Οταν ο σκηνοθέτης Αντώνης Κόκκινος πριν από περίπου δύο χρόνια έκανε αναδιοργάνωση του αρχείου του με αφορμή την πανδημία, που έκλεισε και εκείνον στο σπίτι, έπεσε πάνω σε μερικές ξεχασμένες, αλλά πολύτιμες κασέτες. Οταν πάτησε το «play», αυτό που άκουσε τον πήγε 35 χρόνια πίσω, στην αυλή ενός εξοχικού στο Μάτι, το οποίο μετέπειτα καταστράφηκε από την πυρκαγιά. Ηταν οι φωνές του Θόδωρου Αγγελόπουλου και του Νίκου Παναγιωτόπουλου.
«Μαζί με τον Γιάννη Σολδάτο σχεδιάζαμε τότε την έκδοση ενός νέου περιοδικού και η κουβέντα των δύο μεγάλων σκηνοθετών προοριζόταν να μπει στο πρώτο τεύχος. Τελικά, το σχέδιο δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ και η ηχογράφηση ξεχάστηκε. Οταν την ανακάλυψα ξανά σκέφθηκα ότι θα ήταν ωραίο να φτιάχναμε ένα ντοκιμαντέρ, το οποίο τελικά εντάξαμε στο πρόγραμμα του υπουργείου Πολιτισμού για την COVID-19», μας λέει ο Ελληνας κινηματογραφιστής. Το ντοκιμαντέρ «Θόδωρος Αγγελόπουλος – Νίκος Παναγιωτόπουλος: Ο καθένας και η μουσική του», που κυκλοφορεί από την περασμένη Πέμπτη στις αίθουσες, είναι το αποτέλεσμα μιας δουλειάς –μαζί με τον Σολδάτο– που καταφέρνει να περιβάλει ένα γυμνό ντοκουμέντο και να το μετατρέψει σε κανονική ταινία.
«Προφανώς το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν το ηχητικό να γίνει κινηματογραφική αφήγηση. Η ίδια η συζήτηση των δύο ήταν παντελώς ελεύθερη, χωρίς καμία “σκαλέτα”, παρέμβαση, ούτε καν ερώτηση από εμάς. Παρ’ όλα αυτά από μόνοι τους και αυθόρμητα σχηματίζουν ενότητες (Ιστορία, πολιτική, κριτική, σύμβολα, γύρισμα κ.ο.κ.), τις οποίες εμείς στη συνέχεια οργανώσαμε και γκρουπάραμε. Με αυτή τη λογική δημιουργήθηκε ένα υποτυπώδες σενάριο. Στους δε ομιλητές που καταθέτουν τις απόψεις τους στην ταινία δώσαμε να ακούσουν μόνο τις ενότητες που κλήθηκαν να σχολιάσουν, ώστε να γίνει ακόμη πιο ξεκάθαρη η αφήγηση».
Πράγματι, η διαλεκτική ανταλλαγή μεταξύ των δύο, συχνά απολαυστική από μόνη της, εμπλουτίζεται από τα λόγια σύγχρονων ομιλητών (σκηνοθετών, κριτικών, ακαδημαϊκών, οικογενειακών προσώπων), καθώς και από προσεκτικά επιλεγμένα αποσπάσματα από τις ταινίες τους. Και αν οι σχολιαστές τις περισσότερες φορές συμφωνούν μεταξύ τους, δεν συμβαίνει το ίδιο και με τους δύο «πρωταγωνιστές», οι οποίοι προκαλούν συχνά ο ένας τον άλλον, ξεκινώντας από το (προαιώνιο) ζήτημα της φόρμας έναντι του θέματος. «Σίγουρα πρόκειται για δύο τελείως διαφορετικούς κινηματογραφιστές, σπουδαίοι και οι δύο με τον τρόπο τους, οι οποίοι έχουν και άλλα ενδιαφέροντα ως προς το τι θα επιλέξουν να δείξουν στις ταινίες τους. Εκεί που συμφωνούν, νομίζω, είναι ότι κυρίως τους ενδιαφέρει η κινηματογραφική γλώσσα και η αγωνία για το πώς αυτή μπορεί να εξελιχθεί και να μετασχηματισθεί. Τα τελευταία χρόνια πολλοί Ελληνες σκηνοθέτες προσπαθούν να προσεγγίσουν πάλι το συγκεκριμένο θέμα, εκείνοι οι δύο όμως πιστεύω πως το είχαν πετύχει».
Ολες οι γενιές
Στόχος μας είναι αυτός που γνωρίζει λίγα ή και τίποτα για το έργο τους, μετά από όσα δει, να κινητοποιηθεί για να το ψάξει περισσότερο.
Πάνω στην κουβέντα ακούμε κάποια στιγμή τον Θόδωρο Αγγελόπουλο να λέει: «Δεν με ενδιαφέρει να δείξω την Ελλάδα όπως είναι, κατασκευάζω τη δικιά μου Ελλάδα». Γενικότερα η αντιπαράθεση μεταξύ υποκειμενικής και αντικειμενικής αφήγησης επανέρχονται από τους δύο συνομιλητές. «Αν παρατηρήσετε, τα ίδια ζητήματα απασχολούν και πολλούς από τους σημερινούς σχολιαστές, οι οποίοι προσπαθήσαμε να εκπροσωπούν όλες τις γενιές, από τον Καβουκίδη και τον Βαφέα μέχρι τον Τζουμέρκα και τον Οικονομίδη. Οταν έγινε η ηχογράφηση ήμουν ακόμα στα πρώτα μου βήματα και είχα μια οπτική περισσότερο θαυμασμού παρά κριτική σε όσα λέγονταν. Θεωρούσα ότι ήμουν τυχερός και μόνο που ήμουν εκεί. Μετά από τόσα χρόνια εισπράττω το πόσο επίκαιρα παραμένουν τα λεγόμενά τους, ακόμη και αυτά που αφορούν την πρακτική διάσταση του κινηματογραφικού συνεργείου και του γυρίσματος».
Αλήθεια, τι θα έλεγαν οι Αγγελόπουλος και Παναγιωτόπουλος σχετικά με τον σημερινό συγκερασμό μικρής και μεγάλης οθόνης; «Θα ήθελα πραγματικά να ακούσω τη γνώμη τους σχετικά με το ότι οι περισσότεροι άνθρωποι πλέον παρακολουθούν τις ταινίες στη μικρή οθόνη. Ειδικά ο Αγγελόπουλος πιστεύω πως θα ήταν τελείως αντίθετος στο να δει κανείς μια ταινία όπως π.χ. ο “Θίασος” στη μικρή οθόνη, πόσο μάλλον σε εκείνη ενός λάπτοπ. Και το “Βαριετέ” του Παναγιωτόπουλου ωστόσο, που το είδα ξανά πρόσφατα με αυτόν τον τρόπο, δεν είναι η ίδια ταινία».
Στο ντοκιμαντέρ γίνονται συνεχείς αναφορές και προβάλλονται πλάνα από την εργογραφία και των δύο, με την οποία πάντως το σημερινό κοινό δεν είναι απαραίτητα εξοικειωμένο. «Θεωρώ ότι η ταινία μας κυρίως σε αυτή την κατηγορία θεατών απευθύνεται. Στόχος μας είναι αυτός που γνωρίζει λίγα ή και τίποτα για το έργο τους, μετά από όσα δει, να κινητοποιηθεί για να το ψάξει περισσότερο. Εχοντας διδάξει επί χρόνια σε σχολές κινηματογράφου, συνειδητοποίησα ότι πολλά από τα παιδιά που θέλουν να ασχοληθούν με το σινεμά δεν έχουν δει καθόλου όχι μόνο Αγγελόπουλο ή Παναγιωτόπουλο, αλλά και Κούνδουρο, Δαμιανό κ.ο.κ.», καταλήγει ο Αντώνης Κόκκινος.
Το ντοκιμαντέρ «Θόδωρος Αγγελόπουλος – Νίκος Παναγιωτόπουλος: Ο καθένας και η μουσική του» προβάλλεται στην Ταινιοθήκη και στο Studio New Art Cinema.