Περπατώντας στο Μικρό Βαθύ στην Αυλίδα, έξω από τη Χαλκίδα, υπάρχει διάχυτη η εντύπωση μιας απόκοσμης ατμόσφαιρας. Λίγοι γνωρίζουν ότι η Αυλίδα, εκεί στον όρμο με το βιομηχανικό ανάγλυφο των πρώην Τσιμέντων της ΑΓΕΤ Ηρακλής, είναι ένας από τους πλέον παραγνωρισμένους αρχαιολογικούς τόπους της χώρας. «Και από τους πλέον σημαντικούς», μου λέει με έμφαση ο συνοδοιπόρος μου Γιάννης Κατσάνος, εκπαιδευτικός, φιλόλογος και άνθρωπος που γέννησε μαζί με μια συντροφιά πνευματικών ανθρώπων το Bio-mechanical Festival, ένα δημιούργημα, από το 2017, του Θεάτρου Χαλκίδας. Εκεί, κάθε Ιούλιο, με θέα το βιομηχανικό περίγραμμα του Τσιμεντάδικου (σαν πολιτεία επιστημονικής φαντασίας), σχηματίζεται αυτό το νοητό τρίγωνο «που ορίζεται από τον αρχαιολογικό χώρο του ναού Αυλιδείας Αρτέμιδος, τον “κύκλο της ορχήστρας” που έχει δημιουργήσει το Θέατρο Χαλκίδας στο κέντρο του ανενεργού λατομείου και το μικρό φυσικό οικοσύστημα που έχει αναπτυχθεί στο σημείο εισχώρησης της θάλασσας στο αρχαίο τοπίο».
Αυτό το παλίμψηστο των αισθήσεων μας συντροφεύει στον αρχαιολογικό χώρο, συνδεδεμένο με τον Τρωικό Πόλεμο και τη θυσία της Ιφιγένειας, και μας συνοδεύει έως τα πευκόφυτα ξέφωτα (με το χορτάρι να σκάει μέσα από το χαλί του τσιμέντου απλωμένου στη γη), τα εργατικά σπίτια της δεκαετίας του ’20, τα ξεκοιλιασμένα ανάγλυφα του τοπίου, την ορχήστρα του θεάτρου για το φεστιβάλ έως την απέναντι όχθη με την υποβλητική θέα των Τσιμέντων, μια σωστή πολιτεία. Μια πυκνή στρωματογραφία μνήμης. Εκείνη την ημέρα, εργασίες κατεδάφισης έτρωγαν λίγο λίγο ένα βιομηχανικό κτίριο. Είναι ένα ζήτημα που προκαλεί αντιδράσεις, καθώς από μόνα τους τα επιβλητικά κελύφη του Τσιμεντάδικου θα μπορούσαν να συνδεθούν με ένα όραμα βιομηχανικής αρχαιολογίας – σύγχρονης τέχνης – οικοσυστήματος – αρχαιολογικού χώρου. Η Αυλίδα θα μπορούσε να αναδείξει την πόλη της Χαλκίδας σε διεθνή προορισμό.
Αυτά που βιώνω στην αυτοψία που κάνουμε (συνέχεια μιας εμπειρίας μου στο φεστιβάλ πριν από λίγα χρόνια) συμβάλλει στην κατανόηση της ανάγκης θεραπείας του τοπίου. Αυτό επιδιώκει η Ομάδα Πρωτοβουλίας Πολιτών που έχει στόχο τη διατήρηση και επανάχρηση του Τσιμεντάδικου καθώς και την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Αυλίδας. Η Αυλίδα αποτελούσε στους αρχαίους χρόνους μέρος της ενδοχώρας της Βοιωτίας και είχε ανασκαφεί σποραδικά στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Αρχικά το 1928, όταν άρχισε η ανέγερση του εργοστασίου, και το 1954, καθώς και το διάστημα 1956-1961 από τον τότε έφορο αρχαιοτήτων Βοιωτίας Ιωάννη Θρεψιάδη (1907-1962). Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια διευθέτηση του χώρου, όμως τίποτε δεν υποδηλώνει τη σημασία του. Αλλά και η φύση, οι διαδρομές του νερού και των συστάδων της βλάστησης, η απόκοσμη εικόνα των ερειπωμένων λίθινων κτισμάτων για τους εργάτες και τους φύλακες, το ανάγλυφο του λόφου, όλα συντείνουν σε κάτι που χωρίς δυσκολία θα αποκαλούσε κανείς μοναδικό. Η αρχιτέκτων Μαίρη Μουρσελλά, που έχει ερευνήσει τον χώρο και πασχίζει για τη διατήρηση των βιομηχανικών καταλοίπων και την επούλωση της περιοχής, υπογραμμίζει την ανάγκη μιας ολιστικής παρέμβασης για την πολιτιστική και τουριστική ανάπτυξη του τόπου.
Πρωτοβουλία πολιτών ζητεί τη διατήρηση της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής στην πρώην ΑΓΕΤ Ηρακλής και την ανάδειξη του αρχαίου τοπίου.
Από τον Μεσοπόλεμο
Τα Τσιμέντα Χαλκίδας έπαψαν να λειτουργούν το 2013, έχοντας συνδεθεί με την ανάπτυξη της χώρας από τον Μεσοπόλεμο έως τα πρόσφατα χρόνια. «Επί πολλά χρόνια έδωσαν δουλειά σε χιλιάδες εργαζομένους από όλη την Εύβοια, αλλά και έπληξαν δραματικά την ποιότητα ζωής της περιοχής με ρύπους τσιμεντόσκονης», όπως αναφέρεται από την Πρωτοβουλία Πολιτών. Ηρθε η ώρα να υπάρξει επανόρθωση, επούλωση, συμβίωση. Αυτήν την περίοδο εκτελούνται εργασίες με άδεια από το υπουργείο Ναυτιλίας (2021) για δημιουργία λιμενικών εγκαταστάσεων στον όρμο, προετοιμάζοντας το περιβάλλον για τη νέα εποχή μετά τη σχεδιαζόμενη κατεδάφιση του συγκροτήματος και τη δημιουργία επιχειρηματικού πάρκου ειδικού τύπου (logistics).
Στο υπό διαμόρφωση τοπίο στην εποχή μετά τη λειτουργία των Τσιμέντων, συγκρούονται δύο κοσμοθεωρίες και δύο ερμηνείες για τη βιωσιμότητα και τον πολιτισμό. Με μια σοβαρή μελέτη για το αύριο της Αυλίδας, χωρίς να ζημιώνεται κανείς, όλοι θα ήταν κερδισμένοι, και πρώτη η πόλη της Χαλκίδας.
Η Αυλίδα θα έπρεπε να μπορεί να υποστηρίξει ένα αρχαιολογικό μουσείο και να επουλώσει το φυσικό τοπίο στην είσοδο της πόλης. Συνυπάρχει η αρχαία μνήμη με το φυσικό κάλλος, η βιομηχανική και εργατική ιστορία με τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία. Είναι εντυπωσιακό να αγνοείται αυτή η μοναδική μείξη.