Ο Τζορτζ Στάινερ –εκ των σημαντικότερων οικουμενικών στοχαστών των καιρών μας– στις συζητήσεις του με τη Γαλλίδα δημοσιογράφο και συγγραφέα Λορ Αντλέρ, όπως αποτυπώθηκαν στο σπουδαίο βιβλίο «Ενα μακρύ Σάββατο» (μτφρ. Θάνος Σαμαρτζής, εκδ. Δώμα), λέει: «Η ανάγνωση έχει ορισμένες αρκετά συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Πρώτα από όλα απαιτεί πολλή ησυχία. Η ησυχία έχει γίνει η μεγαλύτερη πολυτέλεια, το πιο ακριβό αγαθό στον κόσμο». Δεύτερη προϋπόθεση: «Ενας ιδιωτικός χώρος στο σπίτι όπου είμαστε εμείς και το βιβλίο μας, μπορούμε να εμπλακούμε σε αυτό τον διάλογο χωρίς άλλους παρόντες». Ησυχία και ιδιωτικός χώρος, λοιπόν. Ως τρίτη προϋπόθεση ο Στάινερ θέτει την ύπαρξη βιβλίων στο σπίτι. «Οι μεγάλες δημόσιες βιβλιοθήκες υπήρξαν το θεμέλιο της εκπαίδευσης και της μόρφωσης τον 19ο αιώνα, και για πολλούς στον 20ό. Αλλά το να έχεις μια δική σου συλλογή βιβλίων που δεν τα έχεις δανειστεί, είναι κορυφαίας σημασίας».
Η εκπαίδευση και οι πολιτιστικοί φορείς έχουν τον ρόλο να αμβλύνουν τις κοινωνικο-οικονομικές διαφορές και να λειτουργούν υπέρ της βελτίωσης του επιπέδου ζωής των ατόμων, με δεδομένο ότι αυτή προσδιορίζεται από την οικονομική άνεση αλλά και από το πολιτιστικό κεφάλαιο που φέρει το άτομο. Η απομάκρυνση από το βιβλίο κάθε μορφής –πόσο μάλλον από το έντυπο– είναι διεθνές φαινόμενο. Οπως λέει εμφατικά ο Στάινερ, «στις μεγαλουπόλεις η ησυχία αγοράζεται με χρυσάφι», ο προσωπικός χρόνος λείπει και οι οθόνες των κινητών τηλεφώνων και τάμπλετ κυριαρχούν στην καθημερινότητά μας. Είναι εξαιρετικής σημασίας ότι ο ΟΟΣΑ στον διαγωνισμό PISA του 2025 θα αξιολογήσει και την ικανότητα των εφήβων να ανοίγουν τους ορίζοντές τους μέσα στον ψηφιακό κόσμο.
Βεβαίως έχει προηγηθεί, από το 2000, η αξιολόγησή τους στην κατανόηση κειμένου. Αξιολόγηση στην οποία η Ελλάδα πατώνει σταθερά. Σήμερα το ελληνικό σχολείο, όπως αυτό προσδιορίζεται από τα αναλυτικά προγράμματα του υπ. Παιδείας, καθώς και οι δράσεις του υπ. Πολιτισμού, δείχνει εγκλωβισμένο στη φόρμα χωρίς ουσία. Υπάρχει η απόφαση του υπ. Παιδείας από το 2022 για διεύρυνση του δικτύου των σχολικών βιβλιοθηκών, ωστόσο στην πράξη, είναι ελάχιστα τα σχολεία που ενδιαφέρονται μπροστά στο σύνολο των σχολικών μονάδων ενώ η δουλειά που γίνεται σε αυτά είναι διεκπεραιωτική και αναποτελεσματική.
Το αναλυτικό πρόγραμμα ασφυκτιά υπό το βάρος των «βασικών» μαθημάτων, δεν δίνει ανάσα για κάτι «εναλλακτικό» όπως η εκπαίδευση των παιδιών για να διαβάζουν βιβλία στο σπίτι, δεν τα μαθαίνει να μαρκάρουν τα σημεία που τους εντυπωσίασαν, να τα απολαμβάνουν. Η δε κατανόηση κειμένου έχει καταλήξει φορμαλιστική μαθητεία των μαθητών στον τρόπο που συντάσσεται μια έκθεση (τετριμμένων) ιδεών. Οσο για το σπίτι, ο φόρτος των μαθητών δεν τους δίνει χρόνο να διαβάσουν ένα λογοτεχνικό κείμενο.
Το υπ. Πολιτισμού από την πλευρά του ουσιαστικά απουσιάζει, δεν έχει στήσει καμία γέφυρα της φιλαναγνωσίας με τη σχολική πράξη. Ποιος λογοτέχνης μπαίνει στις αίθουσες ανά τακτά διαστήματα και προσφέρει στους μαθητές τη μέθοδο να βρουν τους «χώρους» που θα τους επιτρέψουν να χαρούν με ησυχία ένα λογοτεχνικό κείμενο αντί να το παπαγαλίσουν για έναν καλό βαθμό; Ως εκ τούτου, οι όποιες διακηρύξεις καταλήγουν βαριές μεν, λευκές σελίδες δε…
