Ενα παράλληλο σύμπαν: τα πάντα θυμίζουν εποχές και τόπους οικείους από διαβάσματα και ταινίες, πάνω στη στροφή του δρόμου όμως κάτι αλλάζει δραστικά. Στο μυθιστόρημα «Κάποτε ένα φως» του Καναδού Γκάι Γαβριήλ Κέι νομίζεις πως βρίσκεσαι στην Ιταλία του όψιμου Μεσαίωνα ή της εμβρυακής Αναγέννησης, κάθε τόσο όμως διάφορα στοιχεία στο βιβλίο έρχονται να σου βάλουν τρικλοποδιά: αυτός ο κόσμος είναι κάτι πολύ μακρινό, άπιαστο, έρχεται από μιαν άλλη διάσταση. Είναι ο κόσμος της λεγόμενης «ιστορικής φαντασίας», είδους λογοτεχνικού που ο Κέι υπηρετεί με εκπληκτική συνέπεια επί σειράν ετών.
Στo ελληνικό αναγνωστικό κοινό τον σύστησαν οι εκδόσεις Anubis, απ’ όπου κυκλοφορεί και το «Κάποτε ένα φως». Εκεί, ένας γηραιός άνδρας, ο Ντάνιο Τσέρα, αναπολεί το παρελθόν. Το πέρασμά του από την αυλή του Κόμη Ουμπέρτο, επονομαζόμενου και «Κτήνους», όπου θα γνωρίσει την κόρη ενός δούκα, την Αντρια Ρίπολι, η οποία έχει φτάσει εκεί έχοντας ένα μυστικό σκοπό: να δολοφονήσει το Κτήνος, διαβόητο για τον σαδισμό και τις σεξουαλικές του διαστροφές. Ομως οι αρετές του Κέι δεν εξαντλούνται στην πλοκή και στις ανατροπές της. Εχει μια ικανότητα να καθιστά μια ιστορική εποχή ανοίκεια, ξένη, για να διεισδύσει ακόμη περισσότερο μέσα της.
Επειτα, ειδικά στο «Φως», κομβικό ρόλο παίζει η μνήμη και τα παράξενα τερτίπια της. Ποια είναι η βαθύτερη φύση του Ντάνιο; Είναι αυτός που λέει; Συνέβησαν όλα όπως τα θυμάται; Στην ηλεκτρονική κουβέντα που είχα με τον Κέι, τόνισε την εμμονή του με το στοιχείο της μνήμης, τη λεγόμενη «ψευδή μνήμη», καθώς επίσης «τις αντιφατικές μνήμες μεταξύ δύο ανθρώπων πάνω στο ίδιο γεγονός». Ο Τσέρα είναι ένας άνθρωπος «στοιχειωμένος από τη μνήμη» και ο συγγραφέας ταυτίζεται μαζί του.
Η έννοια του «τραύματος»
Μαζί με τη μνήμη, βέβαια, πάει και το τραύμα. «Νομίζω πως η έννοια του “τραύματος”», λέει, «λειτουργεί κυρίως σε πιο προσωπικό επίπεδο, όχι μόνο στα λεγόμενα μεγάλα γεγονότα (όπως στο Ολοκαύτωμα ή στον ελληνικό Εμφύλιο ή στα Οικοτροφεία Ιθαγενών, εδώ στον Καναδά). Η ιστορική φαντασία, έτσι όπως τη βλέπω εγώ, απηχεί κάτι από αυτά τα συλλογικότερα τραύματα. Στο νέο μου βιβλίο, “Ολες οι θάλασσες του κόσμου”, αναφέρομαι στον διωγμό των Εβραίων από την Ισπανία το 1492 παρότι “πειράζω” διάφορα ιστορικά στοιχεία».
Αυτό το «πείραγμα» το κάνει πάντοτε στα βιβλία του ο Κέι, καταφέρνοντας όμως να είναι πειστικός. «Για μένα, αυτή η “κατά ένα τέταρτο” στροφή προς το φαντασιακό είναι κάτι που κάνω εδώ και χρόνια και που μου προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα. Πρώτον, με απελευθερώνει από το να αισθάνομαι πως περιγράφω εσφαλμένα τον εσωτερικό κόσμο των ανθρώπων εκείνων των εποχών, τη στιγμή που στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε πώς ακριβώς σκέφτονταν. Προτιμώ να επινοώ κάποιον που προφανώς και βασίζεται σε κάποιο αληθινό πρόσωπο, όχι όμως και αυτό το αληθινό πρόσωπο, το οποίο αφήνω στην ησυχία του. Αυτό μου επιτρέπει να απελευθερώνεται η φαντασία μου. Δεύτερον, εάν ένα μυθιστόρημα σχετίζεται μεν αλλά δεν ταυτίζεται με πραγματικά γεγονότα, ο αναγνώστης δεν είναι σίγουρος προς τα πού θα πάει η ιστορία. Εχω δώσει το σήμα ότι δεν ιχνηλατώ με ακρίβεια το παρελθόν. Ως αφηγητής, θεωρώ αυτό μεγάλο πλεονέκτημα – τόσο για τον συγγραφέα όσο και για τον αναγνώστη. Πάντοτε προσθέτω στο τέλος ενός βιβλίου μου μια σύντομη βιβλιογραφία που απευθύνεται σε αναγνώστες οι οποίοι θέλουν να μάθουν περισσότερα για την περίοδο πάνω στην οποία βασίστηκα για να γράψω ένα βιβλίο».
Αναπόφευκτα, λοιπόν, η κουβέντα μας πάει στην έρευνα και στα βιβλία που τον διαμόρφωσαν ως συγγραφέα. «Ορισμένα έργα έπαιξαν σημαντικό ρόλο όντως», αποφαίνεται. «Στην “Τελευταία εικόνα του Ηλιου”, ήταν οι σάγκες του Βορρά που διαμόρφωσαν το ύφος του βιβλίου· στο “Κάτω απ’ τον ουρανό” ήταν οι μεγάλοι ποιητές της δυναστείας Τανγκ του 8ου αιώνα – αυτή ήταν τεράστια επιρροή. Συνήθως, όμως, είναι οι σοβαρές, σχολαστικές πανεπιστημιακές μελέτες για μια περίοδο και έναν τόπο που με εμπνέουν γι’ αυτό και συχνά επικοινωνώ ηλεκτρονικά με ορισμένους από τους ανθρώπους που έχουν επιδοθεί σε τέτοιες μελέτες».
Ο Κέι είχε στα νιάτα του μια σπάνια ευκαιρία: να μελετήσει ένα ανέκδοτο πεζό του Τόλκιν μαζί με τον γιο του τελευταίου. «Αυτό ήταν πολύ παλιά!» λέει με έμφαση. «Ηταν εκείνη η φοβερή χρονιά που στην εξοχή, κοντά στην Οξφόρδη, αποκρυσταλλώθηκε μέσα μου η επιθυμία να γίνω συγγραφέας. Δεν πίστευα ότι θα τα καταφέρω, ήξερα όμως ότι αυτό ήθελα. Κάτι πολύ σημαντικό που πήρα μαζί μου δουλεύοντας με όλα τα σχεδιάσματα και τις σημειώσεις του Τόλκιν ήταν η συνειδητοποίηση ότι τα έργα μιας μεγαλοφυΐας δεν καταφτάνουν στο μυαλό της διαμορφωμένα, έτοιμα. Προκύπτουν μέσα από διορθώσεις και επεξεργασία, και ακόμη περισσότερη επεξεργασία, με εσφαλμένες εκκινήσεις και παλινωδίες… Αυτό συνέβη στον Τόλκιν και είχα την ευκαιρία να δω όλα αυτά τα στάδια. Διορθώνω και ξαναγράφω όλη την ώρα προσπαθώντας να πετύχω το “σωστό”, στο μέτρο που αυτό είναι εφικτό για μένα. Θα έλεγα πως αυτή η λεπτή, σύνθετη διεργασία μέσα μου, που με ακολουθεί έως σήμερα, έχει τις ρίζες της σε εκείνη τη μακρινή σήμερα περίοδο».