Η εξαγγελία για την αποκατάσταση της πολυκατοικίας Παπαλεονάρδου, όπου για μερικά χρόνια (1937-1945) έζησε η Μαρία Κάλλας, ξετυλίγει ένα κεφάλαιο της αθηναϊκής Ιστορίας. Και το κουβάρι αυτό μας πηγαίνει στην καρδιά του αθηναϊκού αστισμού, όπως αυτός διαμορφωνόταν από τις αρχές του 20ού αιώνα, στον άξονα της Πατησίων. Αυτό το θαυμάσιο κτίριο κατοικιών, χτισμένο περί το 1925, στην Πατησίων 61, με την υπογραφή του πολυπράγμονος αρχιτέκτονα Κώστα Κιτσίκη, είναι από μόνο του μια εξαιρετική έκφραση όλων εκείνων των κινήσεων μέσα στη μεσοαστική κοινωνία της Αθήνας, μετά το 1920.
Αυτή την ιστορία με τις πολλές παραμέτρους της και τα πολλά επιμέρους κεφάλαια διηγείται ένα βουβό αστικό θαύμα, εν πολλοίς υποτιμημένο από την επίσημη αφήγηση της πόλης. Και το «θαύμα» αυτό οργανώθηκε στον ευρύτερο άξονα της Πατησίων με επίκεντρο την πλατεία Αιγύπτου, κόμβο το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, βραχίονα το Πεδίον του Αρεως και όχθες όλους τους δρόμους από την Ιουλιανού έως πέρα. Η πολυκατοικία Παπαλεονάρδου θα αποκατασταθεί με πρωτοβουλία του Δήμου Αθηναίων μέσω της «Ανάπλαση Αθήνας Α.Ε.». Είναι έργο ενταγμένο στο ΕΣΠΑ με προϋπολογισμό 6,8 εκατομμυρίων ευρώ, ο διαγωνισμός θα προκηρυχθεί σύντομα και μετά την αποκατάσταση του κτιρίου θα στεγαστεί η Ακαδημία Λυρικής Τέχνης Maria Callas, όνειρο ζωής για την πρόεδρο της Ακαδημίας, υψίφωνο Βάσω Παπαντωνίου.
Αυτή η θετική προοπτική, που με μεγάλη καθυστέρηση διασώζει ένα δείγμα της μεσοπολεμικής αρχιτεκτονικής, γεννάει ένα νέο σημείο αναφοράς στον άξονα του Μουσείου. Ταυτόχρονα τοποθετεί μια ψηφίδα στον χάρτη αυτών των ιδιαίτερων αστικών πολυκατοικιών που για πολλούς και διάφορους λόγους ανεγέρθηκαν κοντά στην πλατεία Αιγύπτου το διάστημα 1923-1930. Πρόδρομες των μοντερνιστικών πολυκατοικιών της δεκαετίας του 1930 με τις αρχές του Μπάουχαους και το λεξιλόγιο της Αρ Ντεκό, οι πολυκατοικίες της δεκαετίας του 1920 είναι μια ξεχωριστή γενιά κτιρίων κατοικιών, σχεδιασμένες για μεσαία και υψηλά εισοδήματα, με ενσωματωμένες τις ανέσεις της νέας οικιακής τεχνολογίας και με μορφολογία που συνομιλεί με το τελευταίο κεφάλαιο των ιστορικών ρυθμών πριν από την τελική επικράτηση των νεωτερικών ρευμάτων του Μοντέρνου Κινήματος.
Νεωτερικές ήταν και αυτές οι πολυκατοικίες, οι χτισμένες στο αισθητικό και ιδεολογικό μεταίχμιο του Μεσοπολέμου, πριν από το 1930. Αλλά δεν ήταν «μοντέρνες» με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον όρο μετά την επικράτηση του Μοντερνισμού. Ηταν κτίσματα που είχαν από τρεις έως πέντε ορόφους, ανελκυστήρες και κεντρική θέρμανση, πλούτο διακόσμησης και διακριτική πολυτέλεια. Ηταν κτίρια διαμερισμάτων γοήτρου, στον τύπο ενός αθηναϊκού petit palais, με υπογραφές αρχιτεκτόνων που προτιμούσαν οι εύπορες τάξεις (Βασίλης Τσαγρής, Κώστας Κιτσίκης, Παναγιώτης Ζίζηλας, Νίκος Νικολαΐδης κ.ά.).
Η αποκατάσταση του κτιρίου της Πατη- σίων 61 ξετυλίγει ένα κουβάρι Ιστορίας για τις κοσμοπολίτικης αισθητικής κατοικίες που πύκνωσαν γύρω από την πλατεία Αιγύπτου.
