ΜΑΡΙΑ Α. ΙΩΑΝΝΟΥ
Οι Ενδιάμεσοι
εκδ. Νεφέλη, σελ. 176
Ενα στόμα σε πλήρες άνοιγμα, στο σχήμα μιας γοερής κραυγής, ουρλιάζει «βοήθεια» στην πρώτη φράση του βιβλίου. Στόματα που σπαράζουν, που χάσκουν, που ωρύονται και ολοφύρονται, παραμονεύουν σε αρκετά διηγήματα της συλλογής. Eνας τρόφιμος γηροκομείου λιμνάζει σε μια πολυθρόνα, ενώ ολόγυρα έχαιναν άνοες χοάνες. «Μύγες καταδύονται σε στόματα που ροχαλίζουν, μικροσκοπικά φτερά εντόμων κολλούν στις αμυγδαλές σαν φύλλα δυόσμου». Το στόμα του γέρου, ορθάνοιχτο και άλαλο εξαιτίας ενός ανίατου πένθους, ήταν μια «κραυγή τυλιγμένη σε σελοφάν». Αλλού, το κεφάλι μιας ηλικιωμένης, που έπασχε από σχιζοφρένεια, μεταλλάσσεται σε γλόμπο που αναβόσβηνε άρρυθμα, ενόσω εκείνη ψιθύριζε «με δύσοσμα χείλη που κολλούσαν μεταξύ τους “τρελαίνεσαι, τρελαίνεσαι μετά από τόσα βολτ”».
Στο διήγημα «Λαχτάρα» μια γυναίκα, που πιθανόν είχε δει στον ύπνο της ψάρια, συνειδητοποιεί αηδιασμένη τι συμβαίνει όταν ένας γάμος σαπίζει. «Πως μια μέρα θα γεμίσει άλγη όλο σου το στόμα. Πως θα αρχίσεις να φτύνεις ψάρια». Η αποφορά της ψαρίλας πνίγει και ένα άλλο διήγημα, όπου ένα κορίτσι νιώθει να σβήνει από το μελάνι της σουπιάς, που απλώνεται σαν ζοφερός λεκές πάνω στο οικογενειακό τραπέζι. Καθώς η σουπιά ψοφούσε μες «στους σκοτεινούς χυμούς της», μια υπόκωφη στριγγλιά έγδερνε τον λαιμό της μητέρας. «Μη με φτύσεις!» ικετεύει μια γυναίκα το στόμα του εραστή της, μέσα στο οποίο ακούμπησε τη ζωή της. Η Μαρία Ιωάννου (Λεμεσός, 1982) είναι μια ενδιαφέρουσα πεζογράφος, που επιχειρεί ρηξικέλευθες θεάσεις του οικείου. Ξεχωρίζει η συλλογή της «Καζάνι» (2015), όπου διερευνά το άλογο μέσω της αποπροσωποποίησης. Ο αντιρεαλισμός της γλώσσας υποδηλώνει την αδυναμία ορθολογικής απεικόνισης ενός απωθημένου υπαρξιακού τραύματος. Στα πρόσφατα διηγήματα παρατηρούμε τη ραγδαία διάρρηξη του πραγματικού από βίαιες παρακρούσεις. Η Ιωάννου παρατηρεί έναν τραυματισμένο κόσμο, στο σύνορο οικείου και ανοίκειου. Κάποιες φορές αυτό το σύνορο και η διέλευσή του αποκτά σπαρακτικό νόημα, όπως για τον άνδρα στο διήγημα «Κομμένοι», που ρωτούσε τους κάθε λογής λαβωμένους «πέρασες την πράσινη γραμμή;». Πέρα από την πρόδηλη αναφορά στην τουρκική εισβολή του 1974, που επανέρχεται στα πεζά, το ερώτημα του άνδρα μαρτυρεί ότι ενοικεί σε μια διαμελισμένη πραγματικότητα, ναρκοθετημένη από θραύσματα.
Ενας αιματηρός ακρωτηριασμός σημαδεύει τη λήξη ενός έγγαμου βίου. Ο άνδρας παίρνει σαν λάφυρο το χέρι της γυναίκας του, για να έχει από κάπου να κρατηθεί. Εσφιγγε γερά το κομμένο χέρι και χαζεύοντας «αυτήν τη σφιχτή διπλή γροθιά», μονολογούσε: «θα μετανιώσει, θα μαλακώσει, τα σκληρά της δάχτυλα θα σκιρτήσουν επιτέλους, θα με σφίξουν κι αυτά». Το αρτιότερο διήγημα της συλλογής αφορά και πάλι συζυγικά δεινά. Μετά την απώλεια της κόρης τους, ο άνδρας διαστρέφεται σε ένα διάπλατο, βουλιμικό στόμα, την ώρα που η γυναίκα του πάλευε να κρατήσει στη βουλιαγμένη κοιλιά της τη μνήμη του σώματος που έλειπε ανάμεσά τους.
Η Ιωάννου διαθέτει αναντίρρητα συγγραφική δεξιοτεχνία, την οποία συντρέχει η ιδιοτυπία του βλέμματός της, παρ’ όλα αυτά δεν κατορθώνει πάντοτε να συγκρατεί τον εκτραχηλισμό των παραισθητικών ενοράσεων. Σε κάποια πεζά το παράλογο περιορίζεται σε φαιδρότητες (π.χ. απερίγραπτοι οι μονόλογοι της τοστιέρας και του φωτοτυπικού), ενώ αλλού η επικάλυψη του ρεαλισμού από φαντασιακές ακρότητες λειτουργεί σαν επιταχυντής των ολοφυρμών. Ενδεικτικά της λυγμικής προδιάθεσης της γραφής είναι τα ποιήματα στην κυπριακή διάλεκτο. Η επιμνημόσυνη ποιητική γραφή, την οποία καθόλου δεν βοηθάει το κυπριακό ηχόχρωμα, είναι ξένο σώμα στο βιβλίο, ιδίως λόγω της πολιτικής της χροιάς, και ζημιώνει σοβαρά την υπερρεαλιστική προσπάθεια της συγγραφέως να μεταστοιχειώσει τον πόνο σε άναρθρη κραυγή.