Η δεύτερη ζωή της Ελλης Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη, της Nelly’s, ξεκίνησε με ένα σημείωμα στον «Τήλεφο» της «Κ» πριν από σχεδόν 50 χρόνια. Είχε τίτλο «Μικρές Παραγγελίες» και αναζητούσε «τα ίχνη της παλαιάς γνωστής φωτογράφου κ. Νέλλης». Το σημείωμα έγραψε η Ρένα Αγγουρίδου, μία από τις τρεις συντάκτριες της στήλης «Σημειωματάριο», που καθημερινά συνέτασσαν οι δημοσιογράφοι Ρένα Αγγουρίδου, Μαρία Καραβία, Ελένη Μπίστικα και ήλεγχε προσωπικά η Ελένη Βλάχου.
«Τηλεφώνησε στην εφημερίδα αμέσως κι έτυχε να απαντήσω εγώ», θυμάται η Μαρία Καραβία στην κουβέντα μας. «Είχε μια σιγανή, κάπως παιδική φωνούλα, και είπε “Είμαι η Νέλλη”». Ηταν χειμώνας του 1975. Η τολμηρή φωτογράφος της Αθήνας του Μεσοπολέμου, με καταγωγή από το Αϊδίνι και καλές σπουδές στη Δρέσδη, που με τη δυναμική παρουσία της όρισε τα φωτογραφικά δρώμενα της πόλης, ζούσε στο οικογενειακό της σπίτι στη Νέα Σμύρνη με τον σύζυγό της Αγγελο Σεραϊδάρη. «Ενα τρυφερό, αγαπημένο ζευγάρι», λέει η κ. Καραβία. Η Nelly’s ήταν πλέον 76 ετών, και ήδη από το 1966, όταν επέστρεψαν από τη Νέα Υόρκη για να εγκατασταθούν μόνιμα στην Ελλάδα, είχε σταματήσει να φωτογραφίζει. Ισως κανείς δεν τη θυμόταν πια, εκτός από τη διευθύντρια της «Κ», που με μια ξαφνική έμπνευση ρώτησε τις τρεις συντάκτριες: «Εκείνη η φωτογράφος η Nelly’s, έχει ακούσει κανείς τι έγινε;». Καμία δεν είχε ακούσει τίποτε. «Ας γράψουμε δυο λόγια, κάτι σαν αναζήτηση», ζήτησε.
«Η Ελένη Βλάχου είχε πάντα σε ετοιμότητα την παλιά της Leica, στο πρώτο συρτάρι του γραφείου της», γράφει η Μαρία Καραβία στο εισαγωγικό της σημείωμα στην έκδοση «Nelly’s» του Μουσείου Μπενάκη, η οποία συνοδεύει την ομώνυμη αναδρομική έκθεση για το έργο της Μικρασιάτισσας δημιουργού. Δεινή φωτογράφος η ίδια, είχε λάβει μέρος στη Διεθνή Εκθεση της Νέας Υόρκης το 1939, με μια επιβλητική άποψη του Παρθενώνα, η οποία μάλιστα διακρίθηκε. Για αυτή την έκθεση που είχε τον αισιόδοξο τίτλο «Ο κόσμος του αύριο», η Nelly’s με τον σύζυγό της ταξίδεψαν στην Αμερική έχοντας εξασφαλίσει άδεια παραμονής 23 ημερών. Το ελληνικό περίπτερο ήταν έργο της μαθήτριας του Δημήτρη Πικιώνη, Αλεξάνδρας Μωρέτη, και η Nelly’s φιλοτέχνησε μαζί με τον ζωγράφο Γεράσιμο Στέρη μέρος της διακόσμησης. Συμμετείχαν Ελληνες καλλιτέχνες – εικαστικοί σαν τον Παρθένη, τον Εγγονόπουλο, τον Ζογγολόπουλο και φωτογράφοι, ανάμεσά τους και η Βούλα Παπαϊωάννου. Η Nelly’s πήρε μέρος με πέντε έργα από τη ασπρόμαυρη σειρά κολάζ «Παραλληλισμοί» και τιμήθηκε με ένα από τα πρώτα βραβεία για τη σύνθεση με θέμα τη Σαντορίνη.