Η οδός Πατησίων καθώς προκαλούσε τις νέες επεκτάσεις της πόλης ήδη από το 1880, έγινε πόλος εύπορων αστών πολύ πριν από τον Μεσοπόλεμο. Ενδεικτικά ας σημειώσουμε το –γειτονικό προς την πολυκατοικία Παπαλεονάρδου– νεομπαρόκ Μέγαρο Λιβιεράτου, νυν Υπατία, σχεδιασμένο από τον Αλέξανδρο Νικολούδη περί το 1909, το Μέγαρο Ιασωνίδου (ΓΣΕΕ) και πολλά νεοκλασικά διώροφα και τριώροφα στις παρόδους. Αλλά μετά το 1915-20, με τη διαρκή ζήτηση καλών οικοπέδων προς εκμετάλλευση ή ιδιοκατοίκηση από Ελληνες αστούς ή πλούσιους ομογενείς, η περιοχή περί την πλατεία Αιγύπτου με όλες τις προεκτάσεις προς 3ης Σεπτεμβρίου, Μαυρομματαίων και Πατησίων έγινε ένα κέντρο αρχιτεκτονικού πειραματισμού στα διάφορα είδη των αισθητικών νεωτερισμών με τις παραλλαγές του Jugendstil, της Αρ Νουβό, του εκλεκτικισμού και των υβριδικών εκδοχών τους.
Η αστική αρχιτεκτονική της δεκαετίας του 1920 έχει υποτιμηθεί παρότι είναι εξόχως ενδιαφέρουσα. Κρίθηκε συντηρητική και εν πολλοίς απαξιώθηκε στη σκιά του ριζοσπαστικού Μοντερνισμού μετά το 1930. Αν και αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης και έρευνας πολλών ιστορικών της αρχιτεκτονικής στο παρελθόν (Μάνος Μπίρης, Νίκος Θ. Χολέβας, Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ, Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη, Βασίλης Κολώνας κ.ά.), η δεκαετία του 1920 παραμένει ανοικτή προς περαιτέρω εξερεύνηση.
Η πυκνότητα αυτών των πολυτελών πολυκατοικιών που κατά κύριο λόγο χτίζονταν στον ευρύτερο άξονα της Πατησίων ήταν μια απόσχιση από το οικείο αστικό περιβάλλον της πρότερης περιόδου που είχε ως επί το πλείστον νεοκλασικό χαρακτήρα. Τα μεγάλα αυτά διαμερίσματα με τα δρύινα πατώματα, τις ανέσεις και τα εντυπωσιακά θυρώματα ήταν το επιστέγασμα μιας ταχείας πορείας προς τον εξευρωπαϊσμό, όπως γινόταν αντιληπτός με γνώμονα τη βασική ανάγνωση της καθημερινότητας στη Δύση.
Η ανάπτυξη αυτού του κτιριολογικού τύπου, στον οποίο ανήκει και η πολυκατοικία Παπαλεονάρδου, γεφύρωνε βαθιά χάσματα ταυτότητας και προέκρινε το υβρίδιο της εθνικής σχολής του κοσμοπολιτισμού, το οποίο είχε ήδη εμφανιστεί στην περίοδο Τρικούπη και υπηρετήθηκε σταθερά έκτοτε. Στη δεκαετία του 1920, όμως, και ιδίως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η ανάδυση της οριζόντιας ιδιοκτησίας και η ανάγκη σύγκλισης της ζωής των αστικών ελίτ με τις εξελίξεις στη Δύση γέννησαν και διέδωσαν τον τύπο της εκλεκτικιστικής πολυτελούς πολυκατοικίας. Από το 1922 έως το 1934 που δημιουργήθηκε το Πεδίον του Αρεως, χιλιάδες εύποροι αστοί αναζήτησαν υψηλών προδιαγραφών στέγαση σε νεόδμητες πολυκατοικίες, αρχικά εκλεκτικιστικές, μετέπειτα μοντερνιστικές. Και μετά το 1937 και τη δημιουργία της Φωκίωνος Νέγρη, ολόκληρος ο άξονας της Πατησίων πύκνωσε με νέα διαμερίσματα και κατοικίες.
Αλλά η γοητευτική δεκαετία του 1920 άφησε αυτά τα αστικά μέγαρα (την ίδια εποχή που υπήρχαν οι παραγκουπόλεις των προσφύγων). Κατεδαφισμένα ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, τα Μέγαρα Γουλανδρή (Πατησίων) και Σαμαρά (3ης Σεπτεμβρίου) απηχούσαν ακριβώς τις αρχές της εκλεκτικιστικής πολυτελούς πολυκατοικίας, όπως οι διασωζόμενες πολυκατοικίες του Βασίλη Τσαγρή (Πατησίων & Χέυδεν και Ιουλιανού 26) ή η πολυκατοικία Κλαυδιανού (Πατησίων 50), η πολυκατοικία Ησαΐα (Πατησίων 65) και πολλές ακόμη. Η πολυκατοικία Παπαλεονάρδου μας υπενθύμισε σελίδες αθηναϊκής Ιστορίας.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr