ΙΡΙΣ ΤΖΑΧΙΛΗ
Μια γερμανική συλλογή γραμματοσήμων
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 395
Είναι μια αληθινή ιστορία. Πρωταγωνίστρια μια συλλογή γραμματοσήμων, που έδωσε στη μητέρα της συγγραφέως να φυλάξει Γερμανός αξιωματικός τον πρώτο χρόνο της Κατοχής στη Θεσσαλονίκη, μέχρι να επιστρέψει από το Ανατολικό Μέτωπο – απ’ το οποίο ουδέποτε επέστρεψε. Τακτοποιώντας τα υπάρχοντά της, το 2019, η ομότιμη καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας Ιρις Τζαχίλη πέφτει πάνω στη συλλογή για την οποία η μητέρα της της είπε κάποτε μια τυχαία κουβέντα. Κι αρχίζει να ξετυλίγει ένα συναρπαστικό γαϊτανάκι (δείχνοντας ταυτόχρονα πόση δημιουργική φαντασία απαιτεί η προϊστορική αρχαιολογία, που αντλώντας από τα σχεδόν αόρατα ίχνη της μακρινής εποχής που οι άνθρωποι δεν έγραφαν ακόμη, μας δίνει τόσο πλούσιες εικόνες της καθημερινής τους ζωής). Διότι χρησιμοποιώντας την ερευνητική μέθοδο και τα εργαλεία της επιστήμης της, κι έχοντας ως πρόσχημα τη συλλογή, η συγγραφέας αρχίζει να πλάθει παραστατικότατες εικόνες της κατεχόμενης Θεσσαλονίκης, να ανασυστήνει τη ζωή της μητέρας της εκείνου του καιρού για να καταλήξει σε μια έρευνα γερμανικών πηγών, βιβλιοθηκών και αρχείων που κόβει την ανάσα, προκειμένου να εντοπίσει την ταυτότητα του Γερμανού αξιωματικού. Θαυμάζουμε την επινοητικότητα, την πλαστικότητα των συνθέσεων και τη διεισδυτικότητά της. Είναι μια αφήγηση που διαπλέκει πολλούς χρόνους – το πριν, το τότε, το μετά, το τώρα. Περάσαμε όλη μας τη ζωή ακούγοντας, διαβάζοντας και βλέποντας εικόνες της Κατοχής. Και όμως, η Τζαχίλη έχει να μας πει φρέσκα πράγματα για την κρίσιμη χρονιά 1941 – πώς με την είσοδο των κατακτητών μεταβάλλεται το ηχητικό τοπίο της συμπρωτεύουσας. Οι ρόδες των κάρων αραιώνουν και οι φωνές των μικροπωλητών σχεδόν χάνονται, κόρνες και φρεναρίσματα ακούγονται αντιθέτως σε όλους τους δρόμους, ακόμη και τους μικρότερους, ξένες και δυνατές φωνές, αεροπλάνα σκίζουν τον αέρα. Στα σπίτια που μένουν Γερμανοί τα ξένα βήματα διακρίνονται στη σκάλα, οι αξιωματικοί βγαίνουν και πλένονται στην αυλή σιγοσφυρίζοντας άγνωστα τραγουδάκια και τις ώρες της σχόλης παίζουν μπάλα μισόγυμνοι, γελώντας και ανταλλάσσοντας αστεία. Και μαζί με τις επιτάξεις δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων που αλλάζουν το ανάγλυφο της πόλης, οι κατακτητές επιβάλλουν στα κατεχόμενα εδάφη την ώρα Γερμανίας. Η συγγραφέας γνωρίζει πώς να συνδέει τη μακροϊστορία με τη μικροϊστορία. Ποια ήταν η νεαρή φιλόλογος Δήμητρα Αγγελίδου η οποία παρέλαβε τη συλλογή γραμματοσήμων; Δεν είναι η πρώτη φορά που η Ιρις Τζαχίλη ανασυστήνει την οικογενειακή της ιστορία με τις μικρασιατικές ρίζες. Στο «Μπαϊντίρι 1922» (2012) έγραψε για τη ζωή τους στο μέρος που αποκαλούσαν πατρίδα και τη σιωπή που κάλυψε τις πιο τραυματικές ώρες της φυγής. Στη «Γερμανική συλλογή γραμματοσήμων» παρακολουθεί τη δύσκολη ζωή της Δήμητρας στον νέο τόπο, τις συναρπαστικές σπουδές της στο Διδασκαλείο Θηλέων του πρωτοπόρου Μίλτου Κουντουρά και τις κατοπινές στην προοδευτική Φιλοσοφική Θεσσαλονίκης, επιστρατεύοντας πληροφορίες, ανασύροντας προσωπικές μνήμες, χρησιμοποιώντας δικές της εμπειρίες και προσπαθώντας για μια ακόμη φορά να κάνει να μιλήσουν οι μητρικές σιωπές. Ισχυρή προσωπικότητα την οποία η Τζαχίλη διαρκώς παλεύει να κατανοήσει, η Δήμητρα υπήρξε πρόσωπο ζωντανό, απτό. Ο Γερμανός αξιωματικός δεν ήταν, αντιθέτως, παρά μια σκιά που τυχαία έμαθε το όνομά του – Χέλμουτ Εγκελχαρτ. Αρχίζει έτσι ένα αδυσώπητο κυνηγητό στο Διαδίκτυο και τις γερμανικές κρατικές υπηρεσίες, αντάξιο του πιο ελκυστικού αστυνομικού, μάς μεταφέρει στη ναζιστική Γερμανία και το πολεμικό μέτωπό της. Το αποτέλεσμα είναι μια γοητευτική αφήγηση την οποία διατρέχει μια σταθερή ποιητική, που στοχαστικά προβάλλει το ίσως, το πιθανώς και το ενδεχομένως.