόλογο του βιβλίου, ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης γράφει πως τα περισσότερα πεζά υπήρξαν αποκυήματα της καραντίνας. Κανένα, ωστόσο, δεν αναφέρεται στη δίχρονη περιπέτεια, με εξαίρεση το τελευταίο, το οποίο είναι πράγματι εξαίρετο. Ο συγγραφέας μιλάει για την αϋπνία ως σύμπτωμα του εγκλεισμού. Για την καταπολέμησή της κατέφυγε στη μουσική, σε μια ιδιότυπη όσο και δημοφιλή έκφανσή της, τη μη μουσική, το White noise, και σε ένα υποείδος, το Brown noise. Πρόκειται για μια υποτονική ηχητική, που μοιάζει με έναν διαρκή βόμβο, ελάχιστα διακριτό, αλλά έντονο μες στην εμβοή του, έναν ήχο που «μπορεί να παράγει την υψηλότερη ένταση σε πολύ χαμηλότερες συχνότητες». Γράφει ο Γρηγοριάδης: «Την πρώτη φορά που δοκίμασα τον “θόρυβο Brown” κάπως με τρόμαξε, να θρασομανάει υποχθόνια, χωρίς να ξεσπάει, καθηλωτικά».
Εχω την εντύπωση πως η περιγραφή των καταπραϋντικών συγχορδιών απηχεί στην εντέλεια τη γραφή του Γρηγοριάδη. Ενα άκουσμα κατευναστικό, χαμηλόφωνο, παρατεταμένο, κυκλωμένο από τον απόηχο μιας άλεκτης λύπης, που ζητάει να κοιμηθεί. Στις τριάντα μία διηγήσεις η γραφή επανέρχεται στα ίδια τοπία, αποδύεται στις ίδιες επικλήσεις, αποζητάει τη συντροφιά αδήριτων μορφών. Περιμένοντας να τον αποκοιμίσει «ο θό-ρυβος Brown», ο συγγραφέας διέκρινε «μια πνιγμένη φωνή, φιλτραρισμένη από τον χρόνο και τη μακρινή φασματική της εμβέλεια». Η ανήκουστη, αμίλητη φωνή μετέφερε «μηνύματα και αδιανόητα ηχητικά σινιάλα». Μπορεί να μην ξεσπάει, μπορεί να θριαμβεύει στην αυτοσυγκράτηση και στην αυτολογοκρισία, να απεχθάνεται τη δραματοποίηση, αλλά η γραφή του Γρηγοριάδη επιβάλλεται βραδυφλεδώς, το μήνυμά της υφέρπει. Περισσότερο από τις λέξεις είναι τα νύγματα των αποσιωπήσεων που δημιουργούν την ακουστική της. Ο γενέθλιος Βορράς εμφανίζεται καταχνιασμένος από βαθύρριζες μνήμες, η ατμοσφαιρική του πίεση στην ψυχή νοτίζει τις σελίδες, η διάνυσή του, ξανά και ξανά, σκαλίζει τον μέσα εαυτό. Αλλά και οι μορφές που ξεχωρίζουν στις διηγήσεις με την «παραξενιά» τους, ακουμπούν σε μυστικές κόγχες του αυτοειδώλου. Κάθε ετεροχρονισμένη, διυλισμένη μέσα από τη μυθοπλασία, συνάντηση μοιάζει με ανακομιδή εαυτού.
Στα πεζά κυκλοφορούν πρόσωπα αλλόκοσμα, συγκινητικά χάρη στην ευγενική, αβρή σκιαγράφησή τους. Ο βυζαντινός, ταχυθάνατος Πάτροκλος, η Τζούλια που ζούσε σε ένα καφενείο, η βιβλιόφιλη σταθμάρχης, ο άντρας που πενθούσε τα παλιά σινεμά, που ξεψυχούσαν με τσόντες, ο πατέρας που επινόησε μια γλώσσα για να ξαναγνωρίσει τον αγνώριστο γιο του, ο δολοφόνος που ζούσε στο σύνορο δύο νομών, οι Κούρδοι που έσπερναν τις ζωές τους στα στενά του Νέου Κόσμου, ο άντρας που συντηρούσε μια λαογραφική συλλογή, «μια συλλογή που νοσταλγούσε την ίδια την απώλεια». Από το Παγγαίο, «ακολουθώντας τη διαδρομή του θαμμένου ρέματος», ο Γρηγοριάδης ανασύρει τα φερτά υλικά της λογοτεχνίας του. Το ρέμα είχε μπαζωθεί, αλλά οι ρίζες των πλατανιών εξακολουθούσαν να πίνουν από το θαμμένο νερό, εισδύοντας βαθιά «στα αιώνια χώματα». Η αστείρευτη, απύθμενη πηγή διαρρέει τον «μυθοπλάστη εαυτό». Σαλεύοντας στο χώμα, οι ρίζες ανασκαλεύουν απεικάσματα απόκοσμα, από το υπερπέραν της μνήμης.
Ο γλύπτης που μεταμόρφωνε ξεβρασμένα κούτσουρα σε έργα τέχνης πίστευε πως τα υλικά της φύσης, ακόμη και τα «σαπισμένα και παραπεταμένα», διατηρούν τη δική τους μυστική ζωή. Αυτή την τεχνοτροπία ακολουθεί και ο Γρηγοριάδης. Στο φυσικό τοπίο, στη φύση των άλλων και στη δική του, την πιο ανέγγιχτη, σε εσχατιές γεωγραφικές αλλά και ψυχικές αναζητάει τα λόγια της λογοτεχνίας του. Η προσπάθεια της γραφής να διαφύγει από το ανείπωτο, το πιο ακριβό, την κάνει να ακούγεται σαν τον «θόρυβο Brown», μια ένταση σε χαμηλή συχνότητα.