ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ
Η γοητεία των υποσχέσεων
εκδ. Πατάκης, 2022, σελ. 160
Η «Γοητεία των υποσχέσεων» του Τάσου Γουδέλη δεν είναι μια απλή συλλογή διηγημάτων. Συνιστά πρόταση λογοτεχνικής φόρμας, προϊόν της ωριμότητας του συγγραφέα. Με τη χαρακτηριστική υποδόρια σαρκαστική γραφή του, ο Γουδέλης καταθέτει ένα βιβλίο-πρόταση προς ανάγνωση αλλά και προς ανάλυση, με επίκεντρο τον προβληματισμό του για τον ρόλο και τα όρια της μικρής φόρμας.
Πιστός οπαδός του τέλους του μυθιστορήματος, αλλά και της όποιας μεγαλύτερης φόρμας, ο συγγραφέας στο έργο αυτό καταθέτει μια σημαντική πρόταση για τα σημερινά ελληνικά γράμματα, όπου το μικρό λογοτεχνικό μέγεθος δεν έχει βρει ακόμη τη θέση που του αξίζει. Σημείο αναφοράς του Γουδέλη είναι τα προσωπικά του βιώματα σε συνδυασμό με μια φιλτραρισμένη μυθοπλασία, που εγκιβωτίζει την όποια θέση, αντίθεση και σύνθεση στο μικρό και το σαφές. Κράτα το μικρό, απλό και ασφαλές –με την έννοια της πληρότητας– έλεγαν θεωρητικοί της μικρής φόρμας τον προηγούμενο αιώνα. Αυτό συνδυάζει ο Γουδέλης, μαζί με πλείστες αφετηρίες προερχόμενες από στιγμές της δικής του ιστορίας.
Το ενδιαφέρον σε αυτή τη σύνθεση είναι η μίξη του φανταστικού με το πραγματικό, του αναλυτικού λόγου με την οργανωμένη μυθοπλασία. Κύριο χαρακτηριστικό της γραφής του η διακριτικότητα μέσα από τη λεπτότητα των περιγραφών, που συχνά είναι και επιχειρήματα και θέσεις του συγγραφέα για την ουσία της ζωής.
Πρόκειται για μια αφήγηση με δικούς του όρους, που συχνά υπονομεύουν και πολλές φορές καταστρέφουν τα αυτοβιογραφικά στοιχεία. Το μικρό σχήμα και οι αναφορές στην παιδική ηλικία, όπως διατυπώνονται στο κείμενο λόγω του προσεκτικά οργανωμένου ύφους του συγγραφέα, οδηγούν από το αυτοβιογραφικό στοιχείο προς την κατεύθυνση μιας λογοτεχνικής νοηματικής καθολικότητας. Συχνά ο συγγραφέας συνδυάζει το λογοτεχνικό με το εξωλογοτεχνικό στοιχείο, με δεξιότητα που παραπέμπει σε ένα είδος λογοτεχνικής επεμβατικής μικροδεξιοτεχνικής γραφής.
Μέσα από έναν μη χιουμοριστικό αυτοσαρκασμό, ο συγγραφέας κάνει μια δική του πρόταση ματιάς προς τον αναγνώστη.
Τα εξωλογοτεχνικά του στοιχεία προέρχονται συχνά από διαβάσματα από φιλοσοφικά δοκίμια ή ταξιδιωτικά βιώματα, που όμως εντάσσονται με πληρότητα μέσα στη γραφή του. Η πληρότητα αυτή ικανοποιεί τον συγγραφέα, κάτι ιδιαίτερα φανερό στον αναγνώστη. Δεν αφήνει έτσι ερωτήματα αναπάντητα, παρά μόνο ως μέρος του παιχνιδιού που στήνει ο ίδιος σε κάποια από τα διηγήματα.
Στο διήγημα «Λήθη» ξεκινάει με μια έκφραση κλειδί – «δεν θυμάμαι εάν ευχήθηκα να ξεχάσω». Οριοθετεί έτσι το αποτέλεσμα της σύνθεσής του, «Ετσι, σηκώθηκα ένα πρωί, διόρθωσα το μαξιλάρι στο κενό δίπλα μου και είπα “Ναι, αυτό…”», όπως τελειώνει τη φράση του ένας φίλος με άνοια. Η περιγραφή αυτή με αυτοαναφορά στη σκέψη του συγγραφέα είναι χαρακτηριστικό του Γουδέλη. Συχνά είναι και οπτικοποιήσιμη με αμεσότητα, χωρίς καμία προσπάθεια για την προστασία του συγγραφέα. Μέσα από ένα μη χιουμοριστικό αυτοσαρκασμό ο συγγραφέας κάνει μια δική του πρόταση ματιάς προς τον αναγνώστη.
Απουσία στίξης
Μια πιο πειραματική γραφή συναντάμε στο «Χρόνοι 2». Το διήγημα αυτό συνοψίζει τα παιχνίδια του Γουδέλη με τα όρια της μικρής φόρμας. Η απουσία στίξης καταργεί έτσι με τον τρόπο του την προφορικότητα, έστω όσο διαρκεί η ανάγνωση ενός διηγήματος. Ο αναγνώστης μπορεί να επιλέξει πού και εάν θα διακόψει το διάβασμά του – τον καθιστά δηλαδή ένα μικρό σκηνοθέτη σε κάθε ανάγνωση. Η νοηματική ευελιξία και η σύνδεση του αναγνώστη με τον συγγραφέα επιτυγχάνεται έτσι και με έναν προσωπικό αφηγηματικό αυτοσχεδιασμό – με απόφαση του αναγνώστη και μόνο. Η επιλογή μπορεί να είναι αυθαίρετη, αλλά προσωπική: ο συγγραφέας δίνει το υλικό – όχι τον τρόπο ανάγνωσης, αυτό είναι στα χέρια του αναγνώστη.
Τα πειράματα αυτά αποτελούν ένα από τα ισχυρά σημεία του βιβλίου, που αξίζει να διαβαστεί κυρίως από τους μη λάτρεις του διηγήματος – καθότι επανατοποθετεί έτσι τον προβληματισμό για τη μικρή φόρμα σε σύγχρονο επίπεδο. Η «Γοητεία των υποσχέσεων», εκτός από τον πειραματικό προβληματισμό που τη διατρέχει, έχει πολλά σημεία αναφοράς στο σήμερα, αλλά και στο πρόσφατο παρελθόν μέσα από αισθηματικές ιστορίες – συχνά έμμεσης αυτοβιογραφίας, ως όχημα για τη γνωριμία με τη λογοτεχνική εμπειρία. Χαρακτηριστικό το διήγημα «Αφορμές», που συνοψίζει εμπειρίες από τον Κύριο Ν. (Νίκο Καρούζο). Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το πείραμα του Γουδέλη αξίζει να το δει κανείς δυναμικά μέσα από τη γονιμότητα που ο ίδιος προτείνει ως λύση για την ενεργοποίηση του αναγνώστη.
Ο κ. Πέτρος Στεφανέας είναι αναπληρωτής καθηγητής στο ΕΜΠ και συγγραφέας.