Με τα χρήματα αγόρασε καινούργιο φωτογραφικό εξοπλισμό. Η εξαιρετικά επιτυχημένη έκθεση τελείωσε, αλλά η φωτογράφος, με την υποστήριξη και της ελληνικής παροικίας, διοργάνωσε μια σειρά από παρουσιάσεις του έργου της και διαλέξεις μέσα στον ίδιο χρόνο. Φεύγοντας από την Αθήνα, είχε αφήσει προσωρινά τη λειτουργία του ατελιέ της, στην οδό Ερμού 18, στον αδελφό της. Σύντομα κηρύχθηκε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Η παραμονή στις Ηνωμένες Πολιτείες παρατάθηκε. Εντέλει η απουσία από την Ελλάδα κράτησε 27 χρόνια. Στη Νέα Υόρκη έφτιαξε καινούργιο ατελιέ, προσπάθησαν να ριζώσει, αγωνίστηκε για να βιοποριστεί με τον σύζυγό της, αντιμετώπισαν οικονομικές δυσκολίες, αλλά πάντα ανήσυχη δοκίμασε την έγχρωμη φωτογραφία και διδάχθηκε τις νέες φωτογραφικές τάσεις. Οταν επέστρεψε στην πατρίδα το 1966, ήταν πλέον άγνωστη στο ελληνικό κοινό. Αλλά, όπως έγραψε και η ίδια στην «Αυτοπροσωπογραφία» της, «κι εγώ δεν έδινα σημεία ζωής». Μέχρι που η Μαρία Καραβία χτύπησε το κουδούνι του σπιτιού της.
«Θυμάμαι ακόμη εκείνο το χειμωνιάτικο απόγευμα», λέει η κ. Καραβία. «Μου άνοιξε ο σύζυγός της και ήταν σαν να μπήκα σε μια άλλη εποχή. Χαμηλοί φωτισμοί, σκυριανά έπιπλα που είχα να δω χρόνια, ωραία κιλίμια και κεραμικά. Ηταν μικρόσωμη και χαμογελαστή, μια κυρία κάποιας ηλικίας με φροντισμένη εμφάνιση. Το χαρακτηριστικό κοκαλάκι τής κρατούσε τα μαλλιά για να μην πέφτουν στο πρόσωπο. Με υποδέχθηκε όρθια, στο βάθος του καθιστικού». Με τη συζήτηση, σιγά σιγά, πίσω από αυτή την ήσυχη γυναίκα αποκαλύφθηκε η καλλιτέχνιδα που οι εικόνες της είχαν γράψει διεθνή ιστορία, εκείνη που με το πρωτοποριακό βλέμμα της άλλαξε την αισθητική και την τεχνική της ελληνικής φωτογραφίας κατά τις δεκαετίες του 1920 και 1930.
«Μιλούσε απλά, χωρίς εξάρσεις και χωρίς νοσταλγία για την προηγούμενη ζωή της», λέει η δημοσιογράφος Μαρία Καραβία για την πρώτη τους συνάντηση.
«Μιλούσε απλά, χωρίς εξάρσεις και χωρίς νοσταλγία για την προηγούμενη ζωή της», θυμάται η κ. Καραβία. Δεν υπήρχαν φωτογραφίες στο διαμέρισμα της Νέας Σμύρνης. Της ζήτησε να δει κάποιες από τις ιστορικές εικόνες της – τα πορτρέτα που απαθανάτισαν τα πρόσωπα του αθηναϊκού αστικού Μεσοπολέμου, τις γειτονιές της παλιάς Αθήνας που είχε περπατήσει μαζί με τον ιστοριογράφο Δημήτριο Καμπούρογλου, τις Δελφικές Γιορτές που φωτογράφισε κατ’ αποκλειστικότητα χάρη στη μεσολάβηση της Πηνελόπης Δέλτα. Αρνήθηκε. «Θα πρέπει ο άνδρας μου να ανέβει στο πατάρι», είπε, αλλά ακόμη κι εκεί υπήρχαν λίγα πράγματα, σχολίασε.
