Από τις πιο συμπαθείς και αρχοντικές οδούς της αστικής Αθήνας, η 3ης Σεπτεμβρίου θα μπορούσε να εκληφθεί και ως λεωφόρος αν δεν είχε διαχρονικά τόσο ενωτικό το στοιχείο της κατοικίας και των μικρών καταστημάτων που κρατούσαν δεμένη τη γειτονιά. Μου αρέσει να σκέφτομαι τις παράλληλες λεωφόρους, Πατησίων, 3ης Σεπτεμβρίου, Αριστοτέλους, Αχαρνών, σαν τέσσερις βαθμίδες του ελληνικού αστισμού. Πιο πάνω η Μαυρομματαίων και η Δροσοπούλου, ένα σύνολο βάθους και ομορφιάς.
Περπατούσα γύρω από τη Βικτώρια με κατεύθυνση μια από τις συμπαθητικές πολυκατοικίες της οδού Αβέρωφ, λίγο κάτω από την 3ης Σεπτεμβρίου. Γνώριζα πως σε κάθε βήμα και σε κάθε γάντζωμα του βλέμματος σε προσόψεις, μπαλκόνια και εισόδους θα συναντούσα εκείνα που θα με προσκαλούσαν στις κοιλότητες της μνήμης, στους αύλακες μιας αδιόρατης και διάχυτης σαν κορδέλες ατμού εσωτερικής πατρίδας. Αυτή η πατρίδα ήταν ταυτόσημη μιας ενηλικίωσης, προσωπικής και συλλογικής. Οι καπνισμένες προσόψεις του 1955-60 θύμιζαν σκηνές από ταινία με τον Βασίλη Λογοθετίδη και την Ιλυα Λιβυκού, αλλά προσωπικά μου έφερναν στον νου σελίδες περιοδικών, ξεχασμένων πλέον, και συναντήσεις για σινεμά σε προβολή απογευματινή. Λίγο αργότερα, στο μπαλκόνι ενός ρετιρέ μιας καλοβαλμένης πολυκατοικίας, 60 ετών, αγνάντευα έως πέρα την Πατησίων προς το Πολυτεχνείο. Είχα περπατήσει σε αυτά τα παλαιοαθηναϊκά λημέρια, στην Ιουλιανού και στην Ηπείρου, σε βωμούς μεσοαστικής απογείωσης.
Η οδός Αβέρωφ, όπου βρισκόμουν, συνδέεται στη μνήμη με τη βιβλιοθήκη ενός μεσοπολεμικού διαμερίσματος, με βιβλία ντυμένα με δέρμα, με το φως στις επιτραπέζιες λάμπες αναμμένο, ακόμη και όταν το φως έξω έλουζε τον δρόμο. Εκεί, στα σαρωμένα από τον χρόνο απογεύματα συνομιλίας και ανταλλαγής πνευματικών φορτίων, επανέρχεται, σαν να ήταν χθες, η μυρωδιά της αθηναϊκής πολυκατοικίας, με δροσιά στην είσοδο το καλοκαίρι, με ένα κράμα μαγειρεμένου φαγητού και ξυσμένου μολυβιού, έτοιμου να γεμίσει τετράδια αντιγραφής και ορθογραφίας.
Καθώς περπατούσα στην 3ης Σεπτεμβρίου, βλέποντας ξανά εισόδους πολυκατοικιών σαν να τις έβλεπα για πρώτη φορά (όπως στους αριθμούς 43, 45, 61, 69, 88, 90 και σε τόσους ακόμη), ένιωθα αυτό το ιδιαίτερο μικροκλίμα. Προσπαθούσα να μεταφέρω σε έναν φιλέλληνα συνοδοιπόρο το κλίμα της αστικής αναγέννησης της περιοχής ανάμεσα στο 1910 και στο 1970, και νομίζω ότι βοήθησε πολύ αυτή η διάχυτη αύρα, την οποία νιώθαμε αποκρυσταλλωμένη στα λίγα αρχοντόσπιτα που ζούσαν δίπλα στις ατμοσφαιρικές πολυκατοικίες. Στην οδό Ιουλιανού υπάρχει η θαυμάσια παλιά πολυκατοικία στον αριθμό 26, έργο του Βασίλη Τσαγρή, αλλά και λίγο πιο κάτω, στο 32 της Ιουλιανού, η ευγενής μεσοπολεμική διώροφη κατοικία υπενθυμίζει σε όσους θέλουν να θυμηθούν ή να μάθουν πως αυτή η περιοχή είναι η πρωτεύουσα της αρχιτεκτονικής μετάβασης από τον κλασικισμό στον μοντερνισμό. Αυτό το άλλοτε μοντέρνο σπίτι της μεσοπολεμικής καινοτομίας ήταν ένα από τα τεκμήρια. Οπως και το αρχοντικό μεγάλο σπίτι στον αριθμό 66 της 3ης Σεπτεμβρίου, που το είδα κλειστό και έρημο. Πίσω από τους θυσάνους των ακακιών πρόβαλλαν εξαιρετικά στυλιστικά στοιχεία της περιόδου 1925-1932.
Αυτό το ορυχείο της αστικής μνήμης επενδύει το σύγχρονο βίωμα της Αθήνας με προβολές στο μέλλον. Γωνία Πολυτεχνείου και 3ης Σεπτεμβρίου, η άλλοτε κλινική του Φωτεινού, εκεί όπου χρόνια μετά η «Ομάδα Εδάφους» του Δημήτρη Παπαϊωάννου καλούσε τον κόσμο σε μια μυσταγωγία αισθητηριακού βιώματος, δεσπόζει σαν πολύφυλλο άνθος. Πιο πάνω, στην οδό Πολυτεχνείου, η ερείπωση κειμηλίων του αθηναϊκού Μπάουχαους και των εκλεκτικών μορφών διώροφων λειψάνων συγκροτούσε μια τελετουργία αισθημάτων. Βήμα αργό, βλέμμα πυκνό.