SHELBY VAN PELT
Πανέξυπνα πλάσματα
μτφρ. Ιλάειρα ∆ιονυσοπούλου
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 520
Η πεζογραφία είναι πολλά πράγματα, αλλά συχνά προσφέρεται και λειτουργεί σαν παυσίλυπο – και αυτό είναι πολύ σπουδαίο από μόνο του. Η Σέλμπι βαν Πελτ κατάφερε να γράψει ακριβώς ένα τέτοιο μυθιστόρημα, και το κοινό την επιβράβευσε και με το παραπάνω. Εχοντας πάνω από 140.000 βαθμολογήσεις στο Goodreads, εκ των οποίων το 90% με 4 ή 5 αστεράκια, και συνολική βαθμολογία κοντά στο 4,5, κάτι εξαιρετικά σπάνιο, και με την κυκλοφορία τους σε πάνω από 20 χώρες, τα «Πανέξυπνα πλάσματα», μεγάλο μπεστ σέλερ των New York Times και αγαπημένος τίτλος του BookTok, είναι πράγματι το «απόλυτα feelgood βιβλίο».
Η Τόβα, που έχει χάσει τον 18χρονο γιο της και τον άντρα της, πιάνει δουλειά σαν καθαρίστρια σε ενυδρείο. Εκεί αρχίζουν όλα…
Η Τόβα Ισάλιβαν, στα εβδομήντα της χρόνια, έχασε πρόσφατα τον σύζυγό της. Ετσι, έχει δύο θανάτους, δύο απώλειες, να διαχειριστεί: αυτήν του συζύγου, αλλά και εκείνη του δεκαοκτάχρονου γιου της, ο οποίος εξαφανίστηκε στη θάλασσα πριν από τριάντα χρόνια. Μία, πιθανότατα, αυτοκτονία που η Τόβα δεν μπόρεσε να εκλογικεύσει και να δεχτεί όλον αυτό τον καιρό. Καθώς της είναι αδύνατο να κάθεται, και επειδή δεν της αρκεί η παρέα με τις φίλες της, με τις οποίες συναντιούνται τακτικά έχοντας συστήσει μια ομάδα πλεκτικής, τις Διαπλεκόμενες (πολύ ωραία η απόδοση του Knit Wits), απασχολείται σαν καθαρίστρια νυχτερινής βάρδιας στο ενυδρείο του Σόουελ Μπέι, της μικρής παραλιακής πόλης του βορειοδυτικού Ειρηνικού όπου ζει. Εκεί, ανάμεσα στα άλλα, και καθώς σιγά σιγά αναπτύσσει ένα είδος σχέσης με όλα τα «εκθέματα», τα ζωντανά ψάρια, οστρακόδερμα, μαλάκια κ.λπ. του ενυδρείου, θα έρθει απρόσμενα πολύ κοντά με ένα γιγάντιο χταπόδι του Ειρηνικού, τον Μάρκελο.
Ο Μάρκελος είναι σχεδόν τεσσάρων χρόνων, γέρος πια δηλαδή, και έχει περάσει σχεδόν όλη του τη ζωή στη δεξαμενή του, καθώς είχε τραυματιστεί σε νεαρή ηλικία και σώθηκε από ψαράδες. Ζυγίζει τριάντα κιλά, είναι πανέξυπνος και έχει τη συνήθεια να βγαίνει σαν άλλος Χουντίνι τα βράδια από τη δεξαμενή και να περιφέρεται στους χώρους του ενυδρείου, ψάχνοντας τα πάντα, αλλά και «δοκιμάζοντας» κάποια από τα άλλα εκθέματα. Η Τόβα θα ανακαλύψει αυτή του τη συνήθεια, αλλά θα φροντίσει να του κάνει πλάτες, γιατί καταλαβαίνει πως ο Μάρκελος, καθώς πια πλησιάζει την ώρα που θα πεθάνει, έχει κάθε δικαίωμα να κερδίζει για τον εαυτό του λίγα λεπτά ελευθερίας τη μέρα.
Κάποια στιγμή θα προσληφθεί στο ενυδρείο και ο τριαντάχρονος Κάμερον, ο οποίος θα έρθει στο Σόουελ Μπέι για να βρει τις ρίζες του – η μητέρα του τον εγκατέλειψε μωρό και δεν έμαθε ποτέ ποιος ήταν ο πατέρας του. Και είναι τότε που ο Μάρκελος –τα κεφάλαια στα οποία μιλάει ο ίδιος, σε πρώτο πρόσωπο, είναι αυτά που αγαπούν περισσότερο όλοι οι αναγνώστες– θα αποφασίσει να δράσει. Γιατί είναι στ’ αλήθεια πολύ έξυπνος, τρομερά παρατηρητικός και ανέλπιστα στοργικός. Μπορεί να καταλάβει πότε κάποιος πενθεί, αλλά και πόσο βάρος μπορεί εντέλει να κουβαλήσει μια ανθρώπινη καρδιά.
Μόνο που ένα χταπόδι είναι αδύνατον να επικοινωνήσει με έναν άνθρωπο. Ή μήπως όχι; Το βιβλίο –ένα συγκινητικό, με ένα πανέξυπνο εύρημα μυθιστόρημα για τη θλίψη, τη μοναξιά, την απώλεια, τα γηρατειά, τον θάνατο και τις δεύτερες ευκαιρίες, με τουλάχιστον πέντε αξιομνημόνευτους χαρακτήρες– δεν είναι μόνο τρυφερό ή απολαυστικό στην ανάγνωσή του: είναι επίσης πολύ έξυπνα και «σωστά» δομημένο.
Στον αντίποδα όσων θεωρούν τα χειρόγραφά τους ιερά ή θεόπνευστα, η Βαν Πελτ, όπως πάρα πολλοί νέοι συγγραφείς στο εξωτερικό (ιδίως όμως στις ΗΠΑ), έχει παρακολουθήσει επί χρόνια σεμινάρια δημιουργικής γραφής υψηλού επιπέδου και έχει αποκτήσει μέσω αυτών μια ομάδα κριτικών αποτελούμενη επίσης από συγγραφείς, που όλοι μαζί σχολιάζουν και επεξεργάζονται εξονυχιστικά τα κείμενά τους, λύνουν προβλήματα της δομής, ελέγχουν ανακρίβειες και «τρύπες» της πλοκής κ.ο.κ., πράγμα καλό. Πολύ ωραία, να σημειωθεί, είναι και η μετάφραση από την Ιλάειρα Διονυσοπούλου. Πριν ή μετά την ανάγνωση του βιβλίου, ιδανικού τόσο για μοναχική απόλαυση όσο και για συζήτηση σε λογοτεχνικές λέσχες –ένας θεσμός που απλώνεται στις διαδικτυακές και μη γειτονιές της χώρας μας, πράγμα επίσης πολύ καλό–, συστήνουμε να δείτε στο Netflix το θαυμάσιο ντοκιμαντέρ, παραγωγής 2020, «My Octopus Teacher», των Pippa Ehrlich και James Reed. Oλα τα χταπόδια, και όχι μόνο τα γιγάντια χταπόδια του Ειρηνικού, είναι πανέξυπνα πλάσματα.