Οπως έμαθε αργότερα η κ. Καραβία, τα χρόνια του πολέμου, η Κατοχή και ο Εμφύλιος έγιναν αιτία να καταστραφούν πολλά δείγματα της λαμπρής επαγγελματικής πορείας της Nelly’s. Μετά τον πόλεμο, ένα κιβώτιο με φωτογραφίες της από διάφορα μέρη της Ελλάδας φορτώθηκε σε ένα πλοίο για την Αμερική. Το πλοίο σταμάτησε στον Καναδά, το κιβώτιο ανοίχθηκε και μέρος του περιεχομένου του χάθηκε. «Σαν να μην έφτανε αυτό, σε μια νεροποντή που έπληξε την Αττική καταστράφηκε και τμήμα του αρχείου από το φωτογραφείο της Ερμού. Μπήκαν νερά, τα αρνητικά βράχηκαν, αλλοιώθηκαν», διηγήθηκε η Nelly’s στη δημοσιογράφο. «Δεν έχω βρει το κουράγιο έως σήμερα να ξεκαθαρίσω ό,τι απέμεινε από κείνο το αρχείο», συμπλήρωσε. «Αλλά κατέληγε πάντα στο αισιόδοξο “Υπολογίζω πως έχω ακόμη χιλιάδες αρνητικά στο πατάρι”», θυμάται η κ. Καραβία.
Το άρθρο, το πρώτο από μια σειρά που ακολούθησαν, καθώς οι δυο τους έγιναν φίλες, δημοσιεύθηκε στην «Κ» στις 30 Νοεμβρίου 1975. Είχε τίτλο: «Αν μιλούσαν οι φωτογραφίες». Ενα επόμενο, με τίτλο «Σκάνδαλο στον Παρθενώνα πριν από 48 χρόνια», μιλούσε για τη σειρά φωτογραφιών γυμνού και χορού με φόντο την Ακρόπολη που παρουσιάστηκαν στην Αθήνα μεταξύ 1925 και 1930. «Με αυτή την αφορμή άρχισαν να με αναφέρουν πάλι οι εφημερίδες και τα περιοδικά και να με ξαναθυμούνται οι Αθηναίοι», έγραψε η Nelly’s στην «Αυτοπροσωπογραφία» της.
Ετσι ξεκίνησαν μια σειρά δημοσιευμάτων στον Τύπο, τηλεοπτικά αφιερώματα, παρουσιάσεις της δουλειάς της στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, φωτογραφικές εκδόσεις. Το ελληνικό κοινό της Μεταπολίτευσης ανακάλυψε πάλι το έργο της και το αγκάλιασε, ενώ η πολιτεία την τίμησε για την προσφορά της στην καλλιτεχνική ζωή του τόπου. Μέχρι τον θάνατό της το 1998, συζητήθηκε και αγαπήθηκε πολύ, ενώ η προβολή της δουλειάς της συνέβαλε στη δημιουργία γενικότερου ενδιαφέροντος γύρω από την ιστορία της ελληνικής φωτογραφίας. Το 1984 δώρισε το σύνολο του έργου της στα Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.
Πριν από λίγες ημέρες, στο Μουσείο Μπενάκη / Πειραιώς 138, εγκαινιάστηκε η αναδρομική έκθεση με τίτλο «Nelly’s». Πληρέστατη, καλαίσθητη και τεκμηριωμένη, σε επιμέλεια της Αλίκης Τσίργιαλου, υπεύθυνης του Φωτογραφικού Αρχείου του μουσείου, αποτελεί τον καλύτερο τρόπο για να επανασυνδεθεί η δημιουργός με το σύγχρονο κοινό, και συμπίπτει με τα πενήντα χρόνια λειτουργίας του Φωτογραφικού Αρχείου. Η έκθεση «Nelly’s» και η ομώνυμη έκδοση είναι αφιερωμένες στην Αιμιλία Γερουλάνου και στον αείμνηστο Αγγελο Δεληβορριά. Διάρκεια έως τις 23/7.